Tíminn - 25.03.1977, Page 13

Föstudagur 25. marz 1977
13
bandið, og ganga svo bara Ut og
skella hurðinni á eftir sér. Það
skelltu jú engir aörir hurðum i
samfélagi Nóru. En fyrir mér,
sem bjó meðal þröngsýns mið-
stéttarfólks i Noröur Ródeslu,
var Nóra samt sem áður ekki
svo fráleit. En — ég hefði gjarn-
anviljað sjá leikritiö, sem Ibsen
skrifaði aldrei: Um það sem
kom fyrir Nóru siðar. Gat hún
bjargað sér, eða sneri hún aft-
ur? Ef til vill urðu hún og Helm-
er miklu hamingjusamari á eft-
ir, þótt ég sé i vafa...
En þaö væri einnig hægt að
snúa vandamálinu öðru visi fyr-
ir sér. Getur ekki hugsazt, að
vissar rótgrónar stofnanir, eins
og t.d. hjónabandið, fullnægi
ekki andlegum þörfum fólks?
Svo virðist sem bæöi karlar og
konur séu sifellt að verða fyrir
vonbrigðum, karlmennirnir eru
ekki eins og þeir ættu að vera,
konurnar eru ekki eins og þær
ættu að vera. En kannski leitum
við að lausnum á röngum stöð-
um. Viö afnemum hjónabandið,
en eftir sem áöur er staðreynd
að konan eignast börnin, það er
grundvallaratriöi.
Merkingarlaust tal
— Gullna minnisbókin (The
Golden Notebook) er almennt
álitin vera bók um frelsun kon-
unnar.
— Já, hún var ein af fyrstu
bókunum um frelsun konunnar,
sem litu dagsins ljós. En siðan
hafá viðhorfin breytzt svo hratt
og svo mikið, að nú virðist hún
fremur gamaldags. En þegar
hún kom út, fékk ég hatursfull
bréf og ögnanir og var talin eins
konar ófreskja. Þetta uppþot
var eflaust tengt þvi, að kven-
frelsishreyfingin var að hef jast.
— Eruð þér enn kvenréttinda-
kona?
— Það er eitthvað við kven-
réttindahreyfingu nútimans
sem mér fellur alls ekki. Þaö er
allt taliö. Þetta er raunar kald-
hænislegt. Þegar ég var ung,
vorum við eins og steinrunnar.
Viö sátum og töluðum og urðum
eins og mæður okkar. Viö töluö-
um og töluöum — og kvörtuðum
yfir körlunum okkar. Nú er
þetta orðið miklu viðtækara og
stofnanakennt. Alls staðar sitja
konur saman og tala — og þær
munu halda þvi áfram klukku-
stundum, vikum og árum sam-
an — um galla karlmanna. Það
sem mérfinnstþær ættu að gera
er að risa upp og reyna að gera
eitthvað. Orðin ein duga ekki til
neins.
Þetta er sett á oddinn. Ég skil
jú vel að fólk þurfi að ræöa mál-
in. En þegar endalaust er haldið
áfram að tala, er eitthvað að.
Svo ef ég er einn af stofnendum
nýju kvenfrelsishreyfingarinn-
ar, fellur mér ekki það sem ég
hef orðið til að skapa. Engan
veginn.
— Hvað finnst yöur að konur
ættu að gera?
— Finna raunhæfar leiðir til
að leysa vandamál sin. Einu
sinni rakst ég á nokkuð sniðugt i
Bandarikjunum. Hjón ein voru
bæði mjög önnum kafin i félags-
málum — hún I kvenfrelsis-
hreyfingunni, hann í karlrétt-
indahreyfingunni. Hún gætti
barnannaþegarhannfórá fund,
og öfugt. En svo sáu þau að
þetta var óhagkvæmt, bezt væri
ef kvennahreyfingin og karla-
hreyfingin væru til húsa á sama
stað. Og það varð úr. Loks kom
aö þvi að fundimir urðu svo
leiöinlegir, aö einhver stakk upp
á þvi að betra væri að skemmta
sér. Og 'svo komu karlmennimir
niöur á neðri hæðina og þá...
Það sem raunverulega vekur
áhuga, erað fólk i ýmsum lönd-
um er fariö að gera eitthvaö
hagnýtt, skipta meö sér einu
starfi t.d. vinna þriggja daga
vinnuviku hvort hjónanna. Hver
áhrif þetta hefur á börnin, það
fáum við að vita eftir fimmtán
ár.
— Snúum okkur að bókmennt-
unum: — Eigið þér uppáhalds-
höfunda, sem nú eru á lifi?
— Þér eigiö við hvort ég lesi
bækur einhverra höfunda strax
og þær koma út? Já, raunar.
Sérstaklega Kurt Vonnegut.
Þaö myndi lika gleöja mig að
sjá heföbundnu skáldsöguna og
visindaskáldsögup^ ganga i heil
agt hjónaband. Ég er mikill að-
dáandi visindaskáldskapar, en
hann hefur vissa galla, og litiö
er niður á hann. Þess vegna
hafa höfundar vfsindaskáld-
sagna ekki nægilega mikið
sjálfstraust til aö þora aö hafa
persónulýsingar i bókum sinum.
Þá les ég gjarnan verk Alison
Lurie ungs rithöfundar og Hell-
ers — auðvitað, Lisu Alther,
Bellows... Fyrst þér spyrjiö, þá
tek ég eftir þvi, að þetta eru allt
tDoris Lessing: Veikleiki kven-
frelsishreyfingarinnar er sá,
að konur bara tala og tala. Ef
ég er ein af stofnendum henn-
ar, fellur mér ekki þaö sem ég
hef tekiö þátt i aö skapa.
Amerikumenn. Brezkar bók-
menntir virðast nú I dálitilli
óreiðu. Auk þess hefur alltaf
verið eitthvaö athugavert viö
skáldskap Englendinga — hann
er of sveitalegur. Þótt Stóra
Framhald á bls. 23
íanna er
lærir af
l OG MARGAR BJORKRAR
og það af engu minni hörku en
gegn áðurnefndri stóriðju. Þvi
sú mengun, sem væntanlegar
bjórkrár koma til meö að fram-
leiða, mun fyrst og fremst orka
á hinn mannlega sálargróöur,
skemma hann og rótslita, og
verður þvi allri annarri mengun
skaðlegri.
Talsmenn framleiöslu á
áfengum bjór segjast með hon-
um vilja hressa upp á menning-
una I landinu og hleypa nýju lifi
I drepleiðinlegan borgarbrag
Reykjavikur. Svona einfalt er
máliö sagt vera, og þessum
gleðiboðskap er þjóöinni I fúl-
ustu alvöru ætlaö að trúa, enda
dyggilega stutt af ýmsum
framámönnum, sem hafa skrif-
að bækur.
Segja má, að fátæktin hafi
verið fylgikona tslendinga gegn
um-ár og aldir. Með 19. öldinni
fer nokkuö að rofa til. Ungir
gáfumenn taka þá I vaxandi
mæli að leita sér menntunar út
fyrir landsteinana, einkum til
Danmerkur. Heimurinn var þá
að hrista af sér martröð miðald-
anna og nýir straumar frelsis og
framfara, að ná tökum á
þjóðunum. Þessir straumar
bárust til tslands, m.a. I tima-
ritum, sem isl. lærdómsmenn
gáfu út i Kaupmannahöfn og
sendu hingað heim. Frelsis-
straumar þessir vöktu þjóðina
til umhugsunar um ástand sitt
og hag, sem þá var vægast sagt
á yztu þröm mannsæmandi lifs.
TimaritinFjölnir, Armann á Al-
þingi og Ný félagsrit, fluttu Is-
lendingum boðskap nýrra
möguleika til að rétta úr kútn-
um og bæta sinn hag, jafnt á
félagslegu sem verklegu sviöi.
Menn greindi að visu á um að-
ferðir og leiðir til að ná settu
marki, en allir vildu vel og það
gerði gæfumuninn. Þessi fram-
faravilji þjóðarinnar beindist i
þrjá farvegi til framgangs góð-
um áformum. Þeir voru: Góð-
templarareglan, Ungmennafé-
lögin og Samvinnufélags-
skapurinn. Þessar félagsmála-
hreyfingarurðu samstiga við að
manna og bæta þjóðlifið og lyfta
þvi á hærra plan. Það varð and-
leg vakning I landinu, vorboði
margþætts og gróskumikils
menningarlifs. Samvinnu-
hreyfingin undir forustu bænda
lyfti merki frjálsrar vezlunar
hátt, með stofnun kaupfélag-
anna, og markaði djúp og
varanleg gæfuspor til f jármála-
legs sjálfstæðis i landinu og
bjartari daga. Áriö 1902, fyrir
réttum 75 árum, var svo Sam-
band isl. samvinnufélaga stofn-
að, en það hefir i gegn um árin,
lyft menningarlegum grettis-
tökum i verzlunar- og atvinnu-
málum landsmanna, veriö sómi
kaupfélaganna, sverð og skjöld-
ur og öflugt vigi frelsis og fram-
fara.
Þegar Góötemplarareglan
nam hér land, rikti hér mikiö
umkomuleysi og drykkjuskapur
var mikill. Fjöldi manns gekk
þá Reglunni á hönd til bjargar
sér og sinum nánustu. 1 hópi
þeirra voru margir af öndvgis-
mönnum þjóöarinnar, sem
skildu, að allar framfarir hlutu
að byggjast á samstööu algáðra
manna og studdu þvi framgang
Reglunnar i ræðu og riti, jafnt
utan þings sem innan sjálfra
þingsalanna. Þá voru bannlögin
sett, en árin sem þau voru i
gildi, urðu svo til engar fangels-
anir af völdum drykkjuskapar.
Vegna erfiöra markaðsmála
með fiskafurðir landsmanna,
voru bannlögin, illu heilli, num-
in úr gildi og flutt inn létt
Spánarvin er ætla mætti aö
bjórdýrkendur hefðu átt aö
kunna að meta. Þessi vin réðu
hér rikjum til 1933, en bjór- og
vindýrkendur hófu háværar
kröíur um innflutning sterkra
vina. Þá var ekki verið að biöja
um bjór, heldur sterk vin. Veiku
vinunum.er sum hver hafa nán-
astsama styrkleika og bjór, var
þá fundið allt til foráttu, eins og
þeim sterku nú. Taki menn eftir
þessu. Jú, jú, undan þessum
kröfum var látiö, þrátt fyrir
harða og skelegga baráttu
templara og annarra góðra
manna. Ég minnist t.d. þess, að
um þetta leyti flutti próf. Björn
Magnússon snjallt og greinar-
gott útvarpserindi, er hann
nefndi, A ég að gæta bróður
mins. Fjallaöi erindiö m.a. um
þann mikla háska, sem þjóðin,
með innflutningi sterkra vina,
væri að steypa sér i. Og þaö
voru margirfleiriandansmenn,
sem vöruöu viö þessum voða.
En allt kom fyrir ekki, sterk vfn
flæddu yfir landið og brátt seig
aftur á ógæfuhlið, eins og dæmin
sanna. Verður sú sorgarsaga
ekki nánar rakin hér.
Ég hef nú getið að nokkru
tveggja þeirra félagsmála-
hreyfinga, er hvaö bezt komu
þjóðinni til bjargálna. Ung-
mennafélögin, bindindissöm og
hugsjónarik, komu þar einnig
mjög við sögu. Boðskapur
þeirra og starf byggðist á eld-
heitri trú á landið og þjóðina og i
fararbroddi þessarar æskuglööu
fylkingar, vormanna Islands,
fóru skáld þess tima, er sungu
vonir og kjark I þjóðina og hlúðu
aðungum vaxtarsprotum hennar.
Æskumenn voru þá vaxtar-
broddur frjálsrar og þjóðlegrar
félagshyggju og enn eiga þeir
hugsjónir og nægan vilja til að
láta gott af sér leiða, það eru
þeir einmittnú nú aö sýna með
sinni kröftugu baráttu gegn
tóbaksauglýsingafarganinu. Sé
þeim þökk og heiður fyrir fram-
takið.
,,Ef æskan vill rétta þér örf-
andi hönd, þá ertu á framtiðar-
vegi”, segir Þorsteinn Erlings-
son. Égheitiá vormenn íslands,
æskufólkið i landinu, að halda
áfram sem horfir og hefja nú al-
hliöa baráttu fyrir bættri menn-
ingu og þjóðlegri reisn. Og ég
skora á alla góöa menn aö fylgja
dæmi unga fólksins og fella
þennan bjórfrumvarps ósóma
og gera það myndarlegt. Ver-
um einhuga þjóö, ungir sem
aldnir, blásum á kynslóðabiliö
svo kallaða, svo viö einum rómi
getum tekið undirmeð skáldinu,
er sagði: Sendum út á sextugt
djúp sundurlyndisfjandann. ,