Fréttablaðið - 28.10.2006, Blaðsíða 32

28. október 2006 LAUGARDAGUR32
inum í nútíð og fortíð. Það má með sanni
segja að Ólafur hafi mikið til síns máls
því að í henni má finna margt sem mjög
áhugavert getur talist. Þar á meðal
hversu norðlægar byggðir hafa alltaf
verið háðar fiskveiðum, og eru vissu-
lega enn.
Gömul saga og ný
Petty Harbour leikur stórt hlutverk í
bók bandaríska blaðamannsins og þorp-
ið vakti athygli hans vegna þess að sjó-
mennirnir þar hafa háð einstaka baráttu
fyrir því að vernda lífsviðurværi sitt.
Ólíkt öðrum fiskiþorpum á austurströnd-
inni hafa sjómennirnir í Petty Harbour
tekið virkan þátt í ákvarðanatöku um
fiskveiðar við Nýfundnaland allt frá því
snemma á síðustu öld. Svo snemma sem
árið 1923 settu sjómennirnir reglur um
höfninni í Petty Harbour þegar ég var
ungur maður,“ fullyrðir Sam Lee.
Ævisaga þorsksins
Bandaríski blaðamaðurinn og rithöfund-
urinn, Mark Kurlansky, sendi frá sér
bókina Ævisaga þorsksins árið 1997. Í
undirtitli bókarinnar fullyrðir hann að
þorskurinn sé sá fiskur sem breytt hafi
heiminum. Í bókinni leitar hann víða
fanga til að renna stoðum undir þessa
fullyrðingu „...og í leiðinni stillir hann
sögu Íslands í alþjóðlegt samhengi betur
en áður hefur verið gert“, eins og segir í
formála þýðandans, Ólafs Hannibals-
sonar, en bókin kom út á Íslandi árið
1998. Þar segir Ólafur að hann hafi við
lestur bókarinnar orðið sannfærður um
að hana þyrftu allir Íslendingar að lesa
sér til skilningsauka á stöðu sinni í heim-
PETTY HARBOUR Það er fallegt á Nýfundnalandi. Þrátt fyrir að bærinn beri
sterk séreinkenni minnir hann óneitanlega á íslenskt sjávarþorp þegar
betur er að gáð. FRÉTTABLAÐIÐ/SVAVAR
N
afn þorpsins, Petty
Harbour, er dregið af
franska orðinu petite,
„litla“, og minnir á alda-
gamla fiskveiðihefð
Nýfundnalands. Áður
en Fransmenn komu þangað höfðu
Baskar og Portúgalir, svo snemma sem
á 16. öld, haft bækistöðvar sínar þar um
slóðir. Á 17. öld komu enskir og írskir
innflytjendur og settust að. Aðdráttarafl
staðarins var það sama hjá þeim öllum;
þorskur.
Fiskur fangaður í körfur
Þorskstofninn við Nýfundnaland og
Labrador, norðurstofninn svokallaði, var
líklega stærsti þorskstofn í heimi, en frá
árinu 1992 hefur verið í gildi svo til
algjört veiðibann en aðeins málamynda-
kvótar hafa verið gefnir út síðustu ár.
Ástæðan er einföld; þorskstofninn
hrundi á tiltölulega stuttum tíma. Strand-
veiðimenn og stærstur hluti vísindasam-
félagsins í Kanada segja ástæðuna
gegndarlausa rányrkju alþjóðlegs flota
sem veiddi gífurlegt magn þorsks um
áratuga skeið, eða áður en fiskveiðilög-
saga Kanada var færð út í 200 mílur.
Sökin liggur þó einnig að þeirra mati í
togveiðum Kanadamanna sjálfra eftir að
alþjóðlegi flotinn hafði horfið af miðun-
um; kanadísku togararnir veittu stofnin-
um náðarhöggið.
Aðrir, þar á meðal íslenskir fiskifræð-
ingar, hafa bent á að ástæða fyrir hruni
stofnsins hafi verið líffræðilegs eðlis. Öll
rannsóknargögn bendi til að stofninn hafi
verið á hungurmörkum vegna skyndi-
legra umhverfisbreytinga. Á sama tíma
var haldið aftur af veiðum og fiski fjölg-
aði, fæðubúrið tæmdist, náttúran greip í
taumana og stofninn féll úr hor. Kanad-
íski haffræðingurinn Ken Drinkwater
hefur einnig sett fram þá kenningu að
hrun þorskstofnanna sé vegna sjávar-
kulda síðustu tveggja áratuga. En þetta
er fiskifræði nútímans og hefur lítil áhrif
á sjómennina á austurströnd Nýfundna-
lands, því þeir hafa þá trú að áratuga-
gömul rök þeirra séu í fullu gildi. Þeir
eru óþreytandi við að segja sögur af land-
nemanum John Cabot sem kom til
Nýfundnalands árið 1497 og sagði sögur
við komuna til Englands að hægt væri að
veiða þorsk í körfur af steinum við
ströndina. „Það var hægt að ganga þurr-
um fótum á þorskbökum hérna úti fyrir
Á vogskorinni austurströnd Nýfundnalands kúrir lítið fiskiþorp undir bröttum gróðurvöxnum hæðum.
Höfnin er skjólgóð og göturnar liðast tilviljunarkennt á milli litríkra timburhúsa sem teygja sig upp í
brekkuræturnar. Vöruhús og veiðarfæraskemmur standa á stólpum úti á grunnsævinu. Á bryggjunni
hitti Svavar Hávarðsson hann Sam Lee, einu dægurstjörnu staðarins sem kallast Petty Harbour.
Ævisaga þorsksins
og Sam Lee
����������
��������
������
����������������
������������
������������������
�����������
����������
�������������
gildruveiðar sem eru einkennandi
fyrir strandveiðarnar ásamt einföld-
um handfæraveiðum. Allt til þess
dags að veiðarnar voru bannaðar
beittu þeir þessum einföldu aðferð-
um við þorskveiðarnar og börðust
gegn neta- og togveiðum á grunnslóð
sem djúpslóð. Þeir hafa haldið því
fram allan þennan tíma að samfélag
eins og þeirra eigi að bera ábyrgð á
sínum miðum og nýta þau eins og
þeir telja að sé best. Að stundaðar
séu sjálfbærar veiðar á ábyrgð
þeirra sem hana nýta og hafa mestu
að tapa. Það sem þeir hafa haldið
fram allan þennan tíma á hljóm-
grunn í þeirri umræðu sem fer fram
í dag um fiskveiðistjórnun. Margir
hafa bent á að samfélag veiðimanna
eigi að taka ábyrgð á veiðum nálægt
sinni heimabyggð og kom meðal
annars fram á ráðstefnu um sjávar-
útvegsmál í Reykjavík í ágúst síð-
astliðnum.
Sam Lee
Fyrir blaðamanninum Kurlinski var
Sam Lee holdgervingur þessarar
baráttu og sjómanna um allan heim.
Hann og hans líkar voru þeir sem
áttu mest undir þorskveiðunum.
Höfðu mestu að tapa. Sam ber banda-
ríska blaðamanninum vel söguna.
„Hann var ágætur. Hann vissi að
vísu ekkert um þorsk þegar hann
kom hingað. Hann ætlaði fyrst bara
að taka saman fiskuppskriftabók af
því honum finnst þorskur góður á
bragðið. Ég fór með honum út á bátn-
um mínum nokkrum sinnum og við
sýndum honum hvernig við veidd-
um. Við vorum að mæla fyrir vís-
indamennina á þessum tíma. Við
máttum mæla þorskinn, ekki veiða
hann.“
Sam er fjölskyldumaður. Hann á
konu og þrjú börn. „Strákurinn minn
hafði auðvitað áhuga á að koma á
sjóinn með mér eins og ég gerði með
föður mínum. En það var ekki til
neins. Ég vissi að það var engin
framtíð í því,“ segir Sam. „Allt unga
fólkið er farið til borganna til að
vinna eða fara í skóla. Þar eru tæki-
færin,“ bætir hann við. Frásögn hans
hljómar kunnuglega í eyrum Íslend-
ingsins þó hann láti það ekki uppi.
„Komdu, ég ætla að sýna þér svolít-
ið,“ segir söguhetja Kurlinskis.
Þegar rölt er upp bryggjuna
minnist Sam á að stjórnvöld hafi
nýlega gefið leyfi til að veiða 3000
pund af þorski á hvern bát þetta árið.
„Við höfum sex vikur til að ná þessu.
Í gamla daga fengum við þrisvar
sinnum meira á einum degi á hand-
færin. Í gildrurnar fengum við
margfalt þetta magn á hverjum
degi.“
„Snjókrabbi er það sem við veið-
um núna. Undanfarin ár hefur þetta
kvikindi haldið í okkur lífinu,“ segir
Sam og bendir á haug af gildrum
fyrir utan veiðarfærakofann sinn.
Þegar inn er komið bendir hann á
haug af veiðarfærum á gólfinu og
segir frá því að svona hafi hann skil-
ið við veiðarfærin árið 1992. „Sjó-
mennirnir hér eiga veiðarfæri fyrir
hundruð þúsunda dollara sem þeir
eiga sennilega aldrei eftir að nota.
Og svo þurftum við að kaupa ný veið-
arfæri til að veiða krabba. Ef hann
hverfur líka þá höfum við ekkert.“
Ef þorskurinn kemur aftur
Sam Lee er ekki bjartsýnn á að veiða
þorsk eins og hann gerði þegar hann
var ungur maður. Hann er á sjötugs-
aldri. „Þorskgengdin við ströndina
er að aukast aftur þó ég viti ekki
hvort hún verður nokkurn tímann
eins og hún var. Ég efast um það. En
það skiptir ekki máli fyrir þennan
bæ, því þegar veiðarnar verða leyfð-
ar verður verkkunnáttan töpuð. Hér
verður enginn til að taka við bátnum
mínum.“
Sam segir allt breytt. Gleðin
hvarf úr þorpinu þegar þorskveið-
arnar voru bannaðar, gefur hann í
skyn. Fólkið tapaði meiru en lífsvið-
urværi sínu, það tapaði bjartsýninni
og lífsgleðinni um leið. „Nú er ekki
lengur hægt að keppast við næsta
bát um hver er duglegastur og fær
mest og fólkið er ekki eins samhent
og það var. Litlu byggðirnar á aust-
anverðu Nýfundnalandi munu deyja
ein af annarri á næstu árum og það
styttist í að húsið mitt verði keypt af
ríkum Ný-Englendingum sem sum-
arhús. Þeir eru reyndar þegar farnir
að kaupa hús hérna í nágrenninu.“
Íslendingurinn kveður Sam og
hugsar sitt þegar hann segir að
lokum. „Látið þetta ekki gerast á
Íslandi, vinur.“ ■
Snjókrabbi er
það sem við
veiðum núna.
Undanfarin
ár hefur þetta
kvikindi hald-
ið í okkur líf-
inu. Ef hann
hverfur líka
þá höfum við
ekkert.