Fréttablaðið - 03.06.2007, Blaðsíða 8

greinar@frettabladid.is
Ásjómannadegi hylla Íslendingar þá sem skópu og skapa enn þann grundvöll sem
þjóðin byggir lífsviðurværi sitt á. Lífskjör
okkar hafa enda tekið ótrúlegum stakka-
skiptum á skömmum tíma og þar á sjávar-
útvegurinn, burðarás íslensks efnahagslífs
og drifkraftur hagvaxtarins, drýgstan hlut
að máli. Hann er grundvöllur þeirrar miklu
lífskjarasóknar sem við höfum notið. Þar
skiptir vitaskuld sköpum elja, útsjónarsemi og ósér-
hlífni sjómannanna, stjórnenda og annars starfs-
fólks greinarinnar. Árangurinn hefur síður en svo
verið auðfenginn.
Tækifæri þeirra sem nú hasla sér völl á vinnumark-
aði sýnast óþrjótandi. Það er sannarlega vel. Marg-
háttuð tækifæri hafa orðið til í samfélagi okkar og
þess vegna heyr sjávarútvegurinn meiri samkeppni
um gott starfsfólk en oftast áður. Sjávarútvegurinn
er sem fyrr spennandi vettvangur fyrir hæfileika-
ríkt fólk. Hann er margbrotin og kröfuhörð atvinnu-
grein sem krefst þess vegna starfsfólks með marg-
háttaða reynslu, menntun og færni. Þetta á bæði við
um störf til sjós og lands, innanlands sem erlendis, á
landsbyggðinni og á höfuðborgarsvæðinu, störf sem
henta körlum og konum.
Undanfarin ár hefur mörgum orðið tíð-
rætt um útrásina svo kölluðu þ.e.a.s. hvernig
íslensk fyrirtæki hafa sótt á erlenda mark-
aði, skapað sér þar stöðu og svigrúm til at-
hafna og vaxtar. Þetta er afskaplega ánægju-
leg þróun og við gleðjumst yfir framgang-
inum. En eigum við ekki að hafa í huga að
á þessu sviði var íslenskur sjávarútveg-
ur brautryðjandinn – fyrsta útrásargrein-
in sem dafnaði vel. Íslenskur sjávarútveg-
ur er alþjóðleg atvinnugrein bæði til orðs og
æðis, sem líkt og endranær krefst atgervis
okkar færasta fólks.
Sjómannadagurinn er í senn hátíðis- og baráttu-
dagur sjómanna og fjölskyldna þeirra sem og þjóð-
arinnar allrar. Við hyllum þá sem lagt hafa okkur til
lífsbjörgina og minnumst um leið liðinna með virð-
ingu og stolti. Þessi dagur og vægi hans í íslenskri
þjóðarsál undirstrikar þýðingu starfa sjómanna
og sjávarútvegsins fyrir þjóðarbúið. Þótt allt velk-
ist og breytist í samfélaginu þá gera landsmenn sér
enn ljóst hve mikilvæg greinin er fyrir atvinnulífið
í heild, framvindu efnahagslífsins og hvernig okkur
vegnar í bráð og lengd. Þess vegna heiðra Íslending-
ar sjómenn og fjölskyldur þeirra ár hvert á þessum
merkisdegi. Til hamingju með sjómannadaginn.
Höfundur er sjávarútvegsráðherra.
Til hamingju með daginn
T
óbakslaust líf á veitingahúsum og skemmtistöðum er
mikið ánægjuefni. Skiljanlega eru þó margir reykinga-
menn ósáttir auk þeirra sem telja sig standa vörð um
frelsið.
Auðvelt er að færa rök fyrir því að tóbaksbannið sé
frelsisskerðing. Þá sérstaklega skerðing á athafnafrelsi eigenda
veitinga- og skemmtistaða og rétt þeirra að velja hvort fólk fái
að reykja inn á stöðum sínum, enda er það ekki ólöglegt athæfi
að reykja. Enn erfiðara virðist vera að færa rök fyrir því að
tóbaksbannið auki á frelsi.
Ekki eru menn á eitt sáttir hvað frelsi þýðir. Heimspekingar
velta því ætíð fyrir sér og hafa sumir þeirra jafnvel skilgreint
það sem jákvætt og neikvætt frelsi. Frelsið til að reykja hvar
og hvenær sem er myndi þá flokkast sem neikvætt frelsi því að
reykingar eru ávanabindandi og gera reykingamanninn þannig
ófrjálsan. Oft virðist frelsi á einum stað kalla á frelsiskerðingu
annarsstaðar. Það á við um tóbaksbannið. Tóbaksbannið heftir
frelsi reykingamanna og veitingahúsaeigenda en eykur á frelsi
starfsfólks og gesta sem verða fyrir heilsufarslegum skaða í
reykmettuðu lofti.
Andstæðingar tóbaksbannsins telja það vera brot á eigna-
rétti og skerði athafnafrelsi veitingahúsaeigenda. Vel er hægt að
færa fyrir því rök að með því að hleypa sígarettureyk út í and-
rúmsloftið sé verið að beita aðra ofbeldi. Enginn á rétt á því að
beita aðra manneskju ofbeldi í skjóli eignaréttar eða frelsis. Það
verður að liggja ljóst fyrir hvaða frelsi er verið að verja og hvað
vegur mest.
Árið 2000 fóru hjón í Bandaríkjunum í mál við North American
Man/Boy Love Association, skammstafað NAMBLA, eftir að tveir
menn sem höfðu aflað sér upplýsinga um hvernig ætti að tæla
unga drengi á vefsíðu samtakanna höfðu nauðgað, misþyrmt og
myrt 10 ára son þeirra. Skiljanlega stóðu flestir með hjónunum
í þeirra máli. Önnur samtök tóku hinsvegar að sér að verja
NAMBLA, samtökin American Civil Liberties Union (ACLU).
Það eru samtök sem sérhæfa sig í að vernda stjórnarskárréttindi
fólks og málfrelsið. Í skemmstu máli sagt þá vann ACLU málið.
Öfga frjálshyggjumaðurinn Bill O‘Reilly sem er með sjónvarps-
þátt á amerísku fréttastöðinni FOX gat ekki orða bundist og réðst
að ACLU og heimtaði útskýringar á því af hverju þeir völdu að
verja jafn ógeðfelld samtök og NAMBLA. Í þessu tilfelli fannst
honum að rétturinn til málfrelsis ætti að víkja fyrir frelsi barna
til að verða ekki fyrir kynferðislegu ofbeldi.
Ekki er þar með sagt að mál NAMBLA og íslenskra veitinga-
húsamanna eigi eitthvað sameiginlegt. En eitt er víst að ekki er
hægt að verja hvað sem er í nafni frelsis.
Endamarkmið okkar hlýtur að vera að tryggja öllum athafna-
frelsi. Það er þó hægara sagt en gert. Hversu þversagnakennt
sem það hljómar er ekki ólíkegt að við þurfum að stikla öðru
hvoru á braut frelsiskerðinga til að ná því markmiði. Tefur það
för ef við sættum okkur ekki við það.
Aukið frelsi eða
frelsissvipting?
©
In
te
r I
KE
A
Sy
ste
m
s B
.V
.2
00
7
Góður vinur minn, íslensk-ur maður, búsettur í Lond-
on var einu sinni sem oftar hér
á ferð. Við sátum saman á veit-
ingahúsi og skröfuðum um heima
og geima, höfðum lokið við mat-
inn og reyktum fyrirtaks vindla í
hliðarherbergi. Skyndilega hrutu
blótsyrði af vörum vinar míns
sem annars er hinn kurteisasti
maður. Þannig var, sagði hann, að
nú væri reglum svo háttað í höf-
uðborg Bretaveldis að ef hann
héldi samkvæmi heima hjá sér og
réði til starfa veisluþjónustu þá
mætti hann ekki leyfa reykingar
á heimilinu. Hvar endar þetta allt
saman dæsti hann vonleysislega,
hvað með óbeinu áhrifin af áfeng-
inu, barsmíðarnar og allt það, hve-
nær banna þeir manni að drekka
áfengi? Þegar hér var komið sögu
var vinur minn í reykjarmekki
með glas í annarri hendi og vindil-
inn í hinni, holdgervingur syndar-
innar og martröð Lýðheilsustöðv-
ar. Ég sagði svo sem fátt, ég er
orðinn hluti af því sem vinur minn
kallar pirringslega þeir, sem er
stytting á orðinu löggjafarvald og
á því heldur erfiðara með að vísa
ábyrgðinni á þessa umræddu þá.
Ekki er hægt að neita því að það
má finna ýmis rök fyrir reykinga-
banninu sem nú hefur tekið gildi.
Jöfnum höndum er vísað til rétt-
inda starfsfólks til þess að vinna
í reyklausu umhverfi og til al-
mennra sjónarmiða um að reyk-
ingar séu óhollar og þær eigi því
að takmarka með öllum möguleg-
um ráðum. Vandinn við þessa rök-
semdafærslu er bara sá að að það
er hægt að nota hana svo víða.
Með hana að vopni má réttlæta
mjög víðtæk inngrip hins opinbera
í líf og störf borgaranna. Þess
vegna hefur margt frjálslynt fólk
miklar áhyggjur af þessari þróun.
Hættan sem við höfum áhyggjur
af snýr ekki að reykingabanninu
einu og sér, hún snýr að því hvern-
ig menn beita ríkisvaldinu, hvern-
ig þessir margumtöluðu þeir hagi
sér.
Ríkisstjórnin sem nú hefur sest
að völdum er frjálslynd umbóta-
stjórn. Frjálslyndið er gríðarlega
mikilvægt, að ég tali nú ekki um
þegar meirihlutinn í þinginu er
svona mikill og stjórnarandstað-
an er svona veik. Miklu skiptir að
það sé farið varlega með löggjaf-
arvaldið, ekki sé reynt að beita því
um of, að meðalhófs sé gætt. Því
miður var sú ekki raunin þegar
lögin um reykingabann voru sett.
Meðalhófið hefði til dæmis leyft
veitingamönnum að bjóða gestum
sínum upp á vel loftræst reykher-
bergi þar sem engin þjónusta væri
veitt en gestir gætu sótt veitingar
sínar sjálfir og neytt þeirra án
samneytis við þá sem ekki reykja.
Það má ekki gleyma því að við
erum að tala um fullorðið fólk sem
ber ábyrgð á gerðum sínum og
hegðan og það er mjög langt geng-
ið að svifta veitingamenn yfirráða-
rétti yfir eignum sínum með þeim
hætti sem gert hefur verið.
Hættan er sú að handhafar
ríkisvaldsins gangi alltaf lengra
og lengra í því að passa þegnana
fyrir sjálfum sér. Þrýstihópar og
annað hjálpsamt fólk er sífellt
að kalla eftir því að næstu skref
verði stigin í baráttunni gegn til-
teknum skaðvaldi, að halda verði
áfram að berjast gegn einhverju
sem ósiðlegt þykir. Nú kynni ein-
hver að spyrja, er það svo slæmt,
er ekki um að gera að finna út
hvað er siðferðislega slæmt eða
hvað er okkur hættulegt og banna
það svo? Auðvitað þurfi að kalla
eftir samstöðu, finna út vilja
meirihlutans í skoðannakönnun-
um, fá skýrslur sérfræðinga, ræða
málið á Alþingi og í fjölmiðlum,
stunda samræðustjórnmál, en svo
þarf að grípa til aðgerða. Hví ekki
að banna það sem óheilbrigt er eða
það sem er siðferðislega rangt?
Hví að heimila ósómann?
Frjálslyndir menn svara
því til að í fyrsta lagi sé eng-
inn endanlegur handhafi vitn-
eskju um það hvað sé siðferðis-
lega rétt og hvað rangt. Eins er að
það sem einum finnst hættulegt
kann öðrum að finnast svo eftir-
sóknarvert að það sé hættunnar
virði, of mikil inngrip löggjafans
verði því gjarnan óréttlát. Marg-
breytileiki, fjölbreytni og um-
burðarlyndi fá illa þrifist þar sem
mannleg hegðan er um of bundin
í lög. Í öðru lagi er, að ef stjórn-
mála- og embættismenn ætla með
bönnum að koma í veg fyrir alla
siðferðislega ámælisverða hegð-
an eða tryggja að við förum okkur
ekki að voða, þá er verið að af-
siða þjóðfélagið og gera hvert
og eitt okkar ábyrgðarlaust. Sið-
ferði hvers og eins okkar felst til
dæmis í því að þurfa að velja og
hafna, gera okkur grein fyrir því
hverjar afleiðingar gerða okkar
eru. Ef búið er að ákveða fyrir
okkur hvað sé rétt og hvað sé
rangt og allt rangt er bannað með
lögum þá er siðferðið orðið rík-
isvætt og þjóðfélagið nánast sið-
laust. Þessar hugleiðingar leiða
ekki til þeirrar niðurstöðu að allt
eigi að leyfa, en það á að beita rík-
isvaldinu af mikilli hófsemi, það
á að gæta meðalhófs og það á að
leyfa fólki að lifa lífi sínu eins og
því sjálfu hentar, ábyrgðin á að
vera fólksins, ekki ríkisins.
Okkar eigin ábyrgð