Tíminn - 01.06.1979, Qupperneq 6

6
Föstudagur 1. júni 1979
l'UMUl"
r

Útgcfandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson og Jón Sigurösson. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur,
framkvæmdastjórn og auglýsingar Siöumúla 15. Simi
86300. — Kvöldsimar blaöamanna: 86562, 86495. Eftir ki.
20.00: 86387. Verö i lausasölu kr. 150.00. Askriftargjald ki.
3.000.00 — á mánuöi. Blaöaprent
~V
_J
Sprungu á útgönguversinu
Erlent yfirlit
Carter getur rétt
hlut sinn að nýiu
Eftir þau endemi, sem urðu undir þinglok við af-
greiðslu landbúnaðarmálanna, hefur sett mikinn og
verðskuldaðan hroll að áróðursmeisturum Sjálf-
stæðisflokksins. Skrif Morgunblaðsins undanfarna
daga bera þess merki að nú þykir nokkuð liggja við
að takast megi að slá ryki i augu fólks og koma i veg
fyrir að það sjái gjörla hvað i hefur skorist.
íhaldið er eins og vankaður griðungur sem reynir
að rifa sig upp með krafsi og bölvi i flaginu. Hávað-
inn er svo sem talsverður, en ferðin ámáttleg.
Það vakti athygli i sjónvarpsumræðum nú fyrir
nokkrum dögum, þegar forystumenn stjórmála-
flokkannaáttust þar við að Sjálfstæðismönnum þótti
svo við horfa að nú yrði að nota stóru kanónurnar.
Þess vegna mun sá vestfirski harðjaxl og baráttu-
maður, Matthias Bjarnason, hafa verið fenginn til
að verja vafasaman málstaðinn i stað hinna prúðu
dandimenna sem ella ganga jafnan i fararbroddi
ihaldsins. Það fer ekki á milli mála að þurfi mikið
til, þá er Matthias Bjarnason betri en margur, og
dugði þó litt þessu sinni að vonum.
Fram eftir vetri einkenndi slenið og aðgerða-
leysið stjórnarandstöðu Sjálfstæðisflokksins. Link-
an i öllu starfi og málflutningi átti sér vafalaust að
miklu leyti upptök i þeirri sundrung og innri
óánægju sem rikti innan flokksins. Hið athyglis-
verða er, að þetta hefur ekki breytst verulega eftir
landsfund Sjálfstæðismanna, en þar var a.m.k. til
nokkurra nátta skorið úr forystuerfiðleikunum.
Þegar liða tók á vorið jókst þrýstingurinn i kjara-
málunum i kjölfar þaklyftingarinnar hjá Reykja-
vikurborg. Það hefur einkennt málflutning Sjálf-
stæðismanna i kjaramálunum að annars vegar hafa
þeir horfið frá ábyrgri fyrri stefnu sinni, þeirri að
aðhalds og festu sé þörf, og hins vegar hafa þeir nú
að siðustu gefið frá sér alla skynsemi og þjóðholl-
Hann er engan veginn vonlaus um endurkjör
EF MARKA má skoöana-
kannanir, mun enginn banda-
riskur forseti hafa notiö minni
vinsælda en Carter forseti um
þessar mundir, en þá er aö
sjálfsögðu átt við þann tima,
sem liðinn er slöan skoðana-
kannanir hófust. Fjölmiðlar
eru þvi farnir að ræða um það
I vaxandi mæli, að Carter
muni varla valinn aftur til
framboðs af hálfu demókrata.
Verði hann hins vegar i fram-
boði i annað sinn, muni hann
falla.
Dómarnir um Carter meðal
bandarisks almennings virð-
ast nú yfirleitt þeir, að hann sé
góður maður og meini vel, og
hann sé ekki heldur illa gefinn.
Hins vegar skorti hann* skör-
ungsskap til að risa undir
þeim vanda, sem forseta-
embættið leggur honum á
herðar. Hann sé oft óákveðinn
og dragi málin á langinn og
þegar hann loks hafi tekið
ákvarðanir fylgi hann þeim
ekki nægilega eftir. Einkum sé
þetta áberandi i skiptum hans
við þingið.
Það eru einkum tvö mál,
sem hafa reynzt Carter þung I
skauti og valda mest framan-
greindum dómum um hann.
Þessi mál eru verðbólgumálin
og orkumálin. Verðbólgan
hefuraukizt verulega i Banda-
rikjunum siðustu árin, en er
þó enn innan við 10%. Þetta
þykir Bandarikjamönnum of
mikil verðbólga og kenna
Carter um að hafa ekki gripiö
nógu myndarlega i taumana.
Orkumálin eru að verða mikið
vandamál i Bandarikjunum
og á þó bersýnilega eftir að
valda miklu meiri vandkvæð-
Carter
ustu með óskum sinum um að rikisvaldið haldi að
sér höndum i hinum þýðingarmiklu kaupgjalds- og
atvinnumálum.
Reyndar er það skýrast um ástandið innan Sjálf-
stæðisflokksins, að i eldhúsdagsumræðunum fyrir
nokkru viku allir ræðumenn flokksins að þessum
efnum og söng þar hver með sinu nefi og engum
tveimur bar saman um stefnu flokksins að þvi er
lýtur að vinnudeilum, kjaramálum og baráttunni
gegn verðbólgunni.
Menn geta fullvel skilið það að stjórnarandstæð-
ingum sé skemmt við að fá tækifæri til að hlaupa út
undan sér, en sú uppgjöf heilbrigðrar skynsemi sem
einkennir viðbrögð Sjálfstæðismanna við vand-
anum á vinnumarkaðinum nú er furðuleg. í þeirri
fram’vindu sem orðin er sjá foringjar ihalds-
ins fyrsta möguleikann á þvi að efnahagsstjórnin
mistakist, og þvi vilja þeir sem löngum fyrr fórna
þjóðarhagsmunum fyrir flokkshag.
Um Sjálfstæðismenn verður það með sanni sagt,
að i landbúnaðarmálunum hafi þeir sprungið á út-
gönguversinu þegar þeir urðu til þess, með messa-
guttum sinum, að koma i veg fyrir það að nokkur
vörn yrði nú þegar sett við hróplegri kjaraskerð-
ingu bændastéttarinnar. Skrif Morgunblaðsins
undanfarna daga sýna, að foringjar flokksins vita
að bændur sjá að ihaldið gat komið til liðs i raunum,
en gerði ekki vegna þess að það vildi ekki.
Vesalast alls er þó þegar foringjar ihaldsins tala
nú um tillögu þingmanna flokksins frá þvi i vetur
um viðbrögð við erfiðleikum bænda. Sú tillaga náði
ekki fram að ganga þá, — vegna þess að samkomu-
lag var um aðgerðir rikisvaldsins með þeim hætti
sem Sjálfstæðisflokkurinn kom siðan i veg fyrir
undir þinglok. Sá umsnúningur ihaldsins verður
lengi i minnum hafður. JS
um. Hér er Carter einnig
kennt um. Almenningur krefst
aðgerða i báðum þessum
málum, en er jafnframt
margklofinn i afstöðunni til
þess hvað gera skuli.
HIÐ RÉTTA i þessum mál-
um er það, að Carter er hér
meira og minna hafður fyrir
rangri sök. Hann hefur lagt
fram ákveðnar tillögur bæði
um aðgerðir gegn verðbólg-
unni og ráðstafanir til að bæta
nýtingu á orku og draga úr
þeim mikla viðskiptahalla,
sem hinn hóflausi oliuinnflutn-
ingur veldur. Flestar hafa
þessar tillögur þurft að berast
undir þingið og hljóta staðfest-
ingu þess. Þar hafa þær
strandað meira og minna, þvi
að þingmenn hafa látið undan
hinum ýmsu þrýstihópum,
sem hafa beitt sér gegn þeim.
Raunverulega er það þvi
miklu meira sök þingsins en
forsetans, hvernig farið hefur,
en almenningur virðist samt
skella allri sök á Carter.
Það er annars ekki nýtt, að
þingið geri bandariska stjórn-
kerfið oft og tiðum óvirkt. Þótt
þingflokkarnir séu ekki nema
tveir að nafni til, eru þeir i
reynd margir, þvi að báðir
aðalflokkarnir eru klofnir i
landshlutahópa og hagsmuna-
hópa, sem gera þingið iðulega
óvirkt. Margt styður þá skoð-
un, að lýðræði væri löngu liðið
undir lok i Bandarikjunum, ef
þau hefðu búið við þingbundna
stjórn eins og rikin i Vestur-
Evrópu. Þingið hefði ekki
reynzt fært um að mynda
starfhæfa stjórn, eins og
flokkadráttum innan þess er
háttað. Með aðskilnaði fram-
kvæmdavalds og löggjafa-
valds og með þvi að gefa for-
setanum verulegt vald, hefur
Kennedy og Carter
þessari hættu verið að veru-
legu leyti afstýrt. Hinu má
hins vegar ekki gleyma, að
vald þingsins hefur komið i
veg fyrir að ráðrikur forseti
tæki sér of mikið vald og gerð-
ist hálfgerður eða algerður
einræðisherra. Þegar á allt er
litið, hefur aðskilnaður fram-
kvæmdavalds og löggjafar-
valds þvi ekki gefist Banda-
rikjamönnum illa og áreiðan-
lega tryggt lýðræði þar meira
en nokkuð annað.
EN ÞÓTT hlutur Carters
standi illa nú, er of snemmt að
spá falli hans. Forsetar i
Bandarikjunum hafa oft stað-
ið illa ári fyrir kosningar, ef
marka má skoðanakannanir,
en náð endurkjöri samt. Ef
Carter næði betri tökum á
áðurnefndum málum, myndi
viðhorfið til hans fljótt
breytast. Kjósendur eiga lika
eftir að gera sér betur ljóst, að
hér er meira um að ræða sök
þingsins en forsetans. Það
hjálpar lika Carter, að meðal
demókrata á hann ekki eins og
er, nema einn hættulegan
keppinaut, Edward Kennedy
öldungadeildarmann, en hann
vill ekki gefa kost á sér og ger-
ir það efalaust ekki, nema
Carter dragi sig i hlé.
Kennedy telur það ekki sigur-
vænlegt að kljúfa flokkinn i
prófkosningum milli hans og
Carters. Hann mun lika
gjarnan vilja biða til 1984. Hjá
republikönum er ekki eining
um frambjóðanda, heldur
verða hjá þeim hörð prófkjör
milli margra frámbjóðenda.
Enn er ekki séð, að republik-
anar geti sameinazt um sigur-
vænlegt forsetaefni. Þótt
staða Carters sé veik nú, er
hún engan veginn vonlaus.
Þ.Þ.