Tíminn - 25.03.1977, Page 12

12
Föstudagur 25. marz 1977
Dorris Lessing:
Vandamál nútíman
— Já, ég er svartsýn, og ég
get sagt hvers vegna. Ég er
haldin eins konar sérvizku. Ég
lit um öxl og spyr sjálfa mig?
Hvers vegna geröiröu þetta?
Hvers vegna geröiröu hitt? Og
svo lit ég á æskuna — og upp-
götva aö hún gerir nákvæmlega
sömu mistök og ég geröi sjálf.
Skyndilega er mér ljóst aö eig-
inlega læra menn aldrei neitt af
mistökum annarra. Þetta er þaö
sorglega viö aö vera á miöjum
aldri, þótt þaö sé ekki haft i há-
mæli.
Kjarni hverrar menningar er
aö viö látum næstu kynslóö i arf
ýmsar skynsamlegar reglur,
svo hún geti lifaö nokkurn veg-
inn skipulegu lifi. En hver kyn-
slóö veröur fyrir eins konar
áfalli: Unga fólkiö litur um öxl.
Svo segir þaö: Svona viljum viö
ekki veröa! Siöan kastar þaö
öllu fyrir róöa. En vandinn er
sá, að helmingurinn af þvi sem
þaö telur forkastanlegt, er
mikilvægt og rétt.
Þaö er brezki rithöfundurinn
Doris Lessing sem segir þetta i
viðtali i norsku blaöi i tilefni af
þvi, aö eitt af meiri háttar rit-
verkum hennar, „Borgin meö
hliöin fjögur”, er nýkomiö út
hjá Gyldendalbókaútgáfunni.
Doris Lessing er sá núlifandi
rithöfundur, sem e.t.v. hefur
reynt einna mest aö lýsa vanda-
málunum i heimi nútimans og
skilgreina þau á sem skipu-
lagðastan hátt — t.d. kynþátta-
mál kommúnisma, kven-
réttindabaráttu, andlegt skip-
brot vestrænna manna og til-
hneigingar til dulrænna fræöa.
Hver er hún eiginlega?
Hún fæddist i Persiu, en þar
starfaði faðir hennar i banka i
nokkur ár, en siðan fluttist fjöl-
skyldan til Suöur-Ródesiu, og
þar ólst Doris upp. Þaö var þvi
ekki aö undra aö sem rithöfund-
ur tók hún fyrst fyrir kynþátta-
vandamálið.
— Ég er sennilega ekki fyrst
til að halda fram þessari kenn-
ingu, en vitið þérhvaö á sér stað
þegar hagsýn og dugandi kona
giftist draumóramanni, og þau
eignast döttur saman? Hún
veröur rithöfundur!
það, að enginn
Ég kom til Englands um 1950
meö smásagnasafn og skáld-
sögu i feröatöskunni. Hún fjall-
aöi um kynþáttavandamálin i
Ródesiu. Ég var heppin, ég kom
einmitt þegar bylgja var aö
risa. Alan Paton var nýbúinn að
gefa út „Grát ástkæra fóstur-
mold”,bdk min „Söngur i gras-
inu” var númer tvö, aö ég held.
mistökum
annarra
— Sfðan hafiö þér skrifað
margar bækur, en eruö horfnar
frá kynþáttavandamálinu?
— Skoðanirnar, sem ég hélt
fram fyrir 25 árum, eru orðnar
almannaeign núna, ég sé enga
ástæöu til aö endurtaka þær.
Að finna sjálfan sig
— Þér hafiö skrifaö margar
bækur og þvi viröist eölilegt aö
spyr ja hvort þér hafið sérstakar
venjur i sambandi viö ritstörf?
— Allir spyrja qm þetta —
sennilega vegna þess aö þeir
hafa á tilfinningunni aö þaö aö
semja sé einhvers konar töfra-
athöfn, rithöfundar hafi hæfi-
leika, sem aörir hafa ekki. Ég
held aö þaö sé rétt aö þeir hafi
þessa tilfinningu, en þaö sem
þeir vilja i raun og veru fá aö
vita, er þetta: Hvernig feröu aö
þvi aö skrifa nýja bók? Ég hef
reynt aö kynnast venjum vina
minna hvaö þetta snertir, og i
ljós kemur, aö ytri venjur eru
mjög mismunandi. Einn getur
ekki skrifaö án þess aö gana
æsingslega um gólf, annarreyk-
ir þrjár sigarettur i einu, sá
þriöji f er út og rótar I garðinum.
Þaö sem á sér staö, er aö þeir
reyna aö brjótast i gegnum
hindrun til aö ná til sins innri
manns. Allt fólk reynir aö
sökkva sér i sjálft sig, uppgötva
sjálft sig. Aö gera þetta á
árangursrikan hátt, það er þaö
sem um er aö ræöa — en ytra
venjumunstur skiptir litlu máli.
Ég fyrir mitt leyti kom mér
upp venjum við ritstörf þegar ég
bjó meö mörgu ungu fólki, og
átti aö ala upp barn. Þaö voru
alltaf einhverjir i kringum mig,
og þaö leiddi til þess, aö ég varö
aö einbeita mér að skriftum i
stuttan tima í senn. Siöan reyndi
ég aö venja mig á aörar venjur,
t.d. aö skrifa 700 orö nær dag-
lega, en þaö get ég ekki lengur.
Venjurnar eru orönar alltof
fastar i mér.
— Hafiö þér lesiö verk ein-
hverra norskra rithöfunda?
— Já. Ég met Hamsun mikils.
Þaö er viöátta og rými I bókum
hans og landslagiö heillar mig.
Og svo auövitað Ibsen.
Hvað um hjónabandið?
Hvaö um „Brúöuheimil-
iö”?
— Ég varö fyrir miklum
áhrifum af þvi i æsku. Mig vant-
aöi betri örvun úr samtimanum.
Ég hef skrifað um þetta i einni
bóka minna. Ot af fyrir sig er
hlægilegt aö veöja öllu á hjóna-

Ota—a—nMH

Hallgrímur Th. Björnsson:
BEÐIÐ UM STERKAN BJÓI
Það er næsta raunalegt meö
jafn forkastanlegt mál og bjór-
frumvarp Jóns G. Sólness er, aö
nokkur skuli fást til aö veita þvi
brautargengi, þrátt fyrir skjal-
festar, óyggjandi staðreyndir,
sem eindregiö mæla gegn þvl. A
ég þar við sárbitra reynslu
frænda okkar á Noröurlöndum
og fleiri þjóöa, sem létu blekkj-
ast af sviuðum áróöri og hér er
nú viöhaföur, en vakna svo upp
reynslunni rikari viö vaxandi
óöld og skrilmennsku i löndum
sinum. Þetta er hin sorglega
reynsla þjóöanna af sterka
bjórnum og svokölluðu milliöli.
Þessi vitneskja liggur nú fyrir I
opinberum skýrslum, svo þar
fer ekkert á milli mála. Hér má
svo viö bæta, aö læknavisindi og
sérfróöir menn er gerst til
þekkja vara mjög eindregið viö
framleiöslu og sölu þessara öl-
fanga hér á landi og telja hiö
mesta glapræöi aögangaþeim á
hönd.
lslenzka þjóöin er nú sem bet-
ur fer að vakna til skilnings á
þessum háska, enda berast nú
mótmæli frá fjölmörgum
ábyrgum menningarsamtökum
til Alþingis, þar sem skoraö er á
þingmenn og stjórnvöld aö fella
þetta frumvarp hiö snarasta og
nota heldur dýrmætan tima
þingsins til afgreiöslu þjóönýtra
mála, sem oft vilja hrannast þar
upp, án þess aö fá þinglega
meöferö.
Þær hjáróma raddir, sem
mæla þessu bjórfrumvarpi bót,
tala gjarnan um menningarleg-
an blæ, sem fylgi neyzlu hins
sterka bjórs, og þessi menn-
ingarblær muni þó alveg sér-
staklega svifa yfir vötnum bjór-
kránna, sem aö dómi Sólness og
aftaniossa hans ku ekki mega
vera færri en 50 i Reykjavik, til
þess aö gefa höfuöborginni nýtt,
hressilegt og aölaöandi útlit.
1 sjónvarpsþættinum Kast-
ljósi nú fyrir skemmstu, þar
sem mál þetta var rætt, gekk
ungur rithöfundur fram fyrir
skjöldu og varöi bjórfrumvarp-
ið, ásamt flutningsmanninum,
Jóni G. Sólnes. Mér og minni
kynslóö er gjarnt aö vilja lita á
skáld sin og rithöfunda sem sjá-
endur.n.k. ratsjár þjóöarinnar í
leit hennar aö gæfugullinu og
leiöinni til aö höndla þaö. Var nú
þetta unga skáld i slikri gæfuleit
fyrir þjóö sina og samferöa-
menn þetta umrædda kvöld?
Var þaö meö málflutningi sln-
um til varnar bjórkrám og
áfengu öli aö visa þjóöinni
hamingjuleiöina? Ég fortek aö
svo hafi veriö, nema þá ef vera
kynni aö óbilgirnin i oröum
þess, hafioröiö til aö opna augu
manna fyrir þeim voða, sem
framundan er, sé slikri hel-
stefnu fylgt.
Sagan hræöir — segir ein-
hvers staöar. Ætli ekki bjór-
krárnar i Höfn hafi fremur orðið
islenzkum náms- og listamönn-
um tiltjónsogógæfuá liöinnitiö
heldur en til blessunar? Mundu
ekki vera nærtæk dæmi þar um
á spjöldum sögunnar?
Ef viö flettum „Kvistum”,
ljóöabók skáldsins og mann-
vinarins Sig. Júl. Jóhannesson-
ar, finnum viö fljótlega kvæöiö,
Barnið við dyrnar á vinsölu-
kránni. Kvæöiö, sem er þýtt úr
ensku, er nokkuö langt, en upp-
hafserindiö hljóöar svo: „ó,
pabbi minn kæri, æ, komdu með
mér heim. Sko kiukkan er senn
orðin eitt. Þú lofaðir i morgun
að koma snemma I kveid, á
knæpunni að tef ja ekki neitt. Nú
er eldurinn dauður og allt er
orðið kait, og enn biður mamma
eftir þér. Hún situr með hann
Vilia iitla, sjúkur er hann og
sárlitil hjálp er að mér”. Kvæö-
iö lýsir sárri tilfinningu hins
umkomulausa barns, er stendur
I dyrum vinkrárinnar og þrábiö-
•urpabba sinn, er þar situr ofur-
ölvi, aö koma meö sér heim, en
fær enga áheym. Siöar, þessa
sömu nótt, kemur barniö enn i
krárdyrnar og nú aö tilkynna
fööur sinum, aö Villi litli sé dá-
inn fyrir stuttri stundu, hafi
andazt meö nafn hans á vörun-
um. Þegar ég sem lltill drengur
heyrði þetta kvæöi, haföi þaö
djúp áhrif á mig og hefir raunar
aldrei skiliö viö mig síöan.
Myndin, sem þar var fram sett,
var svo átakanleg og skir, aö
mér fannst næstum ég sjálfur
hafa veriö áhorfandi aö þessum
sorglega atburöi. Ég býst viö aö
svo hafi veriö um aöra þá, er
kvæöiö heyröu eöa lásu i æsku
sinni. En harmsögur sem þessi,
urðu þvl miöur allt of margar í
þessum rottuholum mann-
félagsins, bjórkránum.
Vissulega getum viö Is-
lendingar talizt vera gæfumenn.
Sakir fjarlægöar frá öörum
löndum, höfum viö aö mestu
veriö lausir viö ýmislegt þaö, er
þjakar aörar þjóöir, t.d. bjór-
krárnar og mengun lofts og lag-
ar, af völdum stóriöju og þétt-
býlis. Enn er land okkar nokk-
urn veginn laust viö þessa
ókosti. Andrúmsloft okkar, fall-
vötn og fiskimiö, þessi mikli en
viökvæmi lifheimur lands og
þjóöar, er enn blessunarlega
laus viö megun. Raunar vofir nú
yfir honum ógnvekjandi
mengunarhætta, vegna þeirrar
stóriðju, sem — illu heilli — hef-
iröölazthér þegnrétt, og annars
svipaðs eiturspúandi bákns,
sem landsfeðurnir haf a leyft hér
landvist. Hvort áframhald verð-
ur á þessháttar gjörningum, tel
ég vera mjög undir vilja og
samstööu fólksins i landinu
komiö. Mér finnst mál aö linni
og yröi þó æriö verkefni aö
fylgjast meö hreinsiútbúnaöi
framangreindra stóriöjuvera og
sjá til aö öörum sjálfsögöum
varúöarráöstöfunum sé undan-
bragöalaust fram fylgt, en ekki
eins og nú er, látiö sitja viö oröin
tóm. Þetta varðar beinlinis heill
og hamingju þjóðarinnar i
landi sinu og hlýtur þvi aö vera
stefnumarkandi ákvöröun
hennar, sem misvitrum lands-
ferðum má ekki haldast uppi aö
breyta.
En sjaldan er ein báran stök.
Nú vill Sölnes bæta um betur og
fylla hér allt af bjór og bjór-
krám, svona til aö hugga upp á
drykkjuskapinn ilandinu. Gegn
þessu verður þióöin aö berjast