Tíminn - 11.03.1979, Blaðsíða 10

10
Sunnudagur IX. mars 1979.
Skúli Magnússon:
ENDURTEKUR
SAGAN SIG?
Ég vitna nú til upphafs síð-
ustu greinar minnar um
þrjár sameiningar Kína-
veldis: 221 f. Kr.» 618 e. Kr.
og loks 1949.
Einhver allra algengasta
hugmynd Austursins er
hugmyndin um hina stöð-
ugu endurkomu, hugmynd-
in um að sagan endurtaki
sjálfa sig aftur og aftur —
eilíflega. Hugmyndin um
timann sem beina línu sem
framlengja má stöðuglega
úti óendanleikann, um
óstöðvandi eitthvað nýtt,
er vestræn hugmynd og
með öllu óþekkt annars-
staðar frá af jarðarkringl-
unni. Dagarnir, árin,
mannsævirnar eru dæmi
um slíkar endurkomur.
Hversvegna ekki líka
mannkynssagan?
Síðasta keisaraættin sem
ríkti í Kína (til 1911) var af
svokallaðri Man-ætt (Man-
zu) og nefndist Qing (fbr.
tsing). Hún komst til valda
i Kina árið 1644. Keisara-
slektið sem fyrir var flúði
þá til Taiwan og ríkti þar
til ársins 1683 eða i 39 ár.
Guo-min-dang (fbr. gvo-
míndang) eða Þjóðar-
flokkurinn hefir nú verið
við lýöi í Taiwan í tæp 30
ár. Naumast að hann hald-
ist þar við í níu ár til
viðbótar.
I Klna er endurtekning sögunn-
ar einkar ljós. Og ástæöan er
mjög svo ótviræö. Valdhafar hafa
svo sterk tök á þjóölifinu öllu aö
ekkert getur þróazt innan rikis-
heildarinnar sem ekki er þeim aö
skapi. 1 þessu sambandi tala
fræöimenn um riki sterkara
þjóöfélaginu, rikiö beri sam-
félagiö raunar ofurliöi. Þaö er i
samræmi viö þetta aö borgara-
stétt hefir aldrei neitt mátt sin i
Kina. Hins vegar var þar sterk
embættisstétt. Borgarastétt er
sjálfstæö pólitiskt, þvi hiln hefir
hafizt upp af sjálfri sér. Þaö
gagnstæöa gildir um embættis-
stéttina sem á allt undir
húsbændur sina — valdhafana —
aö sækja. Borgarastétt — efna-
hags- og menningarlega — eöa
miöstéttir ef menn vilja heldur
taka þannig til oröa, er þannig
drifkraftur framfara. Sem dæmi
gætu menn t.d. minnzt Bæheims.
Þessu mega Þjóöviljamenn
sporörenna.
Kina varö aldrei kapitaliskt
land — þvi miöur.
A hennan máta — undir þessu
ofurvaldi — getur aldrei neitt nýtt
skapazt, oröiö til. Þegar stjórn er
hrundiö og ný tekur viö, getur
nýja stjórnin ekkert annaö en
stuözt viö þaö stjórnmynstur sem
fyrir er i landinu. Raunverulegar
breytingar veröa þar sem vöxtur
er, breytingar veröa aöeins stig
af stigi. Byltingar eru þess vegna
blekking. Þegar bylting er um
garö gengin sigur allt I sama
gamla fariö.
1 Kina byltir drekinn sér annaö
kastiö. Siöan fellur allt aftur i
dúnaloen. Ekkert hefir breytzt.
Sagan endurtekursig nýjan gang.
Karl Marx ritaöi ekki sjaldan i
þá veru aö i Austurlöndum
(Indlandi og Kina) væri allt
annar þjóöfélags-,,strúktúr” en
á Vesturlöndum. Eftir hann eru
til ummæli i þá átt, aö lögmál þau
er hann þóttist hafa fundiö,
myndu naumast gilda um Kina.
Allar kenningar i þessa veru voru
fordæmdar (fyrir forgöngu Stal-
ins) á kommúnistaþingi i Lenin-
grad áriö 1930. Upphófst þá ógur-
legt puö sovéskra „þjóöfélags-
fræöa” aö hreinþvo Marx af and-
Staliniskum hugrenningum.
Marx var merkur visindamaöur,
þótt honum skjöplaöist stundum
(eins og Njáli).
Kína er sjálfstæð
menningarheild
Hér kemur kenning:
Kina sjálft er svo „sterkt”
menninarlega aö þaö meltir öll
áhrif sem þaö veröur
fyrir svo rækilega aö þaö veröur
Kina sem ummótar áhrifin, en
ekki áhrifin sem breyta Kina.
Kina mun þvi breyta kommún-
ismanum eftir eigin höföi og þörf-
um.
Nokkuð vefst fyrir Tima-
mönnum aö segja „sovétski
stóri bróöir” á kinversku, lái
þeim hver sem vill. t fyrirsögn
stóð „SJU-LAN-LA-DA-GO”,
seinna kom „StJ-LANLA-DA-
GO” og loks SO-LÉN-LA-DA-
GO” og þar tókst þaö I þriöju
atrennu. Siöasta útgáfan er
hárrétt. sm
Svo kemur önnur kenning sem
er enn skrýtnari:
Lita má svo á aö Kína hafi
verið kommúnlskt land fyrir 1949
(eöa alla tiö), Kina þarf því sára-
litiö aö breyta kommúnismanum.
Kina þróaöist sem sjálfstæö
menningarheild, út af fyrir sig
heil heimsálfa, og tók viö litlum
sem engum utanaökomandi
áhrifum. Ahrifasvæöi Kina var
öll Suöaustur-Asla ásamt Japan.
Sóttu þessi landsvæöi alla sína
menningu til Kinverja. (A Tang-
bimabilinu ca 600-900 streymdu
þannig t.d. japanskir námsmenn
til Kina). Kina sjálft hefir hins-
vegar ekki tekiö viö neinum
menningaráhrifum aö utan svo
teljandi sé nema Búddhismanum
frá Indlandi viö upphaf timatals-
ins og vestrænum áhrifum á
nltjándu öld og ber þar hæst
kommúnismann.
Eins og annars staöar I Asiu,
þangaö sem áhrif Búddhismans
náöu, haföi hann mjög auögandi
og örvandi áhrif á menningu
Kinverja, til dæmis á sviöi lista
og bókmennta. Endurreisn
„Konfúcius-isma” á Sung-
timabilinu (kringum 1200) var
andsvar gegn Búddhisma. Þann-
ig má margt til telja. Feikni-
miklar búddhiskar bókmenntir
eru til I Kina og sumt sem glataö-
ist á Indlandi varöveittist I Klna.
Allt um þaö varö þaö klnversk
hugsun sem breytti eöa aölagaöi
Búddhismann að eigin þörfum en
ekki öfugt. Las ég nýlega fullyrö-
ingu eftir merkan fræðimann
þess efnis aö aö fáum öldum liön-
um hafi Búddhisminn i Kina verið
oröinn fullkomlega kinverskur og
ekkert indverskt viö hann lengur.
Þar sem Daoisma (fbr. dá)
greindi á viö Búddhismann, var
máliö ávallt leyst Daoismanum i
vil.
Samkvæmt Daoisma er
mannlegt eöli gott. Búddhistar
litu öðruvisi á málin. Lausn Zen-
Búddhisma um upphaflegt hjarta
mannsins fylgdi Daoisma. Sam-
kvæmt indverskri lifsskoöun hafa
þessa-heimshlutir ekkert sjálf-
stætt gildi I sér fólgiö, menn lifa
fyrir þau gildi sem afhjúpast
annars heims. Kinverjar hins
vegar eru (likt og Gyöingar)
harösviraöir „þessa-heims-
menn”. Búddhismanum tókst
ekki aö hnika þeim um eina spönn
i þvi efni. Hin ummótandi áhrif
Kinverja á Búddhismann voru
svo sterk aö mjög vafasamt er aö
Mahayana (eða Noröur-
Búddhismi) austan Tibets geti
meö réttu talizt Búddhismi.
Hin kinverska hugsun er svo
föst fyrir aö hún mylur öll erlend
áhrif.
Das Kapital ekki
einu sinni til
Kinverjar eru vanir mikilli
sammiöjun valds, búa i þröngu
sambýli, lúta ströngum aga og
mikilli stjórn. Þeir þekkja litt til
vestræns lýöræðis, og helgi einka-
lifs („privacy”) vita þeir alls
ekki hvaö merkir. Þeir eru
hlýönir og þjálir, vanir aö vinna
saman i hópum — hópverur. Allt
kemur þetta kommúnisku
skipulagi vel. Þess vegna fullyrti
ég áöan, aö þeir heföu veriö
kommúniskir fyrir. Ef til eru ver-
ur sem passa fyrir kommúniskt
skipulag eru þaö Kinverjar og
aörir Austur-AsIu-búar.
Aö þvi leyti sem kommúnism-
inn hentar ekki Kinverjum munu
þeir aölaga hann sinum aöstæö-
um (án þess aö viöurkenna aö um
fráhvarf sé að ráöa) á sams kon-
ar hátt og þeir meöhöndluöu
Búddhismann. Frá þvi Mao Ze
Dong náöi yfirhöndinni á þriöja
áratugnum hefir kinverskur
kommúnismi veriö þjóöleg
endurskoöunarstefna • Kinver jar
áttu nefnilega enga byltingu aö
gera, þar sem litill sem enginn
kapitalismi var I landinu og þar
af leiöandi engin öreigastétt (i
marxiskri merkingu þess orö).
Bylting Maos var þannig tima-
skekkja og and-marxisk. Enda
var Stalin á móti hinni kinversku
byltingu. Sjálfsagt hefir hann
gert sér skýra grein fyrir þeirri
hættu sem „rússneska bjarndýr-
inu” myndi i framtfðinni stafa af
hinum kinverska Dreka. Kóreu-
striöiö var bragö Stalins til aö
koma Kinverjum i koll. Kannski á
óvinátta Ktnverja og Rússa
nokkrar rætur i Kóreu-styrjöld-
inni?
Kommúnisk bændabylting er
nú ekki sama nýlundan og þegar
Mao skrifaöi greinargerö sina um
bændauppreisnina i Hunan.
Kinverskir kommúnistaleiötogar
hafa aldrei „stúderaö” neinn
Marxisma (hvorki haft til þess
málakunnáttu né næöi). Kinverj-
ar eiga afar-erfitt meö aö skilja
vestræna hugsun ( og máski öfugt
— þó held ég þaö siöur). Þaö er
eitthvaö sem alls ekki kemst
gegnum gula hauskúpuna. Þegar
ég var i Kina var sjálf Biflia
Marxismans — Das Kapital —
ekki til á kinversku. örugglega
kæröu þeir sig ekkert um aö
stúdentar næmu svo langsótt og
fræöileg „vísindi”. „Fræöi”
Maos eru engin visindi, heldur
einfaldur áróöur fyrir frumstæöa
bændur. Ekki get ég sagt, að
Kinverjar hafi veriö „mellufær-
ir” i marxiskum fræöum. Þaö
litla sem þeir kunna aö hafa lært i
þessum fræöum munu þeir ekki
eiga erfitt meö aö sniöganga.
Þótt Kinverjar séu manna
hlýönastir og þótt kommúnistum
(sem svo kalla sig) leyfist hitt og
þetta, leyfist þeim ekki hvaö sem
er. Og þegar „klnversk alþýöa”
(800 millj.) byrstir sig brakar i
undirstöðum þjóöskipulagsins.
Kinverskir bændur meta
heimilislif sitt afar mikils. Þegar
kommúnunum var komiö á fót viö
lok sjötta áratugsins, gekk oflát-
ungshátturinn svo langt, aö
hróflaö var viö fjölskyldu-
skipulaginu, komiö á fót
„kommúnu-eldhúsum” o.s.frv.
sem fól i sér afnám heimilislifs.
Kinverskir bændur risu allir upp
sem einn maöur, aflejöingin varö
hungursneyö sú hin mikla sem
varö I Kina veturinn 1960-1961.
Verður I einhverri þeirra greina
sem á eftir munu fylgja vikiö aö
hungursneyöinni og atburöum
þeim sem geröust I tengslum viö
hana.
Síösumars 1960 hvarf Mao Ze
Dong frá Peking. Enginn vissi
hvert né til hvers. Hann var i fel-
um nokkrar vikur eöa mánuöi —
við sundiökanir ef til vill (?).
Hver veit? Um haustiö var dregiö
I land meö kommúnuskipulagiö,
þótt þaö héldi áfram á pappirnum
— og ef til vill aö einhverju ööru
leyti, enginn veit meö fullri vissu.
Ég fór fram á viö skólayfirvöld aö
ég fengi aö fara út I sveit til
framleiöslustarfa samkvæmt
kórréttri menntunarstefnu
kinverskra kommúnista. Viö þaö
varö ekki komandi. Ástæöa: Ég
gæti fengiö kvef! Þótt ég lofaöi
hátlölega aö koma strax heim og
mér yröi misdægurt, varö
skólayfirvöldum ekki um þokaö.
Ég gæti fengiö kvef!
Nokkur von
Tang-timabillö (618-903) tók viö
eftir hiö skamma haröstjórnar-
timabil Sui. Han og Tang uröu
farsælustu timabil allrar sögu
Kina og mikil menningarskeiö.
Spurningin er nú: Mun sagan frá
Han og Tang endurtaka sig? Er
aö hefjast i Kina farsælt menn-
ingarskeið? Mun sitja viö völd
hógvær, (tiltölulega) réttsýn
stjórn? Eftir öllum sólarmerkj-
um aö dæma hefi ég tilhneigingu
aö svara þessum spurningum
játandi.
Ofstæki „menningarbyltingar-
innar” var slikt, aö Kinverjar
uröu alvarlega skelkaöir. I
valdabaráttu sinni haföi skurö-
goöið Mao Ze Dong gripiö til
slikra örþrifaráöa aö næstum
haföi komiö honum sjálfum i koll.
Sami leikurinn veröur aldrei aft-
ur endurtekinn næstu kynslóöir.
Brennt barn foröast eldinn. Og
innst I slnu eöli eru Kinverjar
ekki ofstækisfullir — þvert á móti.
Annaö sem kemur til eru aukin
samskipti viö Vesturlönd.
„Vináttusiit” Rússa og Kinverja
voru mjög heppileg fyrir þróun-
ina I Kina. Þótt ekki væri annað
en þaö, aö nú kynnast klnverskir
námsmenn vestrænu lýöræöi.
Sennilega voru „vinslitin”
einhver mesta gæfa sem uppá
hefir borið eftir aö síðari
heimstyrjöld lauk.
Kina mun halda áfram aö vera
Kina. En kommúnismanum kann
aö veröa vikiö til hliöar á ýmsum
sviöum — I raun, þó ekki veröi svo
aö nafninu til.
Þessi þróun ásamt hnignum
hins rússneska skrifræðis gefur
heiminum nokkra von — og meiri
en veriö hefir um hrlö.
Aðalfundur
Flugleiða h.f.
verður haldinn þriðjudaginn 10. april 1979
i Kristalsal Hótels Loftleiða og hefst kl.
13.30.
Dagskrá:
1. Venjuieg aðalfundarstörf skv. 10. gr.
samþykktar félagsins.
2. önnur mál.
Aðgöngumiðar og atkvæðaseðlar verða
afhentir hluthöfum á aðalskrifstofu fé-
lagsins, Reykjavikurflugvelli frá og með
2. april n.k. til hádegis fundardag.
Tillögur frá hluthöfum, sem bera á fram á
aðalfundi, skulu vera komnar i hendur
stjórnarinnar eigi siðar en 7 dögum fyrir
aðalfund.
Stjórnin.