Tíminn - 04.05.1978, Side 12

12
Fimmtudagur 4. mai 1978
borið sem 28. gr. náttúru-
verndarlaganna tekur til. Allt
þarf þetta þvi endurbóta við og
verður fjallað um þýðingar-
mikla þætti þess mikla máls i
erindum hér á eftir af ráðsins
hálfu og er þvi hvorki nauðsyn-
legt né viðeigandi aðég geri þvi
frekari skil.
Um aðrar greinar náttúru-
verndarstarfsins mætti rpargt
segja og nokkuð hefur þokazt i
fræðslumálum, umgengnismál-
um og almennri baráttu gegn
sumum tegundum mengunar en
i mörgum efnum er mest eða
allt óunnið enda þetta allt í
bersnsku þegar þess er gætt að
nýju náttúruverndarlögin eru
aðeins 7 ára gömul.
Talsvert hefur þó sem sé
áunnizt þrátt fyrir allt og það
skiptir að minu viti mestu að
viðhorfin til náttUruverndar og
umhverfismála yfirleitt hafa
breytzt . Vafalitið er vaxandi
áhugiá þvi að meiða landið sem
minnst.koma nauðsynlegum
mannvirkjum sem nútímalif
fylgja, fallega fyrir og forðast
Jwer framkvæmdir sem um-
turna landinu eða menga um-
hverfið.
talsverður sprettur”
Eysteinn Jónsson flytur ræöu slna I upphafi Náttúruverndarþings. Meöal gesta voru forsetahjónin, sem sjást á miöri myndinni.
Ræða Eysteins Jónssonar á Náttúruverndarþingi:
„Þetta er orðinn
— sagði hann um störfin á liðnum árum, og hann baðst undan endurkosningu
Ræðu þá, sem hér birtist, fiutti Eysteinn
Jónsson, formaður náttúruverndarráðs á
náttúruverndarþinginu á laugardaginn var.
Eysteinn Jónsson var einn helzti frumkvöðull
þess aö náttúruverndarmál og landverndar-
mál voru tekin föstum tökum. Hann hefur
verið formaður náttúruverndarráðs síðan það
tók til starfa, þar til nú,að hann baðst undan
endurkosningu.
Nú eru liðin 7 ár frá þvi að
nýju náttúruverndarlögin voru
sett og sex ár frá þvi að
Náttúruverndarráði hinu nýja
var komið á fót.
t lögunum er megintilgangi
lýst í 1. grein þeirra á þessa
lund:
„Tilgangur þessara laga er að
stuðla að samskiptum manns og
náttúru þannig að ekki spillist
að óþörfu lif eða land né mengist
sjór, vatn eða andrúmsloft.
Lögin eiga að tryggja eftir
föngum þróun islenzkrar
náttúru eftir eigin lögmálum, en
verndun þess sem þar er sér-
stætt eða sögulegt.
Lögin eiga að auðvelda þjóð-
inni umgengn.i við náttúru
landsins og auka kynni af
henni.”
Náttúruverndarráð hefur að
sjálfsögðu haft þessi ákvæði að
leiðarljósi, — reynt eftir
fremsta megni að vinna að þeim
verkefnum, sem þvi eru falin i
lögunum og þeim viðfangsefn-
um, sem Náttúruverndarþingin
tvö sem haldin hafa verið á
þessum sex árum, hafa lagt
áherzlu á.
Það væri mikið mál aö gera
grein fyrir þvi, sem gert hefur
verið og mun ég ekki leggja úti
það. A hinn bóginn leggur ráðið
áherzlu á að gefa nú hugmynd
um þaðsem aöhafzt hefur verið
frá þvi menn komu siðast
saman á Náttúruverndarþing
fyrir þremur árum. 1 þessu
skyni hefur verið samin sæmi-
lega ýtarleg skýrsla um störf
ráðsins þessi þrjú ár, sem allir
fulltrúar hafa fengið i hendur og
vona ég að menn geti kynnt sér
hana nú á þinginu. Fram-
kvæmdastjórinn okkar, Arni
Reynisson mun f lytja skýrslu og
einstakir ráðsmenn erindi þar
sem þeirgera grein fyrir nokkr-
um málum sem siðasta
Náttúruverndarþing vildi láta
vinna að. Munu þeir skýra frá
hvað gert hefur verið á árinu og
flytja uppástungur ráðsins um
það hvernig þvi' sýnist ráðlegt
að halda á þessum málum i
næsta áfanga.
Koma þarna til m.a. fýrir-
ætlanir um úttekt á vatna- og
jaröhitasvæðum landsins, um
iðnrekstur og staðarval i þvi
sambandi um æskilegar
breytingar á náttúruverndar-
löggjöfinni og þá m.a. varðandi
umferðarrétt almennings. Þá
mun framkvæmdastjóri Heil-
brigðiseftirlits rikisins flytja er-
indi um mengunarmálin. Sýnist
þaö vel viðeigandi og staðfestir
þá nánu og góðu samvinnu sem
verið hefur við hann og hans
menn.
Þessi tilhögun skýrslugerðar
sem hér er viðhöfð speglar dá-
litið þær vinnuaðferðir sem
tiðkaðar eru i Náttúruverndar-
ráði — sem séverkaskiptingu og
að vinna i smáhópum og undir-
nefndum i samstarfi við fram-
kvæmdastjórann, enda mundi
ganga illa með öðru móti að
hreyfa allan þann aragrúa af
málum sem sinna þarf á vegum
ráðsins þegar leitazt er við að
framkvæma eðlilega náttúru-
verndarlögin.
Þetta fy rirkomulag á skýrslu-
gerð hér á þinginu gerir það að
verkum að ég verð aö sjálfsögðu
stuttorður og nefni aðeins
nokkra þætti, en legg þvi meiri
áherzlu á að visa til fjölritaðrar
yfirlýsingar um störf ráðsins og
svo þess sem félagar minir færa
fram.
Astæða er til að minnast á að
talsvert hefur áunnizt i
friðunar- og útivistarmálum á
vegum ráðsins og náttúru-
verndarsamtakanna i landinu
sumpart i góðu samstarfi við
ferðafélögin. Þjóðgarðar eru nú
tveir á snærum ráðsins.
Náttúruvætti, friðlönd og fólk-
vangar eru 46 samtals og eru
þar á meðal friðuð svæði, sem
teljamá nálega þjóðgarðsigildi.
A náttúruminjaskrá eru nú
komin 150 svæði og staðir. Rétt
er að minna á hvað fyrir vakir
með þviaðsetjasvæðiogstaði á
náttúruminjaskrá, en um það
segir ráðið i formálanum að
skránni:
,,f lögum um náttúruvernd
segir i 28. grein: „Náttúru-
verndarráð skal með aðstoð
náttúruverndarnefnda kynna
sér eftir föngum náttúruminjar
sem ástæða er til að friðlýsa svo
og lönd þau sem ástæða kann að
vera til aö lýsa friðlönd eða
leggja til þjóðgarða eða fólk-
vanga. Skal ráðið semja skrá
Hákon Guðmundsson fundarstjóri Náttúruverndarþings, Eyþór
Einarsson nýkjörinn formaöur Náttúruverndarráðs og Eysteinn
Jónsson fráfarandi formaður. Timamyndir GE.
um slikar minjar og slik lönd”.
1 reglugerð um náttúruvernd
segir svo um náttúruminjaskrá :
,,A náttúruminjaskrá skal
færa þær upplýsingar um minj-
ar og lönd sem nauðsynlegar
eru vegna varðveizlu eða frið-
lýsingar, svo sem um eignar- og
afnotarétt, æskileg mörk,
náttúruverndargildi.aðsteð j-
andi hættur og æskilegar að-
gerðir til verndar.”
Ennfremur segir svo i for-
mála að náttúruminjaskrá:
„Náttúruverndarráð telur
ástæðu tíl að láta þessari til-
kynningu um náttúruminjaskrá
fylgja svofelldar skýringar:
Náttúruminjaskrá er yfirlit
um staði og svæði sem ráðið tel-
ur æskilegt að vernda og ef til
vill friðlýsa siðar með einhverj-
um hætti.
A skránni eru svæði og staðir
sem að dómi Náttúruverndar-
ráðs hafa sérstakt gildi og
ástæða er til að veita vernd þótt
ekki séu tök á að gera meira að
sinni en að koma þeim á
náttúrum in jaskrá . Með
náttúruminjaskránni er ætlað
að vekja athygli á gildi þessara
staða og svæða og nauðsyn á
vernd þeirra. Náttúruminja-
skráin er einnig ósk um að
forðazt sé að framkvæma nokk-
uð sem farið gæti i bága við
skynsamlega varðveizlu þess-
ara svæða óspilltra.
Lögfylgjur eru þær einar að
forkaupsréttur skapast skv. 34.
gr. náttúruverndarlaga á eftir
þeim aðilum sem hafa hann
fyrir að lögum."
Þegar þess er gætt að á
skránni eru 150 staðir og svæði
kemur glöggt i ljós hvilikt
óhemju verkefni er framundan i
friðunarmálum og rek ég þetta
hér til að gefa hugmynd um það.
Það er ekkert áhlaupaverk að
koma i framkvæmd skynsam-
legri friðun og þar með viðeig-
andi nýtingu stórra svæða eða
þýðingarmikilla staða, þar sem
margir eiga hlut að máli. En
með þrautseigju og sanngirni
má þó miklu til vegar koma. En
það tekur sinn tima.
Ég endurtek einu sinni enn að
friðland eða þjóðgarður þyrfti
að koma undir Jökli. Stóru frið-
löndin umhverfis Landman'na-
laugar og Þórsmörk er aðkall-
andi að stofna og tengja saman
svo dæmi séu nefnd.
Að minum dómi þyrfti að
koma hliðstæð löggjöf um
Breiöafjarðarsvæðið og Þing-
vallasvæðið þ.e.a.s. svæðið um-
hverfis Þingvallavatn og sett
hefúrveriðum Mývatnssveit og
Laxársvæðið og góð reynsla er
af nú þegar. Þ.e.a.s. þetta
þyrftu að verða þjóðgarðssveit-
ir en svo hefi ég leyft mér að
kalla Mývatnssveit. Gullfoss,
Fjallfoss og Þjórsárver þyrfti
að friða sem fyrst og þannig
mættí áfram telja.
En Róm varekkibyggð á ein-
um degi og talsvert hefur á-
unnizt og skilningur vaxandi á
nauðsyn friðlanda til varðveizlu
og tíl þess að stuðla að eðlileg-
um samskiptum landsmanna
við land sitt.
Samráðum hönnun stórfram-
kvæmda er mikilsverður þáttur
i störfum ráðsins og krefst
gifurlegrar vinnu. Reynt er að
komast yfir þetta með þvi að
setja á stofn samstarfsnefndir
við stærstu framkvæmdaaðila.
svosem iðnaðarráðuneyti — um
orku og iðnaðarmál — og Vega-
gerð rikisins, svo aðeins tvennt
sé nefnt. Hefur náðst samkomu-
lag um eðlilega vinnutilhögun i
ýmsum dæmum og skilningur
fer vaxandi á þvi að nauðsyn sé
að ráðgast allrækilega i tæka
tíð. Samt skortír mikið á að allt
sé undir Náttúruverndarráð
Vonandi gera fleiri og fleiri
sér grein fyrir þvi að það er
mikilsverður þáttur i lifskjörum
manna að búa i hreinUjóspilltu,
ómenguðu umhverfi og þvi
verður aðfylgja nýtt verðmæta-
matog nýtt viðhorf tíl nýtíngar
landsins og náttúrugæðanna.
Menn mega til með að koma
augaá aðþessháttarlifsgæðum
fá menn ekki haldið við nútíma
eyðslu og tæknilif, nema menn
séu reiðubúnir að kosta þvi til
sem þarf til að glata þeim ekki
smátt og smátt.
Menn verða að skilja að
verndun fagurrar óspilltrar
náttúru og ráðstafanir til þess
að almenningur fái notið hennar
er landnýting — nýting náttúru-
gæða þvi að nú er svo komið að
hreint loft og vatn og ómengað
viðkunnanlegt umhverfi sem al-
menningur á aðgang að — eru
náttúrugæði eins og gott bú-
skaparland, fengsæl fiskimið og
miidlsverðar orkulindir. Vernd
þess háttar náttúrugæða er nýt-
ing þeirra i þágu góðra liTskjara
og farsæls lifs landsmanna.
Þetta verður aldrei of oft endur-
tekið.
Hér með fylgir einnig að öðl-
ast skilning á þvi að náttúruger-
semar og helgar söguslóðir eru i
tölu þeirra þjóðarverðmæta
sem eigi má spilla. að sinu leytí
eins og fögur listaverk mestu
snillinga i listum ogbyggingum,
sem þann sess hafa öðlazt með
þjóðinni að engum dytti i hug að
fórna þeim i lifsgæðakapp-
hlaupinu. Það er sem sé fleira
en fögur og fræg inannaverk
sem hlifa þarf og meta að verð-
leikum.
Ég vona aö tekizt hafi undan-
farið að draga i vaxandi mæli
athygli að þessum og þvilikum
viðhorfúm og sé svo og vinni
þau á, þá verður smátt og smátt
auðveldara en áður að taka
nauðsynlegar ákvarðanir i
náttúruverndar- og umhverfis-
málum.
Hugleiðingar af þessu tagi
minna mann ennþá einu sinni á
það sem ég hefi stundum á und-
anförnum árum reynt að draga
athygli að — en það er nauðsyn
þess, að farið verði að vinna að
þvi að koma upp landnýtíngar-
skipulagi sem smátt og smátt
nái tíl allra landshluta. Hérá ég
við að menn geri sér grein fyrir
þvi, hvernig þvi skuii koma
fyrir á landinu sem menn hafa
áhuga fyrir að framkvæma og
hverju menn ekki vilja raska.
Hvernig nýta skuli landið. Þess
háttar skipulag á að minum
dómi að vaxa upp i byggðarlög-
unum sjálfum á vegum heima-
fólksins með aöstoð þeirra sem
til þess væru settir að hafa yfir-
lit um landið allt.