Fréttablaðið - 29.10.2006, Blaðsíða 74

29. október 2006 SUNNUDAGUR26
menning@frettabladid.is
[ BÓKMENNTIR ]
UMFJÖLLUN
Sagnasafnið Heil brú, sem kom
út hjá forlaginu Máli og menn-
ingu, á vordögum geymir níu
sögur eftir íslenska rit- og
myndhöfunda byggðar á nor-
rænni goðafræði. Þetta er
óvenjulegt verkefni fyrir
margra hluta sakir, ekki aðeins
vegna þess að myndhöfundarnir
níu völdu sér samstarfsmenn en
ekki öfugt eins og fordæmi eru
fyrir, heldur er hér á ferðinni
forvitnilegur þverskurður af
íslenskum samtímahöfundum,
hvort heldur rit- eða myndhöf-
undum, sem ekki býðst annars
staðar.
Höfundarnir sækja mismikið
í þennan auðuga sagnabrunn og
sögurnar eru vitaskuld jafn ólík-
ar og höfundarnir eru margir en
meðal þeirra eru skáld sem ekki
hafa skrifað fyrir börn og ung-
menni áður, t.d. Þórunn Erla
Valdimarsdóttir sem birtir sög-
una ¿Leyniþjónusta hrafnanna
og hænurnar þrjár¿ við mynd-
skreytingar Höllu Sólveigar
Þorgeirsdóttur, Úlfhildur Dags-
dóttir segir frá ¿Jörmun Gunni¿
ásamt Kristínu Rögnu Gunnars-
dóttur og Vilborg Dagbjarts-
dóttir sem skrifar söguna ¿Það
kallast ögurstund¿ með mynd-
lýsingum Guðrúnar Hannes-
dóttur.
Saga Þórunnar er skemmti-
lega unggæðisleg þó ég myndi
vart telja hana barnaefni. Við-
fangsefnið er dulúðugt og mjög
krefjandi að mínu mati en líkt
og með sögu Úlfhildar Dags-
dóttur, Jörmun Gunnur, er sagan
eins og hluti af stærri heild.
Maður verður altént mjög for-
vitin um framhaldið við lestur
þeirra beggja.
Vilborg Dagbjartsdóttir
skrifar sögu ambáttanna Fenju
og Menju út frá þeirra eigin
sjónarhorni en viðskipti þeirra
við sækónginn Mysing varð til
þess að sjórinn varð saltur. Saga
Vilborgar er hugljúf og endir
hennar góður fyrir ambáttirnar
dugmiklu enda sökkva þær ræn-
ingja sínum og fagnaðarbylgja
fer um hafið. Teikningar Guð-
rúnar Hannesdóttur eru áhrifa-
miklar og eftirminnilegar.
Margir höfundanna kjós að
færa uppfæra goðsögurnar og
vísa til þeirra í samtímanum
þannig eru til dæmis sögur
Sjóns, ¿Blúbb¿ og ¿Sögurnar¿
eftir Auði Jónsdóttur sem báðar
fjalla um Miðgarðsorminn en
bjóða um leið upp á hressilegar
söguskýringar um þennan orm
sem hringar sig enn um sagna-
heiminn. Myndir Halldórs Bald-
urssonar við sögu Sjóns höfðuðu
mest til mín af myndlýsingum
þessarar bókar enda eru þær
með afbrigðum líflegar og Hall-
dór lunkinn við að hitta á rétta
augnablikið í frásögninni.
Myndasaga Emblu Ýrar
Bárudóttur og Ingólfs Arnar
Björgvinssonar, ¿Mistilteinn¿
brýtur bókina skemmtilega upp,
stutt frásögn sögð alfarið í
myndum. Alvarleiki frumtext-
ans er þó á bak og burt í útfærslu
Emblu og Ingólfs og persónu-
lega fannst mér afgreiðslan
dálítið ódýr á þessu ódæði
Haðar.
Titilsagan eftir Gerði Kristn-
ýju tekur fyrir sögu brúarvarð-
arins Heimdallar sem átti níu
mæður. ¿Heil brú¿ er einkar
hugmyndarík frásögn og for-
vitnileg í uppeldislegu tilliti og
myndlýsingarnar frumlegar.
Þetta er saga sem bíður upp á
forvitinilegar vangaveltur.
Andri Snær Magnason vísar
til örlaganornanna Urðar, Verð-
andi og Skuldar líkt og Þórunn
Erla gerir í sinni sögu en saga
Andra, 2093, er heimaspekileg
og sorgleg og líkt og saga Þór-
unnar gæti hún reynst torlesin
fyrir yngri kynslóðina.
Rithöfundurinn Þórarinn
Eldjárn er á kunnuglegum
miðum í aðlögun sinni á hamars-
heimt Þórs. Í sögunni ¿Stanleyh-
amarsheimt¿ er mikið sprell,
stíllinn auðveldur og látlaus en
myndir Sigrúnar Eldjárn setja
punktinn yfir i-ið og fá lesendur
til að skella upp úr yfir öllu
saman.
Það er fengur af þessu fram-
takið Eddu útgáfu og Ibby sam-
takanna og óskandi að á því
verði framhald. Þessi endurnýj-
un sagnaarfsins getur vart orðið
til annars en að efla áhuga og
auka forvitni lesenda á bók-
menntum almennt sem og á
möguleikum myndlýsinganna.
Kristrún Heiða Hauksdóttir
BÓKMENNTIR
ÝMSIR HÖFUNDAR
Heil Brú
Niðurstaða
Forvitnilegur þverskurður af íslenskum
samtímahöfundum í mynd og máli-
Ýmsir höfundar
Þrusu þverskurður í
máli og myndum
HEIL BRÚ Glæsileg endurnýjun á
menningararfi þjóðarinn fyrir hugsandi
börn og fullorðna
[ BÓKMENNTIR ]
UMFJÖLLUN
Skipið er sjöunda skáldsaga Stefáns
Mána á ferli sem segja má að ein-
kennist nokkuð að tilraunum og leit.
Dyrnar á Svörtufjöllum kom út fyrir
tíu árum, frumrauninni fylgdi höf-
undurinn eftir með Myrkravél,
hinni stórgóðu Hótel Kalifornía og
Ísrael: Sögu af manni.
Stefán Máni sótti í sig veðrið með
hverri bók og í Ísrael var hann búinn
að ná feykilega góðum tökum á smá-
smyglislegum lýsingum á umhverfi,
athöfum og tilfinningum sem eru
eitt sterkasta höfundareinkenni
hans. Hann breytti nokkuð um
stefnu með Svartur á leik þegar
hann skoðaði undirheima Reykja-
víkur í nokkuð sérstæðri glæpasögu
sem bar keim af rannsóknarblaða-
mennsku. Túristi kom svo út í fyrra,
svolítið eins og skrattinn úr sauða-
leggnum eftir Svartur á leik, og
benti til þess að höfundurinn væri
enn að reyna að finna þann takt sem
hentaði honum best. Og nú kemur
Skipið en með þeirri bók má segja
að hann stökkvi aftur á bak, yfir
Túrista, þar sem bókin er áþekkari
Svartur á leik og er einhvern veginn
rökrétt framhald á því sem höfund-
urinn var að gera þar. Skipið er þó
frábrugðin Svartur á leik að því
leyti að hún er hreinræktaður reyf-
ari og hvaða stefnu sem Stefán Máni
kýs að taka nú þá tekur Skipið af öll
tvímæli um að spennusagnaformið
steinliggur í höndum hans.
Beinagrindur og óhreint mjöl
Skipið er ekta karlasaga og gerist
um borð í fraktskipinu Per se sem
siglir frá Íslandi áleiðis til Suður-
Ameríku. Um borð eru níu karl-
menn sem allir eru með einhvers
konar beinagrindur í farteskinu.
Einn þeirra myrðir eiginkonu sína
rétt fyrir brottför, annar er með
handrukkara á hælunum vegna
spilaskuldar upp á nokkrar milljón-
ir, nokkrir áhafnarmeðlima eru í
uppreisnarhug og nýi hásetinn er
ekki sá sem hann á að vera. Hann er
kallaður Kölski, snælduvitlaus og
margdæmdur handrukkari og dóp-
sali.
Það verður því ljóst á fyrstu blað-
síðunum að ferð Per se mun ekki
ganga áfallalaust fyrir sig og þegar
skipið er komið út á ballarhaf eru
unnin skemmdarverk á fjarskipta-
búnaði þess þannig að þessi ósam-
stæði hópur er eins einangraður og
frekast getur orðið.
Eins og öll lögmál um mannleg
samskipti við slíkar aðstæður gera
ráð fyrir skerst vitaskuld í odda,
áhöfnin margklofnar og enginn
treystir neinum. Togstreitan á milli
persónanna verður þrúgandi og er
framan af helsti spennuvaldur sög-
unnar.
Alvöru reyfari
Stefáni Mána tekst býsna vel að
fanga þrungna stemninguna um
borð og hefur fundið fínt jafnvægi í
smásmugustílnum áðurnefnda sem
hann beitir af leikni þegar við á en
skellir svo inn á milli á magnað
skeið og eyðir hvorki tíma né plássi
þegar hann keyrir spennuna upp.
Skipið er því ekki bók sem er lesin í
áföngum, spennan stigmagnast
jafnt og þétt þannig að undir miðbik
bókar kemur ekki annað til greina
en að lesa til enda í einum rykk og
þegar hasarinn er sem mestur
kemst maður í sama fílíng og maður
gerði þegar maður var fjórtán ára
og las Alistair MacLean.
Stefán Máni notar gamlar, góðar
og þrautreyndar brellur til þess að
viðhalda spennunni og tefur fram-
vinduna með því að flakka grimmt
með sjónarhornið á milli persóna og
lýsa sömu atburðum með augum
fleiri en einnar persónu. Þessi frá-
sagnartækni er vitaskuld ansi reyf-
arakennd rétt eins og persónurnar
sem eru flestar steríótýpur og full-
trúar ákveðinna gilda og lasta. Stíll-
inn sver sig einnig í sömu ætt og
verður stundum ansi klisjukenndur
en það verður að segjast eins og er
að klisjur eiga hvergi betur heima
en í reyfurum þannig að allt gengur
þetta upp.
Það er síður en svo slæmt að per-
sónur sögunnar séu staðlaðar þar
sem Stefáni Mána tekst engu að
síður að gæða þær lífi og með for-
sögum þeirra öðlast þær sæmilega
dýpt þannig að maður lætur örlög
þeirra sig varða.
Skrattakollur um borð
Krimminn Kölski er aðalgaurinn og
alveg hreint þrælskemmtileg týpa.
Helmassaður, siðblindur fauti sem
lætur sér ekkert fyrir brjósti brenna
og óttast ekkert. Það er auðvitað
grínlaust að sitja uppi með slíkan
mann á hrákadalli á opnu hafi en
þegar í harðbakkann slær getur
samt komið sér vel að hafa brjálæð-
ing í sínum röðum. Náfrændur
Kölska hafa drifið atburðarásina
áfram í ótal skáldsögum og kvik-
myndum og í Skipinu er hann ómiss-
andi þó hann sé á mörkum hins
raunverulega í ofurmennsku sinni.
Stefán Máni selur manni hann samt
á augabragði og krafturinn í bókinni
dettur aðeins niður þegar Kölski er
tekinn úr umferð um stund. Kölski
er minn maður í þessari bók. Holly-
wood gangster af guðs náð sem
hefði spjarað sig vel í Assault on
Precinct 13 og þó hann sé hálfgerð-
ur laumufarþegi í Skipinu þá er
hann svo sannarlega á heimavelli.
Skipið, með Kölska í stafni, svín-
virkar sem spennusaga og sem slík
er hún vel yfir meðallagi hvað varð-
ar stíl, persónusköpun og skemmti-
legheit. Hröð atburðarásin verður
þó, eftir því sem skipið rekur lengra
út í buskann, með nokkrum ólíkind-
um en þar sem Stefán Máni finnur
sögunni stað á óræðum miðum þar
sem raunveruleikatengingar dofna
og allt getur gerst truflar það lest-
urinn ekki fyrr en í lokin. Þá er Stef-
án Máni búinn að spinna svo krass-
andi sögu, koma svo oft á óvart, ýta
lesandanum að ystu mörkum hins
mögulega og nánast mála sig út í
horn um leið þannig að það er flókið
að loka sögunni á sannfærandi hátt.
Maður sér á tímabili ekki aðra
útgönguleið fyrir Stefán Mána en að
stökkva yfir í hið yfirnáttúrulega en
hann bjargar sér fyrir horn og skil-
ur við mann sáttan eftir hressilega
rússíbanareið. Þórarinn Þórarinsson
Mögnuð sjóferð fordæmdra sála
STEFÁN MÁNI Siglir inn á reyfaramiðin á ný með Skipinu, fantagóðri spennusögu
sem heldur lesandanum við efnið með skemmtilegum persónum og röð magnaðra
atburða. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
BÓKMENNTIR
STEFÁN MÁNI
Skipið
JPV Útgáfa 2006
Niðurstaða:
Skipið er þrælspennandi reyfari þar sem
allir grundvallarþættir spennusögunnar
eru útfærðir með krafti í hressilegum
texta. Hröð atburðarásin er með nokkr-
um ólíkindum en rígheldur lesandanum
sem neyðist til að klára bókina í einum
rykk. Alveg þvottekta spennutryllir.
Fleyg orð fá stundum vængi
og á spjöldum sögunnar fljúga
frægir frasar jafnvel í munn
þeirra sem létu þá aldrei frá
sér.
Orðabókaútgáfa Oxford
tók sig því til og rýndi í mörg
þekkt slagorð og kannaði hvort
uppruni þeirra væri eignaður
réttu fólki. Niðurstöðurnar má
lesa í spánnýrri orðabók sem
helguð er tilvitnunum, nánar
tiltekið röngum tilvitnunum, og
heitir What they didn‘t say – A
Dictionary of Misquotations,
eða Þetta sögðu þau aldrei
eins og það myndi útleggjast á
íslensku.
Meðal þess sem fram
kemur í bókinni er að María
Antoinette spurði aldrei hví
hungraður lýðurinn gæti ekki
borðað kökur og enginn hefur
beðið Scotty að geisla sig upp
(e. „Beam me up, Scotty“) í
Star Trek-þáttunum.
Ritstjóri bókarinnar, Eliza-
beth Knowles, segir hana ekki
til þess ætlaða að vera með
beturvitungahátt heldur sýna
fram á hvernig fleyg ummæli
eiga til að breytast í tímanna
rás, rétt eins og tungumálið og
skipta jafnvel um munn.
Þetta sögðu þau aldrei
WHAT THEY DIDN‘T SAY Hinn
fleygi frasi: „Beam me up, Scotty“
heyrðist aldrei í Star Trek-þátt-
unum.
> Bók vikunnar
Fyrsta skáldsaga Hauks Más
Helgasonar, Svavar Pétur og 20.
öldin, kom út hjá Nýhil
fyrir skömmu. Haukur
Már hefur áður sent
frá sér ljóðabækur
og kennslubækur en
hér segir hann frá
bankastarfsmanninum
eilífa, Svavari Pétri
Svavarssyni, sem er gert
að flytja líkið af John Lennon frá New
York til Kópavogs, þar sem því verður
stillt upp við hafnarmynnið til að
bjóða íbúa velkomna í 20. aldar-
garðinn Öldina okkar. „Atburðastýran“
Ásthildur gerir Svavari Pétri tilboð sem
hann getur ekki hafnað uns verkefnið
vex honum, vægast sagt, yfir höfuð,
og jafnvel persónulegustu minningar
hans sjálfs af 20. öldinni eru ekki
lengur óhultar.
Ferðamennska og fjármunir
geta gert kraftaverk en hvernig
stendur á því að ég hef ekki
tekið eftir þessu fyrr?
Það rennur upp ljós fyrir persónu í Hugarfjötri eftir
Paulo Coelho en kannski fullseint.