Tíminn - 17.03.1977, Blaðsíða 8

8
mmm
Fimmtudagur 17. marz 1977
Hinn 17. marz 1917 hóf nýtt
vikublaö göngu sina i Reykjavik
og bættist i fábreyttan en þó mjög
breytilegan hóp höfuöstaöarblaö-
anna. Þetta var litiö blaö meö
stórt nafn, fjórar litlar siður meö
hógværum fyrirsögnum I einum
dálki en dirfðist þó að tengja sig
viö timann meö þeim hætti aö
taka sér nafn hans og visa með
þvi til markmiðsins — að hyggja i
senn að fortiö og framtjö. Þetta
var TÍMINN, sem á sextugsaf-
mæli i dag.
Ariö 1917 er hamskiptaár i is-
lenzkri stjórnmálasögu. Þótt full-
veldið tæki ekki gildi fyrr en áriö
eftir, vissu menn, aö þaö var á
næstu grösum, og létu þaö ekki
dragast aö sniöa þvi stjórnmála-
stakkinn. Gestur á Hæli og Jónas
Jónsson höfðu hrundiö af staö
framboöi „óháöra bænda” sum-
ariö áöur, og haldið fund aö
Þjórsártúni, og Hallgrímur Krist-
insson og Jónas Jónsson höföu
vakaö saman heila nótt noröur i
landi viö aö ræða hugsjónir sam-
vinnunnar og ungmennafélag-
anna sem grundvöll aö nýjum
stjórnmálaflokki.
„Óháöir bændur” höföu unniö
kosningasigur, og gamla flokka-
skipanin var aö riölast. Þegar
þing kom saman árla vetrar 1916
stofnuöu átta þingmenn Fram-
sóknarflokkinn. RikisstjórnJóns
Magnússonar var setzt aö völd-
um, og hinn nýi flokkur, sem þeg-
ar átti ráðherra I rikisstjórninni,
Sigurð Jónsson frá Yztafelli, átti
sér ekkert málgagn, ekkert blað.
Menn höfð ætlaö aö fara sér hægt
viö stofnun blaðs, láta liöa á áriö,
undirbúa þaö vel og höföu auga
staö á ákveönum ritstjóra, sem
var viö nám erlendis og þótti hinn
efnilegasti stjórnmálamaður,
Héðinn Valdimarsson.
En framvindan varö hraöari en
gert var ráö fyrir, og þvi var Tim-
inn búinn úr hlaði af meiri skynd-
ingu en ætlaö var, enda kallaöi
mjög aö brýn nauösyn um átök i
dægurmálum og aösteöjandi
vanda vegna styrjaldarinnar.
Stjórnin varö að gera ýmsar
neyöarráöstafanir, sem sættu
gagnrýni eins og gengur, til þess
aö sjá þjóöinni farboröa i sigl-
ingabanni og vöruskorti. Islend-
ingum haföi veriö neitaö um sér-
stakan siglingafána, sem heföi
þó getaö oröiö þeim nokkur hlif á
höfunum i striöinu, Þjóöverjar
höföu sett siglingabann á landið.
I bók sinni Sókn og sigrar, segir
Þórarinn Þórarinsson ritstjóri
m.a. svo um stofnun Timans.:
„Jónas Jónsson haföi neitaö þvi

Aðdragandi
og stofnun
Guöbrandur Magnússon.
þrátt fyrir eindregnar áskoranir
aö gerast ritstjórihins nýja blaös,
þvi aö hann ætlaði sér aö helga sig
aöallega kennslu- og uppeldis-
störfum, en lofaði hins vegar aö
skrifa i þaö. Bjarni Asgeirsson,
sem var einn þeirra, sem stóöu aö
hinni fyrirhuguðu blaöaútgáfu,
hafði rætt um þaö viö Héöin
Valdimarsson, sem þá var við
hagfræöinám i Kaupmannahöfn,
aö hann yröi ritstjóri blaösins, og
að útgáfa þess byrjaöi um likt
leyti og hann kæmi heim frá
námi. Þar sem hraða varö stofn-
un blaösins af fyrrgreindum á-
stæöum, gat ekki oröiö af þvl, aö
Héöinn tæki strax viö ritstjórn
blaösins. Jónas Jónsson, sem
var bæði upphafsmaöur og helzti
framkvæmdamaöur blaöstofnun-
arinnar, sneri sér þá til Guö-
brands Magnússonar og fékk
hann til aö taka aö sér ritstjórn
blaösins fyrst um sinn.
Hiö nýja blaö var ekki gefið út
sem málgagn Framsóknarflokks-
ins, enda tiðkaöist ekki þá, aö
flokkar gæfu út blöö. Blööin voru
yfirleitt einkaeign. Þaö var ekki
heldur lýst formlega stuönings-
blaö flokksins, þótt svo yröi í
reynd. Um útgáfu blaösins var
stofnaö félag 20-30 manna viöa
um land, og lofuöu þeir allir
Tryggvi Þórhalisson.
nokkrum framlögum til styrktar
blaöinu. Ekki voru þau framlög
innheimt nema i eitt skipti. Mjög
var þessi félagsskapur lauslegur,
og munu aldrei hafa veriö sett
nein lög um hann. Fyrstu útgáfu-
stjórn blaðsins skipuðu þeir Hall-
grlmur Kristinsson, Guöbrandur
Magnússon og Jónas Jónsson, en
erfitt var i reynd aö skilja hana
frá hinni svonefndu Tima-kllku,
sem fljótlega kom til sögu. Hún
héltreglulega fundi, þar sem rætt
var um blaðið og flokkinn. Auk
útgáfustjórnarinnar áöurnefndu,
skipuöu Tima-kllkuna þeir Jón
Arnason, Aðalsteinn Kristinsson
og Tryggvi Þórhallsson, eftir aö
hann varö ritstjóri blaösins. Þeg-
ar Hallgrimur féll frá, tók Sigurö-
ur bróðir hans sæti hans. Þetta
voru hinir raunverulegu stjórn-
endur og forráðamenn Timans,
unz hann varö formlega eign
flokksins og yfirlýst málgagn
hans 1938.... Ekki var laust viö, aö
stundum bæri Tima-klikunni og
þingflokknum nokkuð i milli,
einkum áður en þeir Jónas og
Tryggvi tóku sæti á þingi. Þor-
steinn M. Jónsson segir um þetta,
aö „samvinnan milli þingflokks-
ins og Timans var ekki nógu náin
á fyrstu árum þeirra. Timanum
réöu ungir hugsjónamenn, vig-
Jónas Jónsson.
reifir og djarfir, en ef til vill
stundum ekki nægilega gætnir.
En meirihluti þingflokksins voru
aldraöir menn, lifsreyndir og
gætnir”.
Guöbrandur Magnússon var
Austfiröingur, alinn upp á Seyöis-
firöi og læröi þar prentiön. Flutt-
ist til Akureyrar og varö þar einn
af stofnendum Ungmennafélags
Akureyrar, fór skömmu siöar til
Reykjavlkur og stofnaöi þar Ung-
mennafélag Reykjavikur. Var
hann mikill áhrifamaöur á fyrstu
árum ungmennafélagshreyf-
ingarinnar. En voriö 1914 fluttist
hann austur aö Holti undir Eyja-
fjöllum og hóf þar búskap i sam-
býli viö séra Jakob Ö. Lárusson.
Guöbrandur hefur sjálfur sagt
svo frá tildrögum aö ritstjóra-
ráöningu sinni i grein fyrir tlu ár-
um:
„Frá fardögum 1914 áttum viö
séra Jakob og frú Sigríöur kona
hans aö jöfnu búiö I Holti undir
Eyjafjöllum. A haustnóttum 1916
fer ég til Reykjavikur til þess aö
sitja þar um jarönæði, en ég ætl-
aöi mér aö veröa bóndi, var nú
heitbundinn og kunni ekki viö aö
eiga ábúöarréttinn undir þriöja
manni, sem nú var þess þá um-
kominn aö hafa einn þaö gagn af
sinni miklu og góöu jörö, sem viö
áöur höfðum haft báöir. Vann ég
þennan vetur aö minni gömlu iön i
tsafold.
Þá er þaö að Jónas Jónsson
kemur aö máli viö mig kvöld eitt
og spyr, hvort ég vilji gjörast rit-
stjóri að blaöi hins unga Fram-
sóknarflokks, þar eö Héöinn
Vaidimarsson, sem fyrirhugað
hafði veriö aö yröi ritstjórinn,
væri enn við háskólanám I Dan-
mörku. Lauk með þvi, aö ég ját-
aði þessu og haföi þau orð um, að
ég hefði þann kost, aö auövelt yröi
að losna viö mig, meö þvl aö ég
ætlaði mér annað hlutskipti”.
Samiö var við Prentsmiöjuna
Gutenberg um prentun blaösins,
sem hvorki var stórt né glæst á
mælikvaröa siöari tima. Upphafs-
mönnum ber saman um, aö Jónas
Jónsson muni hafa ráöiö nafni
blaðsins. Til vinstri viö nafn var
skráö i ramma: „Timinn kemur
út einu sinni i viku og kostar 4 kr.
til áramóta”. Til hægri var skráö
i annan ramma: „Afgreiösla á
Laugaveg 4 (bókabúöinni). Þar
er tekið á móti áskrifendum”.
Nafn ritstjóra og prentsmiöju
var skráö neöst og aftast á fjóröu
siöu. Blaöiö var fjórar siöur. Eng-
in fyrirsögn meira en eindálka —
engin mynd, enda voru ljósmynd-
ir þá ekki farnar aö birtast i is-
lenzkum blööum og engin prent-
myndagerö til i landinu, en reynt
var stundum aö skera úr mynda-
mót ilinóleumeöa tré og prenta
eftir þeim myndamótum.
Fyrsta greinin I blaöinu nefnd-
ist Inngangur, og er þar lýst til-
gangi meö blaðstofnuninni og
meginstefnu þess. Greinin er
nafnlaus, en Guöbrandur segir aö
Jónas Jónsson hafi ritað hana.
Hann mun þó telja vafa á þvi.
Virðist þó auösætt, aö mark hans
sé á henni, aö minnsta kosti að
meginefni, en svo er aö sjá sem
Guðbrandur hafi lagt þar á hönd
aö einnig, og ef til vill hafa fleiri
— t.d. Gestur á Hæli — átt ein-
hvern þátt I þessari stefnuyfirlýs-
ingu blaðsins. En greinin er birt i
heild hér svo aö menn geti áttaö
sig á þvi, hvert ferð Tímans var
heitiö er lagt var úr hlaöi hinn
fyrsta útgáfudag, 17. marz 1917.
Guðbrandur Magnússon var
ritstjóri Timans fyrstu mánuðina,
en siöan tók Tryggvi Þórhallsson,
sem áður haföi veriö prestur á
Hesti i Andakil, viö ritstjórninni
og gegndi henni I tiu ár. 011 þessi
ár skrifaði Jónas Jónsson frá
Hriflu mjög mikiö i blaöinu, og
viö samstarf þeirra Tryggva og
Jónasar varö Timinn eitt áhrifa-
mesta blað i landinu.
Stefnuskrá Tímans
-
Stefna blaösins er aö búa
þjóöina á allan hátt undir aö geta
staöiö á eigin fótum.
Þessi eru aöaláhugamáí blaös-
ins:
I. MENNTAMAL
a) Aö hlúa aö bókmenntum, list-
um og visindum, og litur blaöiö
svo á framþróun andlegs lifs
meö þjóöinni, aö hún sé einn
öfjugasti þátturinn i viö-
reisnarbaráttunni, bæði inn á
viö og út á við.
b) Aö haga uppeldi þjóðarinnar,
bæöi i heimahúsum skólum,
eftir þörfum og landsháttum
hér á landi, og sniða þaö I senn
eftir þjóölegri reynslu og er-
lendum fyrirmyndum.
c) Aö leggja miklu meiri rækt viö
menntun unglinga en veriö
hefur, og hlynna sérstaklega
aö góöum unglingaskólum I
sveitum.
d) Aö koma á i skólunum, einkum
alþýðuskólum, góöri tilsögn I
félagsfræöi og algengustu
vinnubrögöum karla og
kvenna,og stofnun húsmæöra-
skóla i hentugum stööum i
sveitum.
e) Að likamsmenning þjóöarinn-
ar sé efld meö þvi aö útbreiöa
þær Iþróttir, sem hollastar eru
og bezt fallnar til aö veröa al-
mennar hér á landi.
f) Aö styöja útgáfu góöra og
ódýrra kennslubóka, fræöi-
bóka ogskáldrita, svo og stofn-
un og efling bókasafna i hverri
sveit og bæjarfélagi.
g) Aö stuðla aö gagnlegum utan-
feröum karla og kvenna af öll-
um stéttum.
II. KIRKJUMAL
Aö hlynna aö frjálslyndri þjóö-
kirkju.
III. ATVINNUMAL
1. Landbúnaöur
a) Aö stuöla aö áveitum, aukinni
túnrækt og garörækt og fjölgun
sveitabýla.
b) Aö styöja að umbótum kvik-
fjárræktarinnar, t.d. meö kyn-
bötabúum, sýningum og ýms-
um leiöbeiningum um hiröingu
og kynbætur búfjárins, og efla
búnaöarsamtök og innlend bú-
visindi.
c) Aö útbreiða votheysverkun,
styöja umbætur á sveitavinnu-
tækjum og notkun sllkra verk-
færa, er hagfelld þykja I þarfir
landbúnaöarins, og verölauna
innlenda> landeigendur til aö
láta af uppfyndingar I þeim
efnum.
d) Aö koma á lögum, er skyldi
landeigendur til aö láta af
hendi viö landssjóö þær jaröir
eöa jaröahluta, sem losna úr
leiguliðaábúö, ef þær álitast
hentugar til skiptingar, en
veröiö fari eftir mati.
2. Sjávarútvegur
a) Aö stuðla aö aukningu sjávar-
og fiskirannsókna hér viö land.
b) Aö vinna aö eflingu sjávarút-
vegsins meö hafnabótum og
lendinga, byggingum vita og
fjölgun sjómerkja.
c) Aö styðja samvinnufélagsskap
sjómanna þannig, aö þeir eign-
ist sjálfir útgeröartækin.
d) Aö fylgja fram ströngu eftirliti
meö útbúnaöi skipa og báta.
3. Iðnaður. Húsagerö.
a) Aö stuöla aöþvi, aö þjóöfélagiö
nái eignarhaldi á sem flestum
námum og fossum.
b) Aö sjá til þess, aö vatnsmagn
landsins veröi sem fyrst og
sem mest notaö til raflýsingar,
hitunar, vinnu og ræktunar.
c) Aö flýta fyrir rannsókn inn-
lendra byggingarefna og
stuöla aö leiöbeiningum I hag-
kvæmri húsagerð.
4. Skógrækt.
Aö lögö sé áherzla á aö vernda
þær skógarleifar sem enn þá eru
til, og styöja skóggræöslu.
IV. VERZLUN.
a) Aö berjast af alefli fyrir þvi, að
koma sem mestu af verzluir
landsins i hendur samvinnufé-
laga.
b) Aö vinna aö þvi, aö landiö taki
aö sér verzlun þeirra vöruteg-
unda, sem annars falla Ihend-
ur einokunarhringum.
c) Að hlynna aö vöruvöndun.
d) Aö opna Islandi nýja og bætta
markaði erlendis og stuöla aö
beinum verzlunarviöskiptum
viö þau lönd og þá staöi, þar
sem beztur markaöurfæst fyr-
ir afurðir lands og sjávar og
bezt kaup bjóöast á erlendum
vörum.
e) Aö stuöla aö niöursuöu mat-
væla og útflutningi á lifandi
peningi og kældum og frystum
afuröum.
V. SAMGÖNGUR
a) Aö gera smátt og smátt hafnir
viö helztu kauptún landsins,
eftir þvi sem fjárhagur leyfir,
og byrja viö þau kauptún, sem