Tíminn - 14.12.1978, Blaðsíða 9

Jólablað 1978
S'ifS'i'
9
Hver skyldi trúa þvi
að átján hundruð
skiptu nokkru máli
Átján hundruð er ekki
umtalsverð upphæð i
dag. En það er ekki
langt síðan eitt til tvö
þúsund skiptu þó
nokkru máli. Það er nú
svo að ein eftirminni-
legasta endurminning
min er bundin við þessa
tölu — 1800 krónur.
Atián hundruð
|*OllTTir — AKúst Vigfússon
1*•'------ segir hér frá
merkilegum atburði úr æsku sinni
Ég er or&inn gamall ma&ur og
mantimana tvenna. Ég ætla nii
aöhverfa 65árafturí tímann —
svo langt man ég greinilega. —
Ég var 11 ára er þetta geröist.
Faöir minn bjtí á frekar rýru
býli — f jallajörö. Hann var örfá-
tækur leiguliöi. Hann bjarga&ist
þannig aö ekki var beint um
matarskort aö ræða. Þröngt var
oft um matföng en ekki man ég
beinlínis eftir aö hafa veriö
svangur. En nýtni og sparsemi
var ákaflega mikil. Engu mátti
kasta, sem nýtilegt var til ein-
hvers. Fjölskyldan var stór,
átta manns i heimili.
En svo kom aö þvi aö pabba
var sagt upp jarðnæ&inu.
Eigandi var efnabóndi i næstu
sveit. Hann haföi ákve&iö aö
selja jöröina. Söluveröiö var
1800 kr.
Mönnum finnst þetta vafa-
laust hlægilega lág tala nii. Heil
jörö á aöeins 1800 kr! En menn
veröa aö hafa 1 huga aö verölag
og kaupgjald var þá allt annaö.
Atján hundruö krónur voru stór-
fé á þeirra tfma mælikvar&a.
Einnig veröa menn aö athuga
hvaö erfitt var aö fá lán. Lána-
stofnanir voru fáar og peninga-
velta lttfl.
Ég man enn hve pabbi var
dapur og þungbíúnn er hann
fékk þessi tiðindi. Þaö var eins
og einhver skuggi félli yfir
heimiliö. Jarönæöi lá ekki á
lausu.
Ég heyr&i foreldra mina oft
tala um hvaö nú skyldi taka til
bragös. Hvernig áttu þau að
ráöa fram úr þessum vanda?
Eitthvaö mun fa&ir minn hafa
leitað fyrir sér aö fá lán, þvi aö
hann þráöi aö vera kyrr. Hann
haföi forgangsrétt um kaup á
jörðinni. En þaö var hvergi
hægt að fá lán. Hann leitaöi
einnig fyrir sér um að fá jarö-
næti leigt — en þaö vár hvergi
að fá. Ég heyröi pabba oft segja
viö mömmu: ,,Ég sé bókstaf-
lega engin úrræöi. Liklega
veröum viö aö fara I hús-
mennsku og reyna aö koma
eldri börnunum fyrir einhvers
staöar.” Viö skildum þaö eldri
börnin aö liklega yröum viö aö
fara frá foreldrum okkar. Þaö
var ekki skemmtileg tilhugsun.
Fleiri menn skal nefna sem
koma viö þessa sögu.
A næsta bæ bjó aldraður bóndi
talinn allvel efnaður,átti jöröina
sem talin var meö betri jöröum
sveitarinnar og gott bú. Gamli
maðurinn varnúað mestu hætt-
ur vinnu, en sonur hans sem var
einbirni tekinn aö mestu viö
búsforráöum. Þetta var mesti
myndarmaöur og drengur
góður, skynsamur, hægur i
framkomu en fámáll og dulur.
Þótti það helst ljóöur á rá&i
hans, aö hann hafði ekki enn
staðfest ráö sitt.en þaö taldi al-
menningur honum bráö-
nauösynlegt, ef hann ætla&i a&
halda áfram búskap, þar sem
foreldrar hans voru or&nir litt
færir til allra umsvifa. Talinn
var hann allvel efnaöur eftir þvi
sem þá geröist. Hann átti margt
fé og afuröirnar af þvi lagði
hann fyrir. Skattar og útgjöld
voru nánast engin. Pabbi og
þessi maður voru miklir vinir,
enda samgangur mikill á milli
bæjanna. Pabbi mun hafa tjáö
honum fyrstum manna vand-
ræöi sin meö jarönæöisleysiö og
spurt hann ráöa, þvi aö hann
treysti honum manna best. En
hann sá engin úrræöi.
Dagarnir liðu I þrúgandi
övissu. Alltaf var pabbi aö leita
fyrir sér um vi&unandi jarðnæöi
en ekkert gekk. Þaö var meira
um bréfaskriftir I þá daga. Sim-
inn var ekki kominn nema á ör-
fáa staöi og Utiö notaöur.
Þaö þótti þó jafnan tlöindum
sæta, I fásinnu sveitalffsins þeg-
ar bréf barst. Égmanenn þegar
bréfið barst frá jarðareiganda.
Ég man innihald þess vel. Ég
man rithöndina. Hún var fögur
og uppsetning glæsileg svo auö-
séð var aö þaö var þjálfuö hönd
sem haldiö haföi á pennanum
þeim. En innihaldiö var ekki
nein gleöitiöindi. Þar var fööur
minum tjáö aö hann yröi aö
segja til innan viku hvort hann
ætlaði aö neyta forkaupsréttar
eöa ekki. Þaö eins og dimmdi
yfir öllu I litlu baöstofunni. Þó
var eins og einhver dulin von
væri um, aö jarðareigandinn
mundi hætta viö aö selja og viö
fengjum aö vera kyrr. En nú
var síöasta vonin brostin.
Lengur þurfti ekki aö vera I
neinum vafa. Ég hygg aö for-
eldrar minir hafi lttiö sofiö
næstu nótt.
Eftir hádegi næsta dag fór
pabbi aö finna vin sinn vinnu-
manninn. Ég hygg aö hann hafi
vænst einhverrar hughreysting-
ar frá honum og helst búist við
aö hann gæti ráölagt sér eitt-
hvaösem a&gagni mætti veröa.
En vitanlega haföi hann engar
úrlausnir á reiöum höndum. Þó
var það svo aö pabba fannst
alltaf einhver léttir I þvi aö tala
við hann. Hann fann hjá honum
hlýju og samúö. En vitanlega
haföi hann engar úrlausnir á
reiðum höndum. Þó var það svo
að pabbi fór alltaf glaöari af
fundi þessa vinar slns.
Svo var þaö nokkrum dögum
áöur en endanlegt svar átti aö
berast jaröareiganda aö vinur
pabba kom I heimsókn.
Hann var fámáll eins og
venjulega, dulur og lét litiö yfir
sér. Heilsaði þurrlega gekk
hægum skrefum inn I baöstof-
una gömlu settist á rúmiö hjá
pabba og þeir hófu tal saman
nokkuð slitrótt eins og venja
þeirra oft var.
Ég hef stundum slöar þegar
ég hugsa um þessa vini dottiö i
hug þaö sem Stefán G. segir —
„þó viö bara þegðum saman.”
Já, þó þeir bara þegöu saman
þaö fannst þeim nokkur bót.
„Þetta
er öll
sagan”
Það vakti athygli okkar
krakkanna a& gesturinn var
meö töskugarm, þvi var hann
ekki vanur. Égman aö ég fór aö
hugsa um og hugleiöa hvers
vegna hann væri meö þessa
tösku. Eftir nokkra stund opnaöi
hann töskuna og tók upp úr
henni stórt blað og fékk pabba
þaö. Viö krakkarnir fýlgdumst
meö þvi sem geröist, skildum
ekki neitt I neinu. Hugsuöum
helstaö hér væri um eitthvaö aö
ræða viövlkjandi sveitarmál-
efnum.
Brátt tókum viö eftir
svipbrigöum á andliti fööur okk-
ar. Fyrst staröi hann á blaöiö
eins og I lei&slu — sótroönaöi —
og þaö var eins og annarlegu
bliki slægi I augun. Þaö var eins
og hann gæti ekki fyllilega áttaö
sig á þvi sem var aö gerast. —
Skjaliö var afsalsbréf. — Þar
stóð þaö svart á hvltu aö faðir
minn væri löglegur eigandi
jaröarinnarogheföi greitt hana
að fullu. Kaupveröiö krónur
1800.-
Pabbi starði lengi á vin sinn.
Þaö var eins og hann ætti bágt
meðaökomaoröum aö þvisem
hann ætlaöi aö segja. Lokssagöi
hann: ,,Hvernig á ég eiginlega
að skilja þetta?”
Vinur hans brosti og sagöi:
„Ekki öðruvisi en aö nú ert þú
réttur eigandi jaröarinnar og
þarft ekki aö hafa vistaskipti
þetta ár.”
,,En hvernig gat þetta gerst?”
„Þaö geröist ósköp venjulega.
Jöröin var greidd. Gefiö afsal —
búiö. Við þurfum ekki aö tala
meira um þetta. Viö skulum nú
tala um eitthvaö annaö.”
Nú varö pabba ljóst aö vinur
hans haföi keypt jöröina og
jafnframt gefiö honum hana.
Enn þag&i pabbi nokkra stund.
Stóö si&an á fætur faöma&i vin
sinnaö sér og sagöi siöan: „Mig
skortir orö til aö tjá hugsanir
minar. Hvernig á ég aö tjá þér
þakklæti mitt?” Vinur hans
svaraöi: „Þaö er engin þörf aö
tala meira um þetta. Ég gat
ekki hugsaö mér aö lifa hér I
dalnum án þin. Ég mátti ekki
hugsa til þess aö þú færir. Þetta
er öll sagan.”
Enn þá ef tir 60 ár er mér þessi
atburður sem geröist I litlu
gömlu torfbaðstofunni þetta
vorkvöld minnisstæöari en allir
aörir atburðir sem fyrir mig
hafa borið á lifsleiöinni og enn
hef ég ekki hitt neinn mann sem
mér hefur þótt stórbrotnari en
þessi fámálugi einræni vinur
okkar.
Ein
rænn
vinur