Tíminn - 17.04.1980, Blaðsíða 7

Tíminn - 17.04.1980, Blaðsíða 7
Fimmtudagur 17. april 1980 7 TaliB er, miöaö viö s.l. ár, aö launakostnaöurinn i okkar þjóö- félagi hafi numiö ca. 600 milljöröum, eöa rúmum 70% af þjóöartekjunum. Þaö hlýtur þvi aö skipta máli i sambandi viö stjórn okkar efnahagsmála i hvaö formi þessi stóri þáttur er. Hér veröa nefnd nokkur atriöi um grundvöll og form, sem margir telja aö nú sé timabært aö endurskoöa, ekki sist i sam- bandi við veröbólguna. Vinnumarkaðurinn. Um langt árabil hefur vinnu- markaöur okkar veriö þannig, aö meiri eftirspurn hefir veriö eftir vinnuaflinu i mörgum starfsgreinum en sjálfri vinn unni. Þessi umfram-eftirspurn á vinnuaflinu hefir aö sjálfsögöu leitt til þess, aö aöilar vinnu- markaöarins hafa veriö djarfir i kröfum sinum um hækkun launa oghækkun verös á vöru og þjón- ustu. Einnig um gengissig, aö þvi er útflutningsframleiösluna snertir, enda bein afleiðing af okkar heimatilbúnu veröbólgu. Viö nefndar aöstæöur á vinnu- markaöinum hafa launa- greiöslur slitnað úr tengslum viö bindandi kjarasamninga i mörgum starfsgreinum, enda • vinnuaflið á uppboði. Verö- ákvöröunin á innlendri vöru og þjónustu, og einnig á útfluttu vörunni hefir veriö i höndum opinberra nefnda, sem vitan- lega hafa veriö bundnar af kostnaöarverði framleiöslunnar I sinum veröákvöröunum. Ef hamla á gegn okkar heimatilbúnu veröbólgu, veröur vitanlega aö endurskoða þetta form og þann grunn sem það byggist á. Kröfur launþegasam- takanna. Flest launþegasamtök eru afar ihaldssöm og treg til aö breyta sinum gömlu vinnuaö- feröum þótt þær samræmist ekki breyttum timum. Þau fylgja enn þeirri aöferö aö hafa kröfurnar sem flestar þó mörg- um hafi verið fullnægt fyrir all- langt árabil. Af þessu hefir leitt of mikill nafnafjöldi á launaliö- um og launakostnaöi. Fæst launþegasamtök rök- styðja kröfur sfnar með greiöslugetu launagreiðandans eöa þjóöarheildarinnar, miöaö viö tekjur. Mörg þeirra vilja sem minnst miöa kröfumar viö skatta eöa tilfærslu milli hærri og lægri launaflokka. Þau virö- ast helst vilja miöa kröfurnar viö óskir þeirra fáfróöustu i hin- um mörgu þrýstihópum, en slikir menn miöa allt viö krónur, þótt krónan sé ekki not- hæfur mælikvaröi um kaupmátt vegna þeirrar keöjuverkana sem felast i okkar heimatilbúnu veröbólgu. Vlsitöluskrúfuna trúa þeiráog kalla hana „verðbætur”. Þeir viröast ekki gera sér ljóst, aö þessar veröbætur koma jafnt á þá aura sem eru I launaumslag- inu og þaö sem þeir fá fyrir allt þaö sem er I launaumslaginu, Þessu hlutverki atvinnustarf- seminnar fylgir, aö gera hlið- stæörar kröfur til hinna opin- beru verölagsnefnda og laun- þegarnir gera til þeirra, eöa aö fá aö velta öllum „veröbótun- um” út i verölagiö, enda hafi þeir veriö háöir opinberri verö- ákvöröun I áratugi. Ekki ber aö neita þvi, aö I einkarekstrinum er þó til úrelt Ihaldsstefna. Má þar t.d. nefna atriði eins og þaö, aö halda sig geta tryggt tjón af framleiðslu- stöövunum meö þvi, aö safna I verkstöövunarsjóði. Slíkt er vitanlega úrelt eftiröpun frá gamalli tlö og/eöa frá hinu úr- elta ihaldi I launamannasam- tökunum. Ef rikisvald og stéttarvald vilja starfa á þeim gamla og úr- elta grunni, aö stööva atvinnu- starfsemina út af heimskuleg- um kröfum um skiptingu á ein- hverju sem ekki er til, þá er inn meö lögum og samningum. Þessi þáttur I kostnaöi at- vinnustarfseminnar er I þaö mörgum liöum aö þeim mætti eflaust fækka án þess aö lækka niöurstööuna. Hitter staöreynd, aö bæöi verölagsyfirvöldin og þeir sem sitja viö samningaborö um launin veröa aö taka hann meö sem þátt I okkar efna hagskerfi, enda kemur hann á þær vinnustundir sem atvinnu- starfsemin kaupir, og selur aftur I mörgum tilfellum bæöi beint og óbeint. Dæmiö er valiö úr ákveöinni iöngrein, en mun I sumum öör- um ýmist veriö hærra eöa lægra. Þaö á aö sýna hlutfalls- skiptingu og grunntalan 100 þvi valin, t.d. sem vikulaun. Þetta dæmi sýnir aö launa- tengdu gjöldin nema 53,83% á launin og eru I 15 liöum. Vilji einhver nota dæmið til aö finna launakostnaö einnar dagvinnu stefna aö þvl, aö veröbólgan hér veröi ekki meiri en I okkar nærliggjandi viöskiptalöndum Vegna hins mikla áhuga hér fyrirhrööum gangi hinnar skaö- legu veröbólguskrúfu hefir þessi stefna enn ekki komist i fram- kvæmd. Flestir telja nú, aö væntanleg- ir kjarasamningar muni taka gildi samtimis hjá öllum sam- tökum launamanna og atvinnu- rekenda. Takist sllkt er um framför aö ræöa. Ýmsir spyrja hinsvegar nú: Veröur viömiö- unargrunnur samninganna um laun byggöur á hreyfanlegum kaupmætti eftir þjóðartekjum, eöa hinni gömlú veröbólgu- skrúfu sem minkar krónuna jafnt I tekjum og gjöldum um- fram hina innfluttu veröbólgu? Þá spyrja menn og: Veröa eng- ar formbreytingar gerðar á launum og launatengdum gjöld- um? Enn spyrja menn: Er þaö Frurnskógarkerfið á launasviðmu þarf að endurskoða 1. Aætluölaunfyrirca. 37 dagvinnustundir....... kr. 100.000.- 2. Laun fyrir kaffitima, 7,87% á 1 ............ ” 7.870.- 3. Laun fyrir orlofstima, 9,72% á 1-2.......... ” 10.485.- 4. Laun fyrir frld. og veikindi,n% á 1-3....... ” 13.019.- 5. Sjúkrasjóöur, 1% á 1-4...................... ” 1.314,- 6. Orlofsheimilissjóöur, 0,25% á 1-4........... ” 328.- 7. Llfeyrissjóður, 6% á 1-4.................... ” 7.882,- 8. Launaskattur, 3,5% á 1-4.................... ” 4.598.- 9. Abyrgöartrygging, 1,5% á 1-4................ ” 1.971,- 10. Iönaðarmálagjald, 0,25% á 1-4............... ” 328.- 11. Llfeyristrygging, 2’á 1-4................... ” 2.627.- 12. Slysatrygging, 0,352% á 1-4................. ” 462,- 13. Atvinnuleysistr.gjaldá vinnuviku............ ” 300.- 14. Dánar og örorkutr. (krónugj.)............... ” 220,- 15. Iönaöar-og iönlánasj.gjald, 0,6% á 1-14..... ” 909.- 16. Aöstööugjald, 1% á 1-14..................... ” 1.515.- Kr. 153.828. þótt þessi skrúfugangur beri ekki nákvæmlega uppá sama dag. Launþegar hafa talið sér hag- kvæmt aö hafa sem flest nöfn á launum sinum. Má t.d. nefna þessi: Öþrifaálag, fataálag, hæöarálag, fjarlægöarálag, hávaöaálag, matarálag, stæröarvélaálag, útköllunar- álag, reddaraálag, verkfæra- álag án þess aö eiga verkfæri, vaktaálag bæöi I krónum og styttri vinnutíma. Fleira mætti telja. Allir þessir launaliöir eru löngukomnir út i verölagiö. Þaö eykur þvi hvorki launakostnaö eöa veröbólgu þótt sumir þessir liöir séu færöir til og afmáöir ef launin ekki lækka viö slika formbreytingu. Kröfur atvinnurek- enda. Kröfur atvinnurekenda eru fyrir löngu komnar úr þeim far- vegi, aö heimta gróða og vald peninga. A þetta bæöi viö um at- vinnurekstur einstaklinga, félaga og hins opinbera. Fremur má nú telja einka- reksturinn og félagsreksturinn einskonar milliliði milli rikis- valdsins og stéttarvaldsins meö þaö hlutverk að þjóna báöum I þvi, aö atvinnustarfsemin fljóti, en stöövist ekki. veriö aö kalla til neyöina til aö bjarga málum. Slikt hjálparkall þýöir langar vinnustöövanir, sem geta leitt af sér gjaldþrot og sult. Sllkur skóli er okk- ur máske gagnlegur til aö þroska brenglaö hugarfar. Slikt geta hvorki verkfallssjóöir eöa verkbannssjóöir gert. Hins- vegar geta þeir örvaö menn til ofbeldisverka ef þeir hugsa skammt fram I tlmann. Framangreint þekkti ég sem undantekningu úr rööum at- vinnurekenda. Annaö þekki ég betur, sem er þetta: Atvinnu- rekendur veröa aö gera sams- konar kröfur til okkar opinberu verðlagsnefnda og launþega- samtökin gera til þeirra ef þeir ekki vita um afstööu verölags- yfirvaldanna áöur en þeir setj- ast aö samningaboröi meö sín- um starfsmönnum. 1 þessu efni er þvl um aö ræöa atriöi sem þarf aö endurskoöast. Launatengdu gjöldin Launatengdu gjöldin eru nú oröin stór liöur I launakostnaöi atvinnustarfseminnar. Verölagsyfirvöldin veröa vitan- lega aö taka þennan þátt meö i sitt dæmi. Þessi liöur gleymist stundum þegar sest er aö samningaboröi um launakjörin, þótt hann fylgi laununum eins og skugginn, enda bæöi ákveö- stundar þá deilir hann I niður- stööuna meö 37. Ef um útselda vinnu er aö ræöa kemur álagning til aö mæta öllum öörum reksturs- kostnaöi en launakostnaði. Ef unniö er með vélum veröur aö koma sérstakt gjald fyrir þær. Söluskattur kemur svo á allan kostnaöinn eöa þær tekjur sem hann skapar. Fulltrúar launþega, atvinnu- rekenda og hins opinbera sitja nú viö samningaborö um kjara- málin. Þrjár rikisstjómir okkar I röö á liönum árum hafa birt stefnuyfirlýsingu um, aö þær ætluöu aö fjarlægja hina heima- tilbúnu veröbólgu okkar og rétt, aö atvinnurekendur hér geti greitt svipaö verömæt laun og tlökast i okkar nágranna- löndum ef veröbólgumarkiö hér er svipað og þar? Þessum spurningum veröur svaraö I hinum væntanlegu kjarasamningum. Meö þvi aö rlkisstjórnin sjálf er samnings- aðili viö fjölmennustu launa- mannasamtökin, mun hún vafa- litiö svara fyrst. Veröi hennar svar I andstööu viö yfirlýst markmiö hennar, þá vandast mállö I okkar stjórnmálum. Um leiö fæst upplýst, hvort boöaö samstarf milli rlkisvalds og stéttarvalds hér reynist raun- hæft eöa ekki. Halldór Kristjánsson: Athugasemdir við útvarpsdagskrá A páskadaginn var flutt I út- varp fróöleg dagskrá sem Vil- mundur Gylfason haföi sett saman um miölunarmenn. Þaö er vandaverk aö taka saman slika dagskrá. Fljótt veröur aö fara yfir sögu og þá er hætt við aö hlustendum sem þekkja nokkuö til sögunnar finnist aö sleppt sé einhverju svo aö heildarmynd veröi önnur en vera ætti. Þær athugasemdir sem ég tel ástæöu til að gera viö þessa dag- skrá eru ekki margar en þó þessar: Vilmundur gat þess til að Skúli Thoroddsen hefði snúist gegn miöluninni vegna þess aö hann hafi ekki þolað aö Páll Briem yröi foringi. Þetta eru óþarfar getsakir. I fyrsta lagi var nóg aö segja aö Skúli var á móti, hvaö sem olli. 1 þaö þurfti engandóm aö leggja. I ööru lagi er fullt samræmi I afstööu Skúla 1889 og 1908. Hann var aldrei miölunarmaöur. En hvl skyldi hann ekki hafa þolaö aö Páll væri foringi eins og Valtýr þegar hann fylgdi honum? Vilmundur talar um að heimastjórnarmenn hafi ráðiö Landsbankanum og þar meö hverjir eignuöust atvinnutæki. Þess er þó aö gæta aö um svipaö leytiog heimastjórnin kom varö íslandsbanki til og mun hafa lánað engu siöur en Landsbank- inn. 1 deilunni um bankamáliö var ekki rætt um þaö hvert fjár- magninu heföi veriö beint, heldur um hve örugg varsla fjárins heföi veriö. Enn veröa menn að muna þaö aö annar gæslustjórinn sem Björn rak var Kristján Jónsson flokks- bróðir hans. Þaö kann aö hafa flýtt fyrir falli hans. Viö samanburð á uppkastinu 1908 og sambandslögunum 1918 skipta auðvitaö uppsagnar- ákvæöin höfuömáli. Heföi upp- kastiö haftákvæöi um þaö aö Is- lendingar gætu sagt samningn- um upp 1930 og stofnaö sjálf- stætt riki 1933 hvaö sem Danir segöu heföi máliö horft allt öðru vlsi viö. I sambandi viö lýöveldisstofn- unina mátti geta þess aö hraö- skilnaöarmenn voru til 1941 og vildu stofna lýöveldi áöur en 25 ára frestur sambandslaganna væri útrunninn. Aö þvi laut vanefndakenningin. Þaö þurfti engar vanefndir til þess aö Is- lendingar væru frjálsir aö haga málum aö eigin vild eftir fyrsta desember 1943. Vanefndakenn- ingin var sú aö þar sem Dan- mörk væri hernumin og Danir gætu þvl ekki farið meö stjórn íslandsmála samkvæmt sam- bandslögunum væru Islend- ingar ekki bundnir af þeim lög- um. Ég heyröi Vilmund ekkert minnast á tillögur um lýöveldis- stofnun fyrir 1944, heldur aðeins ágreining um hvort viöeigandi væri aö stofna lýöveldiö þá eöa blöa bæri þar til Danmörk væri frjáls. I sambandi viö þjóðminja- safnsræöu dr. Gylfa Þ. Gfela- sonar og umræöur um hana ber okkur aö muna aö á timabili voru áhrifamenn I stjórnmálum okkar sem vildu aö Island gengi I Efnahagsbandalag Evrópu. Þaö komst svo_langt aö Morgun- blaöiö sagöi i’ forustugrein aö þaö þyidi enga biö aö við kæm- umst I þann hóp. EBE er rikja- samsteypa meö sameiginlegt þing sem á aö taka ákvaröanir sem bindandi eru fyrir öll aðildarrikin. Þaö er eölilegt aö umrædd ræöa sé skilin og metin út frá þvl sem var til umræöu I sambandi viö rlkjasamsteyp- una. Þaö er hægt aö fara rétt meö tilvitnanir þó aö undan falli veigamikil atriöi sem naumast má sleppa til þess aö heildar- myndin sé rétt og fram komi þaö sem mestu máli skiptir. H.Kr.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.