Fréttablaðið - 27.05.2006, Blaðsíða 68

27. maí 2006 LAUGARDAGUR48
Nú í vor hafa fjölmennar mótmælagöngur farið um götur bandarískra borga.
Hinn 1. maí síðastliðinn safnaðist
til dæmis um ein milljón manna
saman til að mótmæla umdeildu
frumvarpi sem hefur verið til
umfjöllunar í bandaríska þinginu.
Frumvarpið fjallar um ný lög sem
George W. Bush forseti hyggst
koma á um málefni innflytjenda
og ólöglegra borgara í Bandaríkj-
unum. Er talið að ólöglegir þar í
landi séu um tólf milljónir og
þriðjungur þeirra af rómönskum
uppruna. Þessi lög snerta óneitan-
lega hag spænskumælandi fólks í
Bandaríkjunum, hvort sem um er
að ræða löglega borgara eða ekki.
Fjórtán prósent íbúa landsins
Samkvæmt tölum U.S. Census
Bureau, Manntalsstofnunar Banda-
ríkjanna, eru búsettar í Banda-
ríkjunum ríflega 42 milljónir
Hispanics eða Latinos eins og þeir
eru almennt kallaðir á ensku, það
er fólk sem á rætur sínar að rekja
til Rómönsku Ameríku. Þetta fólk
er tæplega fjórtán prósent af
íbúum landsins og myndar því nú
stærsta minnihlutahóp þar í landi.
En hverjir eru þetta og hvaðan
kemur þetta fólk? Stór hluti þess
er af mexíkönsku bergi brotinn,
um 26 milljónir. Liðlega helming-
ur þess eru Mexíkóameríkanar
(chicanóar) sem hafa búið í land-
inu frá því á 16. og 17. öld eða eru
afkomendur síðari tíma innflytj-
enda frá Mexíkó. Hinn helmingur-
inn er Mexíkanar fæddir í Mexíkó
og líklegt þykir að sex til átta
milljónir þeirra séu ólöglegar. Þar
á eftir koma Púertóríkanar, um 3,9
milljónir (og eru þá ekki meðtald-
ir íbúar Púertó Ríkó), sem eru full-
gildir bandarískir borgarar frá
því í byrjun 20. aldar eftir Kúbu-
stríðið svonefnda 1898, þegar
Bandaríkjamenn hernámu Púertó
Ríkó. Um þrjár milljónir koma frá
Mið-Ameríku – þar af flestir frá El
Salvador og Guatemala – og 2,2
milljónir frá löndum Suður-Amer-
íku. 1,4 milljónir koma síðan frá
Kúbu og ríflega milljón frá Dóm-
iníska lýðveldinu. Þar að auki eru
um nokkur hundruð þúsund Spán-
verjar.
Fjölbreyttur hópur
Lengi vel var fólk af rómönsk-
amerískum uppruna kallað Spanish
í Bandaríkjunum en gengur oftast í
dag undir heitunum Hispanics eða
Latinos. Ekki kallar það þó sjálft
sig þessu nafni heldur kýs það að
kenna sig við landið þaðan sem það
kemur. Þetta er sundurleitur hópur
frá mörgum löndum og af ólíkum
stéttum sem er erfitt að setja undir
sama hatt eins og reynt hefur verið
að gera með yfirheitinu Latino.
Hvernig er hægt að setja í einn hóp
til dæmis afkomendur spænskra
landvinningamanna, sem hafa búið
í dölum í norðurhluta Nýju-Mexíkó
allt frá 16. öld, og nýkomna farand-
verkamenn frá Mexíkó eða pólit-
íska flóttamenn frá Guatemala eða
El Salvador? Og hvað með Púertó-
ríkana sem eru sjálfkrafa banda-
rískir borgarar?
Tökum annað dæmi: Hvað sam-
einar zapoteca-indíána, það er far-
andverkamenn frá suðurhluta Mex-
íkó, og Kúbverja sem flýðu á fyrstu
árum Kastró-tímabilsins? Eða fólk
frá Perú og Dóminíska lýðveldinu?
Dæmið verður enn flóknara þegar
latínóar þurfa að fylla út eyðublað
þegar manntal fer fram. Fyrsta val
sem þeir standa frammi fyrir er
kynstofninn. Og næst er spurt: Ertu
Spanish/Hispanic/Latino? Ef svarið
er jákvætt eru eftirfarandi valkost-
ir gefnir: 1) Mexíkani, Mexíkóa-
meríkani, chicanói 2) Púertóríkani
3) Kúbverji 4) Annar hópur Span-
ish/Hispanic/Latino, og er þá átt við
hvort viðkomandi sé frá öðru landi
í Rómönsku Ameríku eða Spáni. En
í hvaða reit krossar sá sem hefur
fæðst í Bandaríkjunum, á púertó-
ríkanska móður, föður sem er inn-
flytjandi frá Mexíkó (mestísi með
indíánablóð) og móðurömmu og afa
frá Kúbu? Dæmi sem þetta eru
ekki óalgeng. Og í hvaða hóp flokk-
ast blökkumenn frá Dóminíska lýð-
veldinu, Kúbu, Brasilíu eða Kól-
umbíu? Eru þeir Hispanic eða
blökkumenn? Eða þá zapotecar eða
mixtecar frá Mexíkó? Eru þeir
orðnir Native American?
Afkomendur spænskra landvinn-
ingamanna
Þeir íbúar af rómönsk-amerísku
bergi sem hafa búið hvað lengst í
Bandaríkjunum eru Mexíkóamer-
íkanar (chicanóar), afkomendur
spænskra landvinningamanna og
síðar Mexíkana sem bjuggu á land-
svæðinu sem var hluti af Mexíkó
til ársins 1844 er Mexíkanar seldu
Bandaríkjamönnum liðlega helm-
ing lands síns sem myndar í dag
fylkin Kaliforníu, Arizona, Nýju-
Mexíkó, hluta af Utah og Texas.
Mexíkanskir farandverkamenn
hafa sótt til Bandaríkjanna í meira
en öld og margir sest þar að. Fyrstu
hópar Púertóríkana tóku að flykkj-
ast til Bandaríkjanna, einkum New
York-borgar, á fjórða áratug 20.
aldar í leit að vinnu og betri lífs-
kjörum en gáfust á eyjunni. Nokkru
síðar, eða upp úr byltingunni, komu
fyrstu hópar Kúbverja og settust
þá aðallega að á Flórída. Einnig
kom fjöldi þeirra árið 1980 þegar
svokallaðir Marielitos-flóttamenn
yfirgáfu eyjuna.
Segja má að þar til fyrir stuttu
hafi þessir hópar skipst eftir lands-
hlutum. Mexíkóameríkanar og
Mexíkanar héldu sig að mestu í
suðvesturríkjunum en Púertó-
ríkanarnir voru í New York og
Kúbverjar á Flórída. Þrátt fyrir að
þetta séu enn svæðin þar sem fjöl-
mennustu hópar þessa fólks dvelja
hafa latínóar dreifst víða um
Bandaríkin. Mexíkanskir farand-
verkamenn og innflytjendur eru
t.d. farnir að leita til Suðurríkjanna
og má nú heyra þá tala ensku með
Suðurríkjahreim. Á undanförnum
áratugum hefur svo bæst við fólk
frá mörgum löndum Rómönsku
Ameríku sem hefur ekki áður sótt í
miklum mæli til Bandaríkjanna,
svo sem frá Kólumbíu, Ekvador,
Perú, Dóminíska lýðveldinu,
Gvatemala og El Salvador. Ríki
sem til þessa hafa ekki haft reynslu
af innflytjendum frá þessum
heimshluta hafa orðið fyrir valinu:
Washington, Oregon, Ohio, Suður-
Karólína, Kansas o.fl.
Stækkar hratt
Latínóar eru sá hópur sem vex
hvað hraðast í Bandaríkjunum.
Árið 1960 voru þeir um 6,9 millj-
ónir og eru nú orðnir ríflega 42
milljónir. Verði áframhald á þess-
ari þróun er talið að árið 2025
verði íbúar Bandaríkjanna af róm-
önsk-amerísku bergi orðnir 52
milljónir og komnir yfir 100 millj-
ónir árið 2050.
Hlutskipti latínóa hefur löng-
um þótt erfitt í Bandaríkjunum.
Innflytjendur frá Rómönsku
Ameríku hafa oft á tíðum komið
úr lægri stéttum samfélagsins og
stundað alhliða verkamannastörf.
Í dag halda þeir uppi mörgum
starfsgreinum sem ekki þykja
eftirsóknarverðar eins og kom
góðlátlega fram í kvikmyndinni
Dagur án Mexíkana (A Day
Without a Mexican - Un día sin
mexicanos, 2004). Chicanóum
hefur þó mörgum tekist að vinna
sig upp og þeir eru farnir að gegna
ýmsum mikilvægum stöðum í
þjóðfélaginu. Reyndar sitja ekki
allir latínóar við sama borð eins og
sjá má á móttökum sem Kúbverj-
ar fá miðað við aðra hópa svo sem
innflytjendur frá Ekvador eða El
Salvador sem allflestir eru ólög-
legir í landinu – að ekki sé minnst
á Mexíkana sem eru sendir til
baka í stórum stíl og hafa þurft að
líða fyrir að tilheyra nágranna-
þjóð Bandaríkjanna.
Víst er að þessi hópur fólks á
drjúgan þátt í þeim breytingum
sem nú eiga sér stað í landinu. Stór
hluti þess er ekki ólöglegur og er
farinn að sækja í sig veðrið. Í dag
eru gefin út að minnsta kosti fjöru-
tíu dagblöð á spænsku í borgum
Bandaríkjanna, og eru þá ekki
meðtalin tímarit, sjónvarpsdag-
skrár og þess háttar sem gefið er
út á spænsku. Bókaútgefendur eru
farnir að keppa um hylli þessa
fólks. Auk lítilla og staðbundinna
bókaforlaga, sem hafa gefið út
bækur á spænsku áratugum saman,
hafa tvö stærstu bókaforlög Banda-
ríkjanna (Random House og Harp-
erCollins), sem fram að þessu hafa
gefið út bækur á ensku, sett á fót
undirforlög sem gefa aðeins út
bækur á spænsku. Þá eru einnig
ótal sjónvarps- og útvarpsstöðvar
sem senda eingöngu út efni á
spænsku. Ekki eru þó allir á eitt
sáttir með framgang spænskrar
tungu en nefna má að meirihluti
þessa fólks er tvítyngdur og hefur
barist fyrir því að kennt sé á bæði
spænsku og ensku í skólum lands-
ins. Slíkt hefur vissulega mætt
andstöðu og þótt ógna veldi anglóa.
En latínóar berjast einnig fyrir
rétti á heilbrigðisþjónustu, skóla-
göngu barna ólöglegra foreldra og
þjónustu almennt, og benda á að
allir borga þeir skatta, jafnvel þótt
þeir séu ólöglegir. Einnig má nefna
að atkvæði þessa hóps geta haft
afgerandi áhrif á stjórnmál í
Bandaríkjunum eins og kom í ljós í
síðustu forsetakosningum, enda
stjórnmálamenn sér þess vel með-
vitandi. Sömuleiðis hefur tónlist og
matargerð latínóa haft sín áhrif á
menningu í Bandaríkjunum. Ef til
vill má túlka það sem eins konar
táknræna vísbendingu um áhrif
latínóa þar í landi að á veisluborð-
um forsetans á jólunum árið 2004
var ekki hinn hefðbundni kalkúnn
heldur tamales – maískökur fylltar
kjöti og chilipipar sem eiga upp-
runa sinn sunnan landamæranna.
Höfundur er doktor
í rómönsk-amerískum fræðum.
Hafa löngum glímt við erfitt hlutskipti
VIÐ ERUM BANDARÍKIN Fólk af rómönsk-
amerískum uppruna var mest áberandi í
mótmælunum gegn frumvarpi Bandaríkja-
forseta um nýju innflytjendalögin.
FRÉTTABLAÐIÐ/AFP
Bandaríkjamenn af rómönsk-amerískum uppruna eru ört vaxandi hluti þjóðarinnar. Kristín Guðrún Jónsdóttir skoðar hér fjöl-
breyttan uppruna þessa stóra hóps sem á ættir sínar að rekja allt frá spænskum landnemum til farandverkamanna frá El Salvador.
INNFLYTJENDUR SKJÓTA FÁNUM Á LOFT Bandaríski og mexíkanski fáninn
blöktu hlið við hlið þegar Bandaríkjamenn af öllum þjóðernum mót-
mæltu í vor fyrirhuguðum lögum George W. Bush til höfuðs ólöglegum
innflytjendum í landinu. Talið er að ólöglegir innflytjendur í Bandaríkj-
unum séu hátt í tólf milljón talsins.
FRÉTTABLAÐIÐ/AFP