Tíminn - 17.03.1978, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 17. marz 1978

Flestum mun ljóst að órofa
samband er milli verðbolgu-
samninga um kjaramál.
skakkrar stjórnar á öðrum þátt-
um efnahagsmálanna, misréttis
milli þegnanna, falsana og fjár-
malaspillingar. 1 okkar litla
kotriki virðast óteljandi dæmi
sanna þetta órofa samband.
Þá" mun og flestum ljóst að
réttlát skipting á þjóðarkökunni
( Þjóðartek junum ) byggist á
þessu: 1. Að afla sem mestra
þjoðartekna án skaðlegrar rán-
yrkju i lif riki lands og sjávar. 2.
Að fjárfesta hóflega og raun-
h.i'll og sem minnst vegna
hagnaðar sem ekkí nær til heild-
f arinnar. Skipta þjóðartekjun-
Íum viturlega og raunhæf! milli
s-ainney/Ui og einkaneyzlu -l
Tryggja he11 brigða atvmnu-
starisenu til aö loröast hið ef na-
hagslega og siðteröislega böl
sem fylgír miklu atvinnuleysi.
l'm nokkra þætti þessara
malu verður spjallað hér a eftir
Ira sjonarmiði leíkmanns sem
alla sina startstið hefir verið
launþegi.
Nokkrar grundvallar-
staftrevndir
Fl þjoðartekjur vaxa og
skapa möguleika til að auka
kaupmátt launa t.d. um 6% til
7% a akveðnu timabili þá er það
vitanlega ekkert annað en
skemmdarstarfsemi að haga
malum þannig að sliku fylgi
60% til 70% verðbólga enda slik-
ir verðbólguleikir i fullri and-
stöðu við réttlæti og raungi’di
óðaverðbólgu fylgir af eðli-
legum ástæðum stöðugar
gengisfellingar. Nefna má ein-
falt dæmi þessu til staðfesting-
ar: llækki t.d. laun eða annar
tilkostnaður á skömmum tima
um 60% við að framleiða einn
balla af ullarteppum eða einn
pakka af fiski hvort tveggja til
útflutmngs. þá getur framleið-
andi vörunnar vitanlega ekki
annazt framleiðsluna og út-
flutninginn ef hann fær söluand-
virði vörunnar aðeins greitt
meðsömu krónutölu i isl. krón-
um og hann fékk fyrir fram-
leiðsluhækkunina. Af þessu er
augljóst aö um leið og samið er
um óðaverðbólgu er samið um
fengisfellingu þótt slikt sé ekki
tekið fram i samningum. Að
viðurkenna ekki slikt, tilheyrir
lalræði eða visvitandi blekking-
uni
K t verðbólgusam ningar i
kjaramálum eru gerðir þá
tylgir sliku. að öll framleiðsla
og þjónusta hækkar i krónutölu.
Hækkunin kemur þó ekki að
tullu lram fyrr en siðar sam-
kvæmt gildandi reglum um
verðlagsmál. Þessi biðtimi
getur þvi orskað rangar tölur
um kaupmáttaráhrifin.séu þau
madd á of skömmum tima.
Kaupmáttaráhrifin i krónutölu-
fjölgun launa verður þvi ávallt
að miðast við að áhrifin af
krónutöluf jölguninni séu komin
til skila i verðlaginu. Sé þessa
ekki gætt er orsakavaldurinn
slitinn úr tengslum viö áhrif sin.
Hið úrelta visitölukerfi okkar
getur aldrei trvggt né aukið
kaupmátt launa. Það getur
máskehaldið honum óbreyttum
i bili ef þjóðartekjur á mann
hvorki hækka né lækka. Lækki
þjóðartekjur á mann skapar
vfsitöluskrúfan samdrátt og at-
vinnuleysi , sem þyðir kaup-
máttarskerðingu á rauntekjum
manna. Hækki innflutt vara og
þjónusta meira en útflutt vara
og þjónusta þá er enginn annar
aðili til i landinu til að greiða
mismuninn en þjóðin i heild.
Visitöluhækkun launa getur þvi
aldrei bætt einstaklingnum
skaðann af óhagstæðum við-
skiptakjörum. Visitölukerfið
eins og það er nú er þvi skaðleg
verðbólguskrúfa. Væri það hins
vegar grundvallað á viðskipta-
kjörum og þjóðartekjum, gæti
það á raunhæfan hátt ýmist
skert eða aukið kaupmátt launa
i samræmi við það sem til skipta
er.
Raunhæfir möguleikar til aö
auka kaupmátt launa eru I rik-
um mæli háðir því að stjórn og
fjárfesting atvinnurekenda og
hins opinbera sé i þvi
ráðdeildarformi að slik mál
hindri ekki eðlilegan og sann-
gjarnan kaupmátt launatekna.
Þessi atriði tilhevra þvi með
réttu hinum raunverulega og
efnislega grundvelli kjaramál-
anna. Samningur um aukinn
kaupmátt launa snerta þvi efna-
hagskerfið i heild sem þýðir að
úrelt og gömul samningsákvæði
og samningavinna um krónu-
tölufjölgun án raungildis getur
tilhevrt forngripum. Fvlgir þar
meði mörgum tilfellum verkfóll
og verkbönn.sem bvggð eru á
úreltri valdbeitingu og valda þvi
tjóni fyrir alla i þjóðfélagi eins
og okkar.
Launaskrið og verð-
bólga
fiðaverðbólgu hér hefir oftast
fylgt mikil eftirspurn eftir
vinnuafli enda þyðingarmikill
þáttur óðaverðbólgunnar oftast
verið rikulega studdur af hinu
opinbera meö innflutningi á er-
lendum peningum. eyðslu ríkis-
sjóðsumfram tekjur og óhófleg-
um erlendum lántökum i eyðslu
og vafasamar fjárfestingar.
Þegar þannig erhaldið á málum
að vinnuaflið er á uppboði, geta
yfirgreiðslur á samningskaup
orðið varanlegar i krónutölu og
hundraðahlutum og einnig al-
mennar hjá heilum stéttum.
Slikum vfirgreiðslum er ekki
auðvelt að breyta hafi þær fest
rætur á alllöngum tima. Slikt
getur skapaö vanda ef breytt er
um stefnu, en þarf þó ekki að
gera það, þvi eðlilegt er að
viðurkenna fastar vfirgreiðslur
i samningskaupinu þar sem þær
eru fyrir löngu komnar út i
verðlagið og hafa engin áhrif á
það nú.
Su f jármálastjórn, sem hefir
vinnuaflið á uppboði skapar og
áhuga á verðbólgusamningum,
þvi flestir þiggja mikla eftir-
spurn eftir vinnu sinni. Stöðugar
stefnuyfirlýsingar rikisstjórnar
um, að hún hafi og ætli að skaffa
vinnu handa öllum getur i reynd
þýtt of mikla eftirspurn, og þar
með þau áhrif að menn óttast
ekki atvinnuleysi er þeir gera
sinar kjarakröfur. Það er þvi
hætt við að erfitt verði að brey ta
núgildandi hugsunarhætti i
þessum efnum nema að lofa at-
vinnuleysisvofunni að sýna á
sér t.d. litla fingurinn.
Samningsbundnir kaupliðir á
hinum almenna vinnumarkaði
miðast ávallt við lágmarkslaun
en i reynd hefir það verið svo að
allt launaskrið hefir farið út i
verðlagið á sama hátt og um-
sömdu launin. Slikir möguleikar
launagreiðandans gera hann
áby rgðarlítinn um verð-
hækkanir af völdum launa og
launaskriðs. Væri hins vegar
þeirri reglu fylgt að umsömdu
lágmarkslaunin færu út i verð-
lagið en atvinnurekendur yrðu
sjáliir að greiða yfirgreiðslurn-
ar. þá myndi afstaða launa-
greiðandans vera önnur en hun
er nu i sambandi við kjara-
samninga launaskrið og verð-
lagsmal. Slikt skapaði ábyrgð i
stað ábyrgðarleysis og útilokaði
álagningarhagnað af litt tak-
mörkuðum y firgreiðslum i
verðbolgu krónum.
Akvörðun rikisstjórnar og
annarra verðlagsyfirvalda um
breytta stefnu i þessum etnum.
þart að liggja tyrir áður en
kjarakröfur eru gerðar Slikt
gæti haft margþætt og mikil
ahril a gerð kjarasamninga og
einnig a undirbuning kröfu-
gerðanna ■
Það á að sjálfsögðu að vera
skylda hverrar rikisstjórnar að
leggja a borðið i tæka tið glögg-
araætlanir um möguleikana til
aö auka kaupmátt launa. Einnig
að láta fylgja slikum áætlunum
yfirlýsingu um hvort óðaverð-
bólgusamningum verði mætt
með samdrætti eða ofþenslu. Ef
samningsaðilarnir þurfa ekki að
velja á milli þessa I samninga-
gerðinni. þá halda verðbólgu-
leikirnir i samningagerðinni
áfram i svipuðu formi og tiðkazt
hefir um margra ára skeið.
Þaðer vitanlega overjandi að
rikisvaldið startræki fjölmenn-
ar. dyrar og tölvuvæddar sér-
fræðingastofnanir til að sanna
staðreyndir og gera áætlanir
um efnahagsmál þjoðarinnar ef
ekki liggja fvrir i tæka tið upp-
lýsingarum möguleikana til að
auka kaupmátt launa og þær af-
leiðingar sem verði látnar
fvlgja óðaverðbólgusamningum
eða kjarasamningum, sem
hvorki miðast við kaupmátt né
raungiidi. Slikar upplýsingar
eiga að sjálfsögðu að vera i það
glöggu og einföldu formiað hinn
almenni launamaður skilji þær.
Form á sliku sem aðeins er
ætlað sérfræðingum er innan-
stéttarmál þeirra.en geti þeir
ekki einnig formað aðalatriðin
fyrir hinn almenna borgara, þá
eru þeir ekki starfi sinu vaxnir.
A þetta er bent að gefnu tilefni.
Eltingaleikur við toppa
gefur ekki launajöfnuð
t öll þau ár.sem ég hefi komið
nærri launasamningum, hefir
ávallt verið efst á blaöi i kröfu-
gerðinni um krónutölufjölgun
launa eltingaleikur við ein-
hverja toppa. Hefir þetta stund-
um gengið það langt, að sömu
hóparnir hafa skipzt á um að
elta toppa hvers annars með
fölsuðum og/eða óraunhæfum
samanburði. Slíkt er táknrænt
dæmi um óraunhæfar og ómál-
efnalegar vinnuaðferðir I kjara-
malum. Til að levsa slikan
vanda þarf að gera kröfuhafana
ábyrgari, Þaðþarfað skapa að-
stöðu og/eða skyldu, sennilega
með lögum til að framkalla
sameiginlegar tillögur
samningsaðila um eðlilegan
launamismun t.d. i formi launa-
flokka við hin mörgu og marg-
þættu störf i þjóðfélaginu.
Allstaðar er viðurkenndur
launamismunur á grundvelli
starfa sérmenntunar,ábyrgðar i
starfi og af fleiri ástæðum. Hér
er þetta t.d. viðurkennt i hinum
opinberu samningum. Þar hefir
slik launaflokkaskipting verið i
rikum mæli i höndum launa-
mannasam takanna sjálfra.
Slikt hið sama vantar á öðrum
sviðum launamarkaðarins. A
þeim markaði hafa þvi launa-
jöfnunarþættirnir oftast beinzt i
þá átt að auka bilið milli hinna
betur settu og þeirra,sem lakar
eru settir. Hér er þvi um óleyst-
an vanda, að ræða,sem tæpast
verður levstur með öðrum hætti
en almennu launaflokkakerfi
fyrir alla. Það er þvi mikið
verkelm fyrir hendi a þessu
sviðifyrir hin margþættu launa-
mannasamtök.
Eg tel mig hafa ástæðu til að
ætla.að hið fjölmenna starfslið
launamannasamtakanna, sem
nu mun skipta hundruðum,
myndi fremur beina störfum
sinum að þessum þyðingar-
mikla þætti. að forma launa-
llokkakerti. ei hin ot mikla
eftirspurn á vinnumarkaðinum
skapaði starfsliðinu ekki
viðlangselni i tormi verbolgu-
leikja Gott dæmi um slikt eru
siðustu k jarasamningar og kem
ég að þvi siðar.
Yerkfallsrétturinn get-
ur reynzt óréttur
Oll réttindi má misnota.en sé
löglegum rétti snúið i órétt fyrir
þá sem eiga réttinn,þá er alvara
á ferð. Verkfallsrétturinn hér
var fyrir mörgum áratugum
viðurkenndur og lögfestur til að
bæta aðstöðu verkamanna i
baráttunni um arð og gróða af
atvinnurekstri. Langt er siðan
að þessi baráttugrundvöllur
breyttist i reynd. Það \ irðist þvi
longu timabært að endurskoða
ákvæðin um þennan rétt. Ekki
lil að afnema hann eða gera
hann áhrilaminni heldur til að
samræma hann breyttum
viðhorfum.
Þaðer vitanlega nokkuð mikil
ihaldssemi að vilja ekki endur-
skoða lög um þýðingarmikil
réttindi þegar breyttar að-
stæður gera það eðlilegt. Verk-
fallsréttinn á vitanlega ekki að
nota til að viðhalda og auka óða-
verðbólgu því slikt er gagnstætt
tilgangi hans og skaðar þann
mest.sem hefir réttinn. Verk-
fallsréttinum á að beita í sam-
bandi við kaupmátt launa,jafn-
réttiskröfur og margþætt mann-
réttindi en ekki i krónuíjölg-
unarleik.sem aðeins eykur
skaðlega verðbólgu.
1 okkar þjóðfélagi i dag eru al-
menn og löng verkföll til að
knýja fram krónutölufjölgun
launa skaðleg fyrir alla.ef slikt
áorkar þvi einu að auka óða-
verðbólguna. Slíkt atriði i kerf-
inu á þvi enga samleið með
raunhæfum kjarabótum laun-
þega. Fremur tilheyrir það nú
aðferðum til að auka misrétti,
kjaraskerðingu og framköllun á
atvinnuleysi. Hér virðist því
þörf fyrir, að hið fjölmenna
starfslið launamannasamtak-
anna i landinu hugleiði i alvöru
breytingar á vinnuaðferðum
sinum.
Þáttur falsana í siðustu
kjarasamningum.
Þing Alþýðusambands ls-
lands hið 33. i röðinni,var háð i
desember 1976. A þvi þingi var
samþykkt stefnuyfirlýsing i
kjaramálum og skyldi henni
fylgt i þeim samningum.er voru
fyrir dyrum i ársbyrjun 1977.
Stefnuyfirlýsingin var að mati
margra talsvert athyglisverð.
Hún fól i sér ákvörðun um auk-
inn launajöfnuð.en hann hafði á
árabili gengið i öfuga átt.
Á þessu þingi voru skoðanir
skiptar um stefnuyfirlýsinguna
enda sumir fulltrúanna raun-
verulegir atvinnurekendur og
hátekjumenn. Þeir voru litið
hrifnir af auknum launajöínuði
en urðu i minnihluta og stefnu-
yfirlýsingin þvi samþykkt.
Þessi stef nuyfirlýsing sveif vfir
samningaborðunum i bvrjun s.l.
árs en þeim samningum lauk
sem kunnugt er 22. júni 1977.
1 samningunum var fylgt
þeirrigömlu og vafasömu reglu
aðljúka fyrst samningum við þa
lægst launuðu en fást siðar við
hina betur settu. Þessari úreltu
reglu hefir ávallt fylgt.að þeir
sem siðar koma taka gerðan
hlut sem sjálfsagðan fyrir sigog
velta svo fyrir sér leiðum til að
fa meira. 1 þessu tilfelli voru
það kaupin á hinum svo kölluðu
serkröfum, sem þottu likleg til
árangurs,en sáttanefnd rikisins
hafði gert tillögu um að þær
yrðukeyptar fyrir 2 1 2% kaup-
hækkun og það höfðu himr lakar
settu vfirleitt fallizt a.
Alþýðusamband Islands og
Vinnuveitendasamband Islands
vildu ekki opinberlega taka þátt
i neinu braski i sambandi við
serkröfukaupin af hinum betur
settu. Sáttanefnd rikisins, sem
var skipuð mjög færum og
ágætum mönnum, neitaði öllu
braski i sambandi við sér-
kröfurnar og krafðist þess að
formið á kaupunum væri skrif-
legt og mætti þar engu skakka i
hundraðshlutum. Hins vegar
hefði hún ekkert við það aö at-
huga, að einstakir samninga-
hópar levstu þetta málsin i milli
án beinnar aðildar Alþýðusam-
bandsins og Vinnuveitendasam
bandsins.
Niðurstaðan af þófi
samningahópanna um sérkröfu-
kaupin varð sú. að þcir ákváðu
að falsa tillögu sáttanefndar
þannig að hún sýndi á pappfrn-
um 2 1/2% kauphækkun en yrði i
reynd fjórfaldur eða fimm-
íaldur sá hundraðshluti er lólst i
tillögu sáttanefndarinnar. Þetta
tók langan tima og fengu
hóparnir sérfræðinga sér til að-
stoðar til að forma fölsunina. Til
viðbótar þessu ætla ég að i
leiðinni hafi i sumum tilfellum
veriö samið um að fyrri yfir-
greiðslur til hinna launahærri
skyldu fá prósentuálag þótt slikt
samræmdist ekki launajöfnun-
arstefnu ASl.
Sérkröfukaupin rök-
studd
Mér þykir rétt aö rökstyðja
umrædd sérkröfukaup með upp-
lýsingum sem eru skjalfestar. 1
þremur dagblöðum i desember
s.l. upplýsir framkvæmdastjóri
launamannasamtakanna i
málmiðnaðinum hr. Guðjón
Jónsson að formið á sérkröfu-
kaupunum i sinni iðngrein hafi
verið þannig að allt andvirði
sérkrafnanna færitil 20% svein-
anna en 80% þeirra fengi ekki
neitt. Við Guðjón vitum
auðvitað báðir að þetta er rangt,
enda hefðu 80% mannanna
aldrei afsalað sér sinum hlut til
annarra að fullu. Þessar upp-
lýsingar Guðjóns takmarkast
ekki við málmiðnaðinn einan
heldur var framkvæmdin á
þessu svipuð hjá mörgum iðn-
greinum.
Að loknum umræddum
samningum þurftu þeir at-
vinnurekendur,sem fallizt höfðu
á sérkröfukaupin fyrir margfalt
verð að fá þau viðurkennd i
verði sinnar seldu þjónustu.
Kröfurnar um slikt komu til
Stefán Jónsson:
V erðbólgusamningar
tryggja ekki kaupmátt launa