Tíminn - 14.12.1978, Blaðsíða 6

6
Jólablað 1978
Dr. Kristján
Eldjárn:
Bein-
spjöld-
in á
Skarði
í vlsitaslugjörð Brynjólfs
biskups Sveinssonar I Skaröi ytra
hinn 1. aprll 1641 er hvaö eftir
annab minnst á Brynjólf nokkurn,
sem meöal annars haföi gefiö
kirkjunni stóran tvlarmaöan
ljósastjaka, virtan á 9 aura
annars hundraös eöa 174 álnir.
Enginn vafi er á, aö átt er viö
Brynjólf Jónsson, er bóndi var I
Skaröi um aldamótin 1600 og liföi
eitthvaö fram eftir öldinni, þvl aö
getiö er hans á alþingi 1616. 1
vísitaslugjöröinni kemur fram,
aö I kirkjunni I Skaröi er undar-
lega mikiö af útskornum
beinspjöldum: „Beinspjald vænt,
smiöaö meö mannllkanir 27, smá-
ar og stórar, er Brynjólfur smíö-
aöi... Auk þeirra tannstykkja
(sem talin voru af gamalli texta-
bók) á prédikunarstólnum er eitt
langt stykki um þveran stól, slö-
an langs eftir stórt og breitt
hvalbeinsstykki. Þar næst lltiö
stykki eftir fætinum. Allt þetta
skoriömeö islensku verki”. Þó aö
þess sé hér aöeins getiö um fyrsta
spjaldiö, aö Brynjólfur hafi
smiöaö þaö, má heita öldungis
vlst, aö spiöldin, sem sögö eru á
prédikunarstólnum og meö
íslensku verki, hafa einnig veriö
eftir hann, þvl aö spjöld þessi eru
öll eöa flest til enn og eru
augljóslega eftir sama mann.
1 safngjöfinni miklu frá Dan-
mörku áriö 1930 voru þrjú útskor-
in hvalbeinsspjöld, öll úr kirkj-
unni I Skaröi á Landi, og höföu
veriö gefin safninu I Kaupmanna-
höfn á árunum 1830-1836. Eitt
spjaldiö er litiö og niöurmjókk-
andi og mun vera af fæti
prédikunarstólsins eftir lýsingu
vlsitazlugjöröarinnar. Annaö er
grlöarstórt, 91 sm á hæö, breitt aö
ofan og mjókkar niöur eftir, og
mun vera þaö stóra og breiöa
hvalbeinsstykki, sem sagt er
langs eftir prédikunarstólnum.
Hiö þriöja er sett saman úr mörg-
um stykkjum og mun án efa vera
beinspjaldiö, sem nefnt er fyrst I
vlsitazíugjöröinni og sagt, aö
Brynjólfur hafi smlöaö. A spjald-
inu eru einmitt 27 „mannllkan-
ir”, ef ekki er talinn meö hvltvoö-
ungur, sem þrisvar sést. Aö lok-
um skal þess svo getiö, aö til er
frá fyrstu árum safnsins brot af
beinspjaldi, sem fannst undir
bænum I Klausturhólum I Grlms-
nesi og er bersýnilega eftir sama
mann. 011 til samans veita þessi
verk vitneskju um list Brynjólfs I
Skaröi.
Beinspjöldin frá Skaröi eru öll
úr hvalbeini og útskorin aöeins
öörumegin. Otskurðurinn er lágt
upphleyptur my'ndskuröur og
víða gegnskoriö milli mynda, og
hefur veriö ætlast til, aö þar skini
I gegn litfagur bakgrunnur, helst
rauöur eöa grænn, og sjást nokkr-
ar leifar þessa sums staöar. Á
einu spjaldinu, þvl sem samsett
er og fyrst er nefnt I vlsitazlu-
gjöröinni, eru miklar áletranir til
aö skýra efni myndanna. A þvl er
einnig neöst I horni til hægri
ártaliö 1606. Annars eru ekki
áletranir á spjöldunum, enda
mýndir þeirra ekki torráönar.
Þaöeru allt helgimyndir og vikja
allar aö efnisatriðum úr nýja
testámentinu. A minnsta spjald-
inu eru hins vegar sýnd mörg
dæmi Krists eftir krossfesting-
una. Fyrst ofantakan af krossin-
um, þá sigur Krists yfir dauöa,
himnaförin, heilög þrenning og
loks Kristur sem dómari himins
og jaröar. A hinu þriöja spjaldi er
aftur sýnd fæöing Jesú, umskurn
hans og skirn og Jesús aö blessa
börnin, og fylgir þessi áletrun: Þá
færöu þeir ungbörn til ihs afi hann
legöi höndur yfir þaugog til frek-
ari skýringar: Þessi flgúra heyrir
til Lúk. 18. Á fjórum pilárum I
miöju þessu spjaldi eru tildrögin
aö llfláti Jóhannesar sklrara
leidd fyrir sjónir raanna, fyrst
Heródes meö ágæt veisluföng
fyrir framan sig, þá Salóme aö
dansa fyrir hann, þá hermaöur aö
hálshöggva Jóhannes I fangelsinu
og loks Salóme meö höfuö
Jóhannesar á fati. Beinspjald
þetta er meö járnlömum öörum
megin eins og skáphurö. Myndin
sem þættinum fylgir, er af þessu
spjaldi.
öll eru verk Brynjólfs I Skaröi
gerö af miklum hagleik og eru
meir I ætt viö hinn ágæta útskurö
á drykkjarhornum siömiöalda en
tréskurö. Þau eru þjóöleg og um
leið sérkennileg og vekja meiri
forvitni sýningargesta en flestir
aörir safngripir.
(tir bókinni „Hundraö ár á Þjóö-
minjasafni”)
Óskum
landsmönnum öllum
gledilegra jóla
árs og fridar.
bökkum vidskiptin
á lidnum árum
BRUNABÚTAFÍLAG ÍSLANOS
Umbodsmenn um land allt
íslensk jól
erlendum
Hvernig höldum við íslendingar upp á jólin?
Hvað er sérkennilegt við jólahald okkar? Flestir
eigum við erfitt með að svara þessum spurning-
um— nema þá helst þeir sem „lent hafa i ferða-
lögum” eins og gamla fólkið sagði hér áður fyrr.
Hins vegar má ætla að fólk af erlendum uppruna
sem hér hefur búið um tima eigi svör við téðum
spurningum. Þvi var það að við tókum þrjá ein-
staklinga sem fæddir eru og uppaldir erlendis tali
og lögðum fyrir þá þessar spurningar. Einnig
báðum við þá um að segja okkur af jólahaldi
þaðan sem þeir eru upprunnir — þ.e.a.s. ef um
slíkt var að ræða.
Benedikta Þorsteinsson: „Viö vorum mörg systkinin og mamma
saumaöi alltaf sjálf á okkur öll fötin.” Myndir: Tryggvi
„ Jólahald inni-
legra á
Grænlandi”
- segir Benedikta Þorsteinsson
Benedikta Þorsteinsson er 28
ára gamall^ Grænlendingur og
hefur hún búiö á Islandi s.l. sex
ár. Hún er gift Islendingi og
vinnur nú hjá Norræna félaginu.
Viö spurðum hana um mismun
á jólahaldi íslendinga og Græn-
lendinga.
„Jólahaldiö er innilegra
heima — meiri tilhlökkun. Alla
vega var þaö þannig þegar ég
var krakki”, sagöi Benedikta á
svo til lýtalausri Islensku.
„Einnig er miklu meira sungiö
heima en hér. T.d. var þaö
venja að krakkar syngju fyrir
utan húsin hjá fólki sem þaö
vildi gleðja meö söng. Þetta
hefur haldið sér. Krakkarnir
koma alltaf og syngja.
Svo ganga allir I kringum
jólatréö- ekki bara krakkarnir
heldur llka fulloröna fólkið. Og
þá erusungnir sálmar — raunar
finnst mér jólin á Grænlandi
vera meiri trúarhátlö. Aö ööru
leyti er jólahaldiö á Grænlandi
svipað og hér”. Viö báöum
Benediktu aö segja okkur eitt-
hvaö frá jólunum á hennar
bernskuheimili.
„Ég ólst upp á bóndabæ I
Eiriksfiröi en hann er rétt hjá
Bröttuhlið á SV-Grænlandi. Þar
gat veður oft oröiö erfitt á vet-
urna og við því einangruð svo
vikum skipti. Oft var erfitt um
aöföng til jólanna og uröum viö
þá aö búa til margt heima.
Þannig tíndum viö oft Krists-
þyrni og höföum fyrir jólatré ef
ekki var hægt aö kaupa þaö —
svo saumaöi mamma öll fötin á
okkur”.
Benedikta var spurö hvort
Grænlendingum þætti jólin vera
hátiö sem Danir heföu þröngvað
upp á þá.
„Þaö er kannski aöallega
ungum Grænlendingum, sem
eru á móti Dönum, sem finnst
svo”, sagöi hún. ,,En flestir sjá
jólin sem trúarhátlð — alla vega
llt ég þannig á þau. Hitt er svo
annað mál aö mér finnst aö
Dönum mætti fækka á Græn-
landi”.
Aö slöustu báöum viö Bene-
diktu aö segja okkur hver henni
fyndist vera helsti munurinn á
íslendingum og Grænlending-
um.
„Mér finnst Islendingar vera
svo yfirvegaöir. Þaö er léttara
yfir Grænlendingum — þeir
taka hlutina kannski ekki eins
alvarlega og Islendingar”.