Tíminn - 12.03.1978, Page 2

2
Sunnudagur 12. marz 1978
Þaö var einn mánudagsmorgun í liðnum
mánuði, er lesnir voru leiðarar landsmála-
blaða að venju, að lesið var úr Alþýðu-
manninum, blaði Alþýðuflokksins á Akur-
eyri. í leiðara Alþýðumannsins að þessu
sinni var látinn i Ijós efi um að samvinnu-
hreyfingin ætti framar nokkurn rétt á sér.
Rök leiðarahöfundar voru þau að sam-
vinnufélögin seldu vörur ekki við lægra
verði en önnur fyrirtæki og greiddu ekki
hærra kaup en þau.
Ég verð að játa að ég fæ ekki skilið
hvaða hugsunarháttur liggur á bak við þá
röksemd leiðarahöfundar að 6amvinnufélög
eigi ekki rétt á sér nema þau selji ódýrara
eða greiði hærri laun en aðrir. Er virkilega
svo komið fyrir Alþýðuflokknum, að hann
einskis virði fyrir almenning í landinu að
eiga sameiginleg fyrirtæki, jafnvel þó að
það skili ekki betri árangri en eitthvað ann-
að fyrirtæki? Er það orðin skoðun Alþýðu-
f lokksins, að,að öðru jöfnu eigi fyrirtæki að
vera í einkaeign?
Hver er þá skoðun Alþýðuf lokksins á t.d.
bæjarútgerðum? Þurfa þær ekki einnig að
verzlana, sem kaupfélögin fylla, með veru-
lega lægri álagningu en önnur verzlun. Þar
sem Þjóðhagsstofnun aðgreinir verzlun
ekki eftir rekstrarformum, verða skýrslur
hennar ekki notaðar alfarið til þess að sjá
álagningu hinna ýmsu rekstrarforma, en þó
er skiptingin það veruleg að sja* má að tekj-
ur kaupfélaganna af vörusölu eru ekki
langt frá þvi að vera 20% lægri en meðal-
tekjur annarrar verzlunar í landinu.
Nú kann einhver að segja: Þetta er ekkert
að marka. Það eru reglur um álagningu,
sem bæði kaupfélög og aðrir nota. Þess
vegna getur þessi mismunur ekki staðizt.
Engu að síður er hann staðreynd. Álagning
hér á landi er ákaflega undarleg. Hún er
mjög misjöfn og fer ekkert eftir verzlunar-
kostnaði. Álagning getur verið 8% og hún
getur verið 30%, án þess að nokkur eðlileg
kostnaðarrök valdi þeim mismuni. Rökin
eru eingöngu þau hvaða álagning fer bezt í
vísitölu. Nú verða kaupmenn að sjálfsögðu
að búa við þessi álagningarákvæði á sama
hátt og kaupfélögin, en á því er samt nokk-
ingin hefur að undanförnu verið gagnrýnd
fyrir að verða ekki fyrst til í stofnun stór-
markaða hér á landi.
Stórmarkaðirnir
Um það leyti sem stórmarkaðir fóru að
ryðja sér til rúms erlendis fóru íslenzkir
samvinnumenn að huga að,á hvaða hátt
þetta verzlunarform mætti koma að gagni
hér á landi. Það eru nálega 20 ár síðan ég
heyrði forstjóra Sambands isl. samvinnu-
félaga fyrst lýsa þessum verzlunum, kost-
um þeirra og göllum, og möguleikum okkar
til þess að taka upp þessa verzlunarhætti al-
menningi til ávinnings. En satt bezt að
segja, það eru verulegir annmarkar á því
að stórmarkaðir geti orðið öllum til góðs við
íslenzkar aðstæður. Og það er ekki hlutverk
samvinnuhreyf ingarinnar að beita sér f yrir
nýjungum, sem eru tiltölulega fáum til
góðs.
Stórmarkaðir kref jast f jölmennis. Hér á
landi er óvíða það fjölmenni að kostir
stórmarkaða njóti sín til f ulls Stórmarkaðir
mega ekki vera viðbót við aðra verzlun,
Dufgús:
Leiðari Alþýðumannsins
standa sig betur en önnur útgerðarf yrirtæki
til þess að eiga rétt á sér? Á ekki að leggja
þær niður af því að þær hafa hvorki staðið
jafnfætis einkarekstri né samvinnurekstri?
Hefur Alþýðuflokkurinn alfarið hafnað
opinberum rekstri vegna þess að hann hef-
ur langoftast staðið sig illa gagnvart einka-
rekstri og samvinnurekstri?
Ég spurði hver væri skoðun Alþýðu-
f lokksins. Sennilega er þarf laust að spyrja.
Sennilega hefur hann ennþá þá skoðun að
nafninu til að stuðla beri að opinberum
rekstri, þó að í hjarta sínu styðji hann
einkarekstur, eins og leiðari Alþýðumanns-
ins bendir til.
Ég minntist á bæjarútgerðir sérstaklega
vegna þess að Alþýðuf lokkurinn er drjúgur
við að bera fram tillögur um stuðning við
Bæjarútgerð Reykjavíkur. Samkvæmt til-
löguflutningi þeirra finnst þeim aldrei nóg
aðgert um stuðning við hana af almannafé.
Þó gerir f járhagsáætlun Reykjavíkur ráð
fyrir 250 milljón króna stuðningi við hana á
þessu ári. Það er stuðningur, sem hvorki
einkarekstur né samvinnurekstur nýtur. En
Alþýðuflokknum finnst ekki nóg að gert.
Hann ber fram tillögur um meiri stuðning.
Svona geta menn orðið gjörsamlega rugl-
aðir i riminu og skoðanalausir: Eitt á að
styrkja sérstaklega, vegna þess að það
stendur öðru ekki jaf nfætis í árangri annað
á ekki rétt á sér, vegna þess að það skarar
ekki fram úr.
Samvinnufélögin selja á I ægra veröi
En er það nú rétt að samvinnufélögin
greiði ekki hærra kaup eða selji vörur ekki á
lægra verði en önnur fyrirtæki? Laun sam-
vinnustarfsmanna eru sjálfsagt ekki hærri
en starfsmanna í þjónustu annarra. í lang-
flestum tilfellum fara laun samvinnu-
starfsmanna alveg saman við laun ann-
arra. Þó hef ur það lengi verið alkunnugt að
forystumenn samvinnuhreyf ingarinnar
hafa löngum verið á lægri launum en þeir
hefðu getað fengið á öðrum vettvangi. Hitt
er rangt að samvinnufélögin selji vörur
ekki á lægra verði en önnur fyrirtæki. Sam-
kvæmt skýrslum Þjóðhagsstofnunar um
verzlun nú á síðustu árum er sá flokkur
ur mismunur. Það er hlutverk kaupfélag-
anna að sjá félagsmönnum sínum fyrir
þeim nauðsynjum, sem þeir þarfnast, án
tillits til þess hver álagningin er. Kaupmenn
eru aftur á móti sjálf ráðir að því hvaða svið
verzlunar þeir velja sér og það er vissulega
tilhneiging til þessað velja þær greinar, þar
sem álagningarreglur eru hagstæðari. Þar
með er ekki sagt að f jöldi kaupmanna selji
ekki vörur í lægri álagningarf lokkunum, en
engu að siður er það staðreynd að þessi
munur á eðli og tilgangi veldur því að
meðalálagning kaupfélaganna er verulega
lægri en annarrar verzlunar í landinu.
Tímarnir breytast
Þegar samvinnuhreyfingin kom fram á
sjónarsviðið með breytingar á verzlunar-
háttum hér á landi, hafði hún mikið verk
að vinna Ég ætla ekki að rekja hér við hvers
konar öf I var að eiga, að öðru leyti en því,
að segja má að þjónustulundin hafi ekki
verið ríkasti þátturinn i verzlun. Gróða-
hyggjan sat i fyrirrúmi. Hlutverk sam-
vinnuhreyfingarinnar var að útvega þær
vörur, sem fólkið þarf naðist, og selja þær á
kostnaðarverði Það hefur aldrei verið hlut-
verk samvinnuhreyfingarinnar að selja
vörur undir kostnaðarverði eins og margir
virðast gera kröf u til. Hins vegar hef ur það
verið, er og verður hlutverk samvinnu-
hreyf ingarinnar að f reista þess að draga úr
kostnaði og lækka verzlunarkostnaðinn eins
og frekaster kostur hverju sinni. Þvi verk-
efni lýkur aldrei.
Lækkun verzlunarkostnaðar var ör á
fyrstu árum samvinnuhreyfingarinnar.
Þeir tímar eru löngu liðnir. Verzlunar-
kostnaður fer aldrei niður úr ákveðnu lág-
marki. Eftir því sem nálgast það lágmark
verður þróunin hægari og aðferðirnar
breytast. Síðustu áratugina hafa komið
fam tvær meginbreytingar á verzlun, sem
áhrif hafa til lækkunar á verzlunarkostn-
aði. Annars vegar kjörbúðaskipulagið, sem
samvinnumenn reyndu fyrstir manna hér á
landi og raunar áður en fólk var viðbúið að
taka við þvi. Kjörbúðaskipulagið hefur nú
algjörlega rutt sér til rúms hér. Hins vegar
eru það stórmarkaðirnir. Samvinnuhreyf-
þeir verða að koma í staðinn fyrir aðra
verzlun. Annars minnka þeir ekki verzlun-
arkostnaðinn, heldur auka hann. Það eru
þessi vandamál sem samvinnuhreyfingin
hefur að glíma við nú. Lausnin er ekki
f undin, en svosannarlega er unnið að því að
leysa þetta mál, og vonandi verður það
leyst.
Hvaða breytingar hafa stórmarkaðirnir í
Reykjavík haft i för með sér? Verzlunar-
hættir þess fólks sem skipta við stórmark-
aðina eru í stórum dráttum á þessa leið:
Það fer í stórmarkaðinn einu sinni í viku
eða hálfs mánaðarlega og kaupir þar megn
ið af þeirri vöru sem það þarf til ákveðins
tíma. Á milli þess, sem fólkið fer í stór-
markaðinn, kaupir það þá hluti, sem vantar
inn í, hjá næsta kaupmanni. Þetta veldur
því að stórmarkaðurinn selur í einu lagi
vörur fyrir 10-40 þúsund krónur á meðan
kaupmaðurinn á horninu þarf að selja, með
litið minni kostnaði, vörur fyrir 1-2 þúsund
krónur. Stórmarkaðurinn verður ekki að
gagni til þess að lækka heildar verzlunar-
kostnað, nema því aðeins að kaupmaðurinn
á horninu hætti að verzla. Mundi það verða
almenningi hagstætt að kaupmaðurinn á
horninu hætti að verzla og við þyrftum að
sækja allar vörur í stórmarkaðinn? Við það
myndu kostir stórmarkaðarins minnka
verulega og jafnvel hverfa með öllu.
Eins og er á kaupmaðurinn á horninu í
erf iðleikum. Hann hefur misst stóran hluta
af verzluninni til stórmarkaðarins, en hann
ber allan sama kostnað áfram. Afleiðingin
verður annað hvort að hann verður að hætta
að verzla eða að fá hærri álagnirigu. Hvort
tveggja mundi bitna harðast á öldruðu
fólki, sem ekki á þess kost að sækja verzlun
i stórmarkaðina.
Nákvæmlega það sama mundi gerast, ef
samvinnuhreyfingin kæmi upp stórmark-
aði, t.d. á Selfossi. Annað tveggja mundi
gerast á Stokkseyri og Eyrarbakka að
verzlun þar legðist niður, eða það yrði að
hækka álagningu þar um það sem hún lækk-
aði á Selfossi. Þetta er það vandamal sem
samvinnuhreyf ingin hef ur nú við að glíma,
og hún er einráðin í því að leysa það vanda
mál ekki á þann hátt að hugsanlegur hagn-
aður eins yrði öðrum til tjóns.
Skilafresti í Ritgerðasamkeppni Líonshreyfingarinnar að ljúka
Lionshreyfingin á lslandi efnir
um þessar mundir til ritgeröa-
samkeppni meöal unglinga um
starfsemi þjónustuklúbbanna I
landinu og lýkur henni frá og meö
13. marz n.k., aö þvi er segir I
fréttatilkynningu frá Lions-
hreyfingunni.
— Forsaga þessa máls er sú, aö
norrænar unglingabúöir fyrir
unglinga á aldrinum 15-17 ára
veröa starfræktar á Noröur-Jót-
landi I grennd viö Álaborg, dag-
ana 8.-29. júli n.k. Lionshreyfing-
in á Islandi átti rétt til þess aö
senda fimm unglinga I þessar
búöir sem eru bæöi fyrir drengi
og stúlkur og var ákveöiö aö láta
fara fram ritgeröasamkeppni i
skólum landsins til þess aö velja
þátttakendur og hefur svo veriö
gert, og eru ritgeröir þegar farn-
ar aö berast.
Sérstck nefnd Lionsmanna mun
meta þær ritgeröir er berast, en
verölaun eru feröir og dvöi I áöur-
nefndum búöum, þátttakendum
aö kostn&öarlausu.