Tíminn - 14.12.1978, Blaðsíða 10

10
Jólablað 1978
Jólablað 1978
11
Guðmundur Ingi Kristjánsson
frá Kirkjubóli:
Dvöl í
skáldhúsi
Tildrög og tilgangur
Eitt er þaB hús hér á landi sem
ég veit a6 til þess er ætlaö aB vera
rithöfundum skjól og hvfldar-
heimili, ekki þó á sama hátt og
Unuhús forBum, heldur þannig aB
einn rithöfundur búi þar f senn og
geti þá haft meB sér fjölskyldu
sina eöa annaB lagsfólk. Leita
sumir þangaö þegar þeir þreytast
i ys og volki veraldarinnar, en
aörirsækjasteftir góöunæöi til aö
semja rit eöa ganga frá þeim til
prentunar. Dveljast þeir I húsinu
eina viku eöa fleiri eftir sam-
komulagi.
Þessi bústaöur er hús
Guömundar Böövarssonar skálds
og konu hans Ingibjargar
Siguröardóttur. Þaö stendur á
Kirkjubóli i' Hvítársiöu þar sem
þau h jón bjuggu lengi og dvöldust
þau i þessu húsi sföustu æviárin.
Eigandi hússins er Minningar-
sjóöur Guömundar Böövarssonar
skálds og bónda aö Kirkjubóli og
konu hans Ingibjargar Siguröar-
dóttur, en svo heitir sjóöurinn
fullu nafiii. Stofnendur sjóösins
voru erfingjar þeirra hjóna
ásamt Ungmennasambandi
Borgarfjaröar, Sambandi borg-
firskra kvenna, Búnaöarsam-
bandi Borgarfjaröar og Rithöf-
undasambandi Islands. Þessir
aöilar lögöu fram sem stofnfé
sjóösins hús skáldsins og innan-
stokksmuni þar. En fjár til þess
að eignast hús og innbú var aö
nokkru aflað meö f rjálsum fram-
lögum héraösbúa i Borgarfiröi og
annarra, bæöi stofnana, félaga-
samtaka og einstaklinga.
Komið i hlað
Nú var þaö á mánudágskvöldi f
október i haust aö ég var kominn
i hlaö á Kirkjubóli f Hvitársiöu
ásamt konu minni til aö búa þar
um hálfs mánaöar skeiö. Gengum
viö þá fyrst aö húsi Siguröar
bónda til aö fá þar lykil aö húsinu
og kynna okkur umsjónarmanni
þess, en Rannveig Agústsdóttir
hjá Rithöfundasambandinu haföi
áöur boöaö komu okkar þennan
dag. Meö okkur var bilstjórinn
sem ók okkur frá Reykjavik,
stjúpsonur minn úr Stýrimanna-
skólanum.
Vel var okkur tekiö á Kirkjubóli
og ekki var annaö tekiö f mál en
viö settumst þar inn og þægjum
góögeröir aö islenskum sveitasiö.
Og furöuoft var þaö þennan hálfa
mánuö, aö viö drukkum kaffi viö
borö þeirra Siguröar og Erlu
Ragnarsdóttur konu hans. Ekki
höföum viö lengi setiö þegar
Vestfiröir vitjuöu okkar þarna i
stofunni. Kom þaö á daginn aö
Erla er vestfirsk, alin upp i Súg-
andafiröi og haföi á barnsaldri
verið f sumardvöl f Dýrafiröi á
næsta bæ viö Þuriöi konu mína.
Voru þá næg umræðuefni. Ekki
var þó nauösyn aö ræöa um Vest-
firöinga eina, þvi aö gott reyndist
aötala viöþauhjónhvortsem var
um búskap, bókmenntir eöa aör-
ar greinar mannlffsins.
Erla fylgdi okkur sföan aö húsi
Minningarsjóösins, opnaöi þaö og
leit eftir aö allt væri nú i fyllsta
Guömundur Böövarsson á efri
árum.
lagi, þegar nýir Ibúar settust aö I
húsrnu.
Ég haföi um langan aldur haft
miklar mætur á ljóöum
Guömundar Böövarssonar og sett
hann viö hliö Davfös Stefánsson-
ar, Jóhannesar ur Kötlum og
Tómasar Guömundssonar sem
hinn fjóröa snilling fornrar
ljóöheföar meö nútfmabrag.
Hlakkaöi ég þvf til aö sitja
nokkra daga I sæti hans. Haföi ég
meömér allmörgkvæöi f handriti
i þvf skyni aö ganga frá þeim til
prentunar í ljóöabók. Haustiö
valdi ég sem dvalartfma til þess
að keppa ekki viö rithöfunda þétt-
býlisins um eftirsóttustu árstiö-
irnar, voriö og sumariö.
Sál hússins
Þegar opnaöar eru dyrnar á
húsi Guðmundar Böövarssonar
blasa viö augum fomir munir og
áhöld úr búskaparsögu staöarins.
Er þeim snyrtilega fyrir komiö i
hliöarskáp í anddyrinu og mynda
þar viöfefldiö og eftirminnilegt
safn, sem ber vott um hiröusemi
og hugulsemi. Hverfur hugur
gestsins til fyrri tfma o g horfinna
vinnubragöa þegar slegið var
meö orfi og baggar bundnir f
reipi.
Inni á ganginum hanga nokkrar
myndir af Guömundi Böövars-
syni og fjölskyldu hans á fyrri
árum. Ýmsar þeirra eru lika
tengdar gömlum vinnubrögöum
svo sem handunnum heyskap og
ullarþvotti. Þær eru órækt vitni
þess, hve ein mannsævi spannar
yfir miklar breytingar og fram-
farir á þessari öld.
Enn er þó ótaliö það sem er
sérkennilegast I þessu húsi. Þaö
er tréskuröur Guömundar
BöövarssonáT. Segja má aö hann
gleðji augun hvert sem litið er, i
bókahillum og skápum, glugga-
tjaldabúnaöi, ljósafestingum og
arinstoöum. Ber hann vitni mikl-
um hagleik, iöjusemi og
smekkvfsi.
Húsiö er rúmgott lftilli
fjölskyldu, allt á einni hæö meö
nútima þægindum, þótt saga fyrri
tima liggi I loftinu. Þar er skrif-
stofa skáldsins, ekki stór en vel
búin meö bókahillu til hliöar. Þar
er lftiö bókasafn, fjölbreytilegt og
skipar ritsafn Guömundar önd-
vegiö. En í ganginum framan viö
skrifstofudyrnar stendur prjóna-
vél Ingibjargar undir gluggan-
um.Hún er nú eins og annaö I
þessu húsiþögult vitni menningar
og iðju.
Og þá vitum viö um sál þessa
húss.
Eftir að Guömundur Böövars-
son hætti búskap bjóhann nokkur
ár f Hafnarfiröi og var þar bóka-
vöröur. En hann festi þar ekki
yndi og hvarf aftur heim aö
Kirkjubóli. Hvítársföan átti hann
og dró hann til sfn, þennan
viðsýna mann sem hugsaöi um
heim allan.
Eitt af þeim skáldum sem bjó
góöan vetrartima f þessu húsi
setti þar saman hálfa ljóöabók.
Þaövar Hannes Sigfússon, löngu
þjóökunnur maöur. Bókin heitir
Orvamælir, gefin út hjá Máli og
menningu á þessuári. Eitt kvæöiö
heitir Hús Guömundar Böövars-
sonar. Þaö byrjar svo:
Ég bý f ljóöiskálds sem fór burt
og kom aftur til aö festa aö nýju
rætur i átthögunum. Siöari hluti
ljoösins er á þessa leiö:
Ég bý I draumi skáldsins sem
rættist
á bernskustöövunum, f
á tthögum s jálf s mf n.
Veruleiki hans lýkur upp dyrum
og ég geng inn milli iöinna
handa
sem klæöa veggina og bera liti
á viöinn.
Blóö hans hamrar I eyrum
minum viö hamarslögin
og sagarhvininn sem stundum
fær ym
hástemmdrar fiölu. Ljóö hans
syngur
i laufaskuröinum
á hillunum.
Ég get þreifaö á þvi.
Hann er allsstaöar nálægur.
A morgnana hvfslar hann aö
mér:
Horföu út um gluggann!
1 góöu skyggni
séröu jökulinn.
HannesSigfússson dvaldi sér til
heilla f húsinu.
Haust i Hvítársiðu
Viö liföum rólegu lífi. Þaö var
lesiö og skrifaö, prjónaö og mat-
reitt til daglegra þarfa. Þaö skal
þó tekiB fram aö ég snerti hvorki
á prjónum né matreiðslu en fékk
bróöurpartinn af skriftunum. Þó
sá konan um dagbókarfærslurn-
ar. Lestrinum sinntum viö bæöi.
Matarins naut ég vel aö venju.
Þótt bókasafn hússins væri litið
var þar margt forvitnilegt aö
finna. Tilviljun virtist aö mestu
ráöa þvf hvaöa bækur voru þarna.
Isafiröi var hann boðinn og búinn
að vera leiösögumaöur hverjum
þeim sem lagöi út á höfunda-
brautina.
Mér er föst i minni kvöldstund
sú er ég kom fyrst á heimili Guö-
mundar á Isafiröi ásamt fleiri
ungmennafélögum. Þar var glatt
á hjalla og margar sögur sagöar.
Guömundi var þaö gefiö að læra
svo vel tungiiak manna aö setn-
ingar hans voru eins og sagðar af
vörum þeirra sjálfra.
Enn var glatt h já Guömundi og
góöra kosta völ hjá honum og
Unni konu hans. Leit hann á
handrit mitt og bauöst til aö gera
þaö betur siðar. Endurminninga-
handritihans brá aöeins fyrir, en
margar smásögur og endurminn-
ingar hrutu af vörum hans.
Svo sem vasnta mátti varödvöl-
in löng hjá Guömundi ogekkert til
sparaö aö hún yröi sem ánægju-
legust.
Gestabókin
Húsiö á auövitaö sfna gestabók.
Þar skrifa dvalargestir nöfn sin
og fleira ef þeim sýnist. Sumir
gleyma aö skrifa nöfnin. Aörir
minnast þess vel og lýsa ánægju
sinni og þökkum. Sumir yrkja
vísur. Þarna er mikiö um þakkir
til Siguröar og Erlu. Nokkrir lýsa
áhrifum dvalarinnar á sig eöa
börn sfn. Einn fer þaöan alltaf
heldur skárri maöur en hann
kom. Annar vekur athygli á lffs-
reynslu barna sinna um sauö-
buröinn, þau sjá lamb fæöast og
lamb deyja.
Pétur Gunnarsson lýsir hug-
myndum sonar sins fjögurra ára.
Þetta borgarbarn veit aö
náttúra landsins er ævintýra-
heimur. Drengurinn er sannfærö-
ur um aö tröllaskessa búi i þess-
um fjöllum. Hvar ætti hún annars
aö vera? Hann beygir sig ekki
fyrir þeim fullyröingum aö nú séu
engar tröllskessur til. Og hann
finnur sönnunargagniö, gamla
tunnugjörö. Hann veit aö þetta er
eyrnalokkur skessunnar.
Fyrir þennan dreng þarf ekki
aö semja furöusögur. Hann gerir
þaö sjálfur.
Hálfur mánuöur er fljótur aö
llöa á þessum staö. Brottfarar-
dagurinn er sunnudagur. Þá sitj-
um viö hádegisveröarboö hjá
Erlu og Siguröi. Siðan á aö gera
upp ýmsan kostnaö. Þaö gengur
illa. Mér tekst ekki einu sinni aö
borga mjólkina sem „keypt” var
i fjósinu.
Sföasta verkið er aö skrifa i
gestabókina í húsi Guömundar
Böövarssonar og konu hans. Sú
kveöja var reyndar formuö
nokkrum dögum áöur og færist
óbreytt i bókhaldiö sem viöur-
kenning á gildi þessa húss og
hlutverki.
best, aö minnsta kosti af nýjustu
sögunum. Hanna er kona sem
lætur ekki basliö smækka sig.
Hún heldur glaðlyndi sinu og
hjáipsemi þrátt fyrir annir og
erfiðleika, þeásum mannkostum
sem gera ltfiö ekki aöeins bæri-
legt heldur þannig aö hægt er aö
njóta þess þrátt fyrir öfug-
streymiö. Þarna er samúö les-
andans ekki lengi aö vakna, enda
er eins og viö höfum þekkt þessa
konu og lengi verið kunningjar
hennar.
Eins höfundar saknaöi ég sér-
staklega viö lestur bókarinnar.
Það er Guöný Siguröardóttir.
AUGLYSINGASTOFA SAMBANDSfNS
Margar góöar sögur eru I bók-
inni og fjölbreytt er úrvaliö.
Sumar sagnanna kann ég ekki aö
meta en lasta þær ekki fyrir þaö.
Mér fannst sagan Systur eftir
Jakobínu Siguröardóttur vera
Ýmsar smásögur hennar heföu
sómt sér vel I þessu safni vegna
þess hve lýsingar hennar eru
sannar og athyglisveröar. Þaö
má nefna sögurnar „Tapaö,
fundiö”, „Bíóferö”, og „Þrfr
stafir” en sú saga er sérstaklega
vel gerö og lýsir ákveöinni fórn-
fýsi ungrar stúlku, sennilega af
sömu gerö og Hanna hjá
Jakobfnu. Þó hefði sagan „Ann-
riki” liklega átt mest erindi i
kvennasögurnar. Þar er sýnt af
miklu látleysi hversu einstæö
amman er þrátt fyrir velvilja
Hús Guömundar Böövarssonar á Kirkjubóli
Þó voru þar allar bækur
Hörpuútgáfunnar á Akranesi,
gefnar af henni. Meöal þeirra var
ritsafn Guömundar Böðvarsson-
ar. Rithöfundasambandiö haföi
gefiö húsinu allmörg bindi.
Nokkrir þeirra rithöfunda sem
bjuggu í húsinu lengur eöa skem-
ur skildu þar eftir bækur sem þeir
höföu samiö eöa þýtt. Þar var þvl
m.a. aö finna ýmsan nýgræöing
islenskra bókmennta.
Eitt af þvi sem við höföum
ætlaö okkur aö gera þegar dvölin I
Hvftársföu og ákveöin var aö
heimsækja Sigurð Snorrason á
Gilsbakka. Hann var okkur aö
góðu kunnur: ég haföi veriö sam-
starfsmaöur hans á mörgum
bændafundum og viö hjónin höfö-
um notiö gestrisni hans og konu
hans á Gilsbakka og gist þar I
góöu yfirlæti. En nú var sköpum
skipt. Siguröur veiktist og dó og
var jarösettur laugardaginn áöur
en viö komum I Borgarfjörö. Nú
var hann horfinn úr héraöi, þessi
vaski, vinsæli maöur, foringinn
sem bar aldurinn svo vel,
aldamótamaöurinn, sem
varöveitti hugsjónir ungmenna-
félaganna betur en flestir aörir,
bindindismaöur og f hvivetna
fulltrúi heilbrigörar lffsstefnu.
sannmenntaöur unnandi þeirrar
siömenningar sem fegurst er og
hollust í mannheimi. Þessi
léttfætti bóndi var hættur aö gæta
hjaröar sinnar, þessi fróöi maöur
hættur aö segja frá, þessi vitri
foringi hættur aö leggja orö I belg
um vandamál Islenskra bænda og
framfarir þjóöarinnar.
Sannarlega var haust i
Hvi'társi"öu og ég setti þaö á blaö I
skrifstofunni hans Guðmundar
Böövarssonar, meöan laufiö féll
af trjánum I kring, fagurlitaö,
bleikt og rautt og gult.
Haust i Hvitársiðu
Hvítársiöu á góöu sumri ég gekk.
Gilsbakka dýröar naut ég aö þvf
sinni.
Siguröar skyn og fræöshi þar ég
fékk.
Fagnaöarræður geymast enn i
i minni.
Nú er mér sárt aö heyra
haustsinslög,
horfa með trega fram á
döggvaöanveginn.
Siguröur horfinn, Sföunni
brugöiömjög.
— Sé ég aö Gullteigur hefur
veriösleginn.
Höfundur og Hagalfn skeggræöa málin.

Lítið i bækur
Auk þeirra bóka sem húsiö
sjálft hefur á boöstólum ásamt
kassanum mínum fáum við bæk-
ur aö láni hjá Erlu og Sigurði.
Einstakar bækur biö ég um en
yfirleitt eru þær boðnar. Meðal
þeirra er sagan Eldhúsmellur,ný-
komin út sem verðlaunasaga,
vekjandi mikla athygli. Ekki
dæmi ég gildi þeirrar bókar ai
ekki langar mig til að lesa hana^
aftur þótt hún sé lipurlega
skrifuö. Engin sögupersónan gat
vakiö samúö mfna.
Onnur lánsbók frá þeim hjónum
var Draumur um veruleika, is-
og eftir konur,
Kress. Hún hefur
einnig skrifaö inngang aö bókinni
og er þar margt vel og viturlega
sagt. Helga er þó nokkuö einsýn I
sumum efiium en baráttan er þörf
gegn vanmati á konum f bók-
menntum.
t skáldhúsi er ég til skammtima seztur
við skriftir og lestur.
i ljóöum er auöur þess allra mestur.
Aratugum saman voru þau vinir mfnir,
veittu mér unaö, gáfu mér sýnir,
auölegö sem enginn týnir.
Hér er ég seztur I hússins ró
þar sem höfundur ljóöanna bjó,
gestur i húsi hans,
liorfins manns.
Hans anda og orö ég sé.
Hann orti lika meö hnff i tré.
Sá liandskuröur fagur er hér i sveigum og rööum
f hilium og uppistööum
og sæmir hans bókablööum.
Hér fagna ég svip þessa fágæta manns.
Og framan viö dyrnar er prjónavél konu hans,
sem liún sé liér enn f húsi minu
og liafi rétt skroppiö frá verki sinu.
Hún vakir lika meö lffi og anda
f ljóöunum sem i hillunni standa
1 Jónsmessunóttinni 1971
er lifi liennar varanieg minning veitt
og ástinni yfirleitt.
t húsi þessara lijóna er dögunum lyft
meö hógværö og andagift.
sonar og tengdadóttur og hálf-
vöxnu barnabörnin. Þar er þó
ekki hallaö á neinn. Þaö er hvergi
sagt, en lesandanum dettur f hug
að þaö sé þjóöfélagsvandi sem
veldur þvf aö kötturinn veröur
nauðsynlegur einkavinur gömlu
konunnar.
t bókahillunni standa sögur
eftir Guöberg Bergsson. A einni
kápunni er vakin athygli á þvi aö
lýsingar Guöbergs á okkar auma
og öfugsnúna þjóöfélagi hljóti aö
vekja hjá lesandanum sterka þrá
eftir öröu betra. Vel má vera aö
svo sé. En ég kann alltaf betur viö
aö höfundar bregöi jafnframt upp
lýsingum á fólki sem hefur þá
innviði sem geta boriö betra þjóö-
félag. Gott samfélag veröur ekki
til af sjálfu sér.
Dickens varö frægur á öldinni
sem leiö fyrir ádeilur sinar á
dökkar hliöar á ensku þjóöfélagi,
uppeldisstofnunum þess o.fl. En
sögur hans sýndu jafnframt þaö
fólk sem treystandi var til aö
standa aö betra lifi, betra samfé-
lagi.
Ekki grunaöi mig aö Vestfiröir
myndu tala til mfn úr sæng Dala-
drottningar. En þaö geröu þeir þó
mjög skemmtilega. Þorsteinn frá
Hamri haföi sett saman örnefna-
skrá úr Skutuls firöi og stendur sú
skrá i ljóöabók hans Fiöriö úr
sæng Daladrottningar. Þar segir
svo:
Land þar sem lág fjöll
heita hnifar
land þar sem hvassir tindar
heita þjófar
land þar sem maöur litur á
sigsem ránsfeing:
lamb sem er stoliö.
I kvöld gleymir lambiö
aö kofi þess stendur á
dagveröardal:
i kvöld sýngur mig i svefii
lækurinn úlfsá.
Gamall Vestfiröingur leggur
þaö á sig aö læra þessa örnefna-
skrá, þótt hún sé órimuö. Eigin-
lega veröur hann aö eiga bókina
því aö fleira er þar vel sagt.
Hagalin sóttur heim
Guömundur Hagalín rithöf-
undur býr á Mýrum I Reykholts-
dal. Hann geröi okkur heimboö og
sóttu þau hjónin okkur á bfl
sinum. Vissulega er frændsemi
meö okkur Guömundi en hún
hefur lftt veriö rækt enda ekki
meiri en svo aö Guömundur afi
hans og Guömundur afi minn
voru þremenningar. Hins vegar
erum viö nafnar kunnugir aö
fornu fari,því aö þegar hann sat á
Á