Tíminn - 19.11.1980, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 19. nóvember 1980
7
Af sj óslysum og svaðilförum
Steinar J. Lúðviksson: Þraut-
góðir á raunastund. Björgunar-
og sjóslysasaga islands. Tólfta
bindi.
örn og örlygur 1980.
197 bls.
Steinar j. Lúðviksson hefur
verið flestum þrautbetri við
bókasamningu á liðnum árum.
Þetta bindi er hið 12. í röðinni af
björgunar- og sjóslysasögu hans
og nær yfir árin 1903-1906. A
þessum árum voru sjóslys tið og
mannskaðar miklir, enda allur
öryggisútbúnaður á lágu stigi
hér við land og skipin oft litil og
ótraust.
Eins og i fyrri bókum sinum
rekur höfundur atburðina i
timaröð, en mjög mismiklu
rúmi er varið til þess að skýra
Gunnar Gunnarsson: Margeir
og spaugarinn. Lögreglusaga.
Iðunn 1980.
141 bls.
Rikisútvarpið er um það bil að
ljúka dagskrá sinni að kvöldi 20.
mai eitthvert ótiltekið ár. Björn
Th., sem á einhveria minnst
glæpamannslegu rödd, er heyr-
ist i útvarpinu, var að kveðja á
hljóðberginu, sem ekki er neinn
sakamálaþáttur, þegar þulur-
inn sá lik á reki i fjöruborðinu
framundan Fiskifélagshúsinu.
Þulurinn hringdi á lögregluna,
sem kom á vettvang, hirti likið
og fór með það á rannsóknar-
stofu. Likið reyndist vera af
konu á miðjum aldri, greinilega
útlendri. Allt benti til sjálfs-
morðs og ekkert til sakamáls.
Þá gerist það skyndilega, að
frá þeim. Má það kallast eðh-
legt, um sumt er fátt að segja
utan að það gerðist, og af mörg-
um slysum — og afreksverkum
— greina heimildir litt. Mest
rúm fær frásögnin af Ingvars-
slysinu við Viðey árið 1906. Það
er eitthvert hörmulegasta slys,
sem hér hefur orðið og einstakt
að þvi leyti, að fjöldi manns
horfði á mennina farast án þess
að geta nokkuð gert þeim til
bjargar. Ingvarsslysið, og önn-
ur slys i sama veðri urðu mjög
til þess að ýta við mönnum hvað
slysavarnir og björgunarmál
snerti.
Af ýmsum öðrum atburðum
eru einnig ýtarlegar frásagnir
og má þar nefna strand þýska
togarans Friedrich Albert og
maður nokkur sunnan úr Kefla-
vik litur við hjá lögreglunni á
leið á völlinn og segir likið vera
af sinni konu. Margeiri rann-
sóknarlögreglumanni þykir
ekki allt með felldu og fer að
hnýsast i „einkamál” Keflvik-
ingsins, konu hans og hjákonu.
Þá kemur margt skrýtið i ljós.
Sá úr Keflavik var spaugari,
þaðer ekki spaugsamur maður
samkvæmt nútimaislensku,
heldur sá sem leikur sér með fé
annarra, braskari. Hann hefur
margt i pokahorninu, hjákonan
á sér athyglisverða sögu og inn i
málið blandast læknirinn i
Keflavik, taugaveikluð eigin-
kona hans og svo náttúrlega
samstarfsmenn og sambýlis-
kona Margeirs. Þegar sögunni
lýkur kemur i ljós, að likið i
hrakningum skipbrotsmanna af
honum, strand e.s. Scotland við
Færeyjar 1904, og strand há-
karlaskipsins Tjörva i Rekavik
árið 1903. Þar vann einn skip-
verja, Eiður Benediktsson mik-
ið þrekvirki. Enn má nefna frá-
sögnina af þvi er hákarlaskipið
Kristján fórst og af þvi er bátar
fórust við Bolungavik i ársbyrj-
un 1905.
Ekki treystist ég til þess að
rengja frásögn höfundar i nein-
um veigamiklum atriðum, né
heldur að nefna til atriði, sem
hann lætur ógetið. Aðeins eitt
atriði vil ég nefna, þar sem óná-
kvæmni gætir. Það er þar sem
segir frá þvi er tveir Norðmenn
fórust við hvalveiðar, bls. 56. I
bókinni segir að þessi atburður
fjörunni var af þýskri túrhesta-
konu en átti ekkert skylt við
konu spaugarans úr Keflavik.
Þannig er söguþráður þessar-
ar bókar i sem allrastystu máli.
Þetta er önnur lögreglusaga
Gunnars Gunnarssonar og sé
hún borin saman við þá fyrri
verður þvi ekki móti mælt að
höfundurinn er á réttri leið.
Glæpurinn, sem hér er settur á
svið er miklum mun meira
sannfærandi en sá i fyrri bók-
inni, „fléttan” öll flóknari og
skemmtilegri og um leið verður
bókin meira spennandi. Per-
sónusköpunin er sömuleiðis
öruggari, persónurnar sam-
kvæmari sjálfum sér, heil-
steyptari.
Inn i söguna fléttar höfundur
ádeilu á dvöl herliðsins á Mið-
hafi orðið út af Norðurlandi, en
réttara mun,að hann hafi orðið
úti fyrir mynni Isafjarðardjúps.
Ekki er ég sáttur við málfar
höfundar og sýnist sem hann
hafi á stundum flýtt sér um of.
Sem dæmi skal nefnt, að ég get
sem gamall Eyrarpúki engan
veginnfellt mig viðað sagt sé aö
menn hafi verið, ,, . . . frá Odd-
eyri á Akureyri.” Þetta er álika
klaufalegt og ef talað væri um
að einhver væri frá Reykjavik i
Breiðholti. Sama er að segja um
það, að höfundur segir mann
hafa stjórnað skipum i eigu, ,,...
. . hinnar svonefndu Asgeirs-
verslunar á Isafirði.” Þetta er
óþarfa ambaga, fyrirtækið hét
Af bókum
nesheiði og þó enn frekar á hús-
byggingar og lifsgæðakapp-
hlaup landans. Er hvorttveggja
snoturlega gert og fær aldrei að
skyggja á meginmál sögunnar,
glæpinn og rannsókn málsins.
Aö ýmsu má þó finna og eru
það einkum tvö atriði, sem mér
þykja áberandi. 1 fyrsta lagi er
gangur sögunnar of hægur.
Öþarfir Utúrdúrar, eins og
lýsingin á matarboði Margeirs
og sambýliskonu hans, lýsingar
á föður og fjölskyldu læknisins i
Keflavik, og fleiri smáatriði
mæti tlna til, sem tefja sjálfa
lögreglusöguna. Það skal þó
tekið skýrt fram, að hérmeð er
ekki óskað eftir leynilögreglu-
sögum i engilsaxneskum stil, og
oft er það til bóta þegar höfund-
ur vikur litið eitt frá glæpnum,
gefur lesandanum tóm til þess
að velta málinu fyrir sér.
Annað atriði, sem undirritað-
ur er ekki fyllilega sáttur við, er
Verslun A. Asgeirsson, og þvi
var ekki um neinskonar nafn-
breytingu að ræða þótt menn
nefndu það Asgeirsverslun. Enn
skal þess getið, að ég kannast
ekki við bæjarnafnið Dældir á
Svalbarðsströnd. Dæli mun aft-
ur á móti vera til þar um slóðir.
Þetta eru auðvitað ekki alvar-
legar misfellur, en þær eru af
þeirri gerð að auðvelt ætti að
vera að komast hjá þeim.
Frágangur bókarinnar er
góður og uppsetning smekkleg
að öðru leyti en þvi að prentvill-
ur eru alltof margar og sumar
meinlegar.
Steinar J. Lúðviksson hefur
unnið mikið verk og þarft með
samantekt þessara tólf binda,
sem þegar eru komin út af sjó-
slysa- og björgunarsögunni og á
hann skildar góðar þakkir fyrir
Þaö- JónÞ.Þór.
lýsingin á söguhetjunni, Mar-
geiri. Lýsingin á honum gefur
ekki beinlinis til kynna að þar
fari maður, sem liklegur sé til
þess að geta leyst erfiðar gátur.
Miklu frekar að þarna sé á ferð-
inni markráður auli, sem eng-
inn hefði treyst fyrir slikum
verkum. Þarna mætti höfundur
gjarnan hyggja betur að áður en
næsta saga kemur, gera Mar-
geir eilitið skarpari.
Þess var áður getið, að Gunn-
ar Gunnarsson væri örugglega á
réttri leið. Hann er greinilega aö
ná betri tökum á viðfangsefninu
og haldi svo fram sem horfir fá-
um við þrælmagnaða islenska
lögreglusögu á næsta ári.
Allur frágangur bókarinnarer
smekklegur, prentvillur fáar og
engar meinlegar, að þvi þó
undanskildu, að mér er ekki al-
veg ljóst hvert er íöðurnafn
Birgis lögreglustjóra Jón Þ. Þór.
Ný lögreglusaga
Frá ystu nesjura
Rómaveldi I II
eftir Will Durant komiö út í annarri
útgáfu
í nýrri útgáfu
Út er komið hjá bókaútgáfunni
Skuggsjá, Hafnarfirði, fyrsta
bindi af Frá ystu nesjum, endur-
útgáfu á vestfirskum sagnaþátt-
um Gils Guðmundssonar.
Frá ystu nesjum kom fyrst út
árin 1942-1953 i sex heftum, sem
fyrir löngu eru uppseld. Þessi
nýja útgáfa á Frá ystu nesjum
verðuriþrem bindum og hefur að
geyma allt efni, sem í fyrri útgáf-
unni var, og allverulega viðbót
að auki. Efni þessa fyrsta bindis
er fjölbreytt. Hér eru frásagnir af
horfnum atvinnuháttum, einkum
til sjávar, og er þar veigamest
ritgerðin „Hans Ellefsen og hval-
veiðistöðin á Sólbakka.” Hér eru
þættir af afreksmönnum og at-
kvæðamönnum, sérkennilegu
fólki og fornu i lund. Viða er sleg-
ið á létta strengi og gamansöm
atvikfærð i letur, en i öðrum þátt-
um greinir frá örlagaríkum og
válegum tíðindum. Auk þess eru i
þessu bindi tvær ritgerðir um ætt-
fræði.
Frá ystu nesjum var sett og
prentuð i'Steinholti hf og bundin i
Bókfelli hf. Kápu gerði Aug-
lýsingastofa Lárusár Blöndal.
Út er komin hjá bókaútgáfunni
Skuggsjá, Hafnarfirði, Syrpa úr
handritum Gisla Konráðssonar,
II. bindi, Sagnaþættir 1. Torfi
Jónsson tók saman.
A siðastliðnu ári kom út hjá
Skuggsjá Syrpa, I. bindi, sem
hafði aö geyma þjóðsögur Gisla
Konráðssonar. Torfi Jónsson sá
einnig um útgáfu þess bindis. í
þessu öðru bindi af Syrpu eru
sagnaþættir Gisla Konráössonar.
Gisli safnaði og skráði þjóðsögur
og munnmæli hvaöanæva að af
landinu, og á efri árum sinum
frumskráði hann geysimikið,
mestmegnis islenska sagnfræði.
Er með ólikindum, hve miklu
hann kom i verk i þessum efnum
viðbágar aöstæður. Fyrri útgáfur
þeirra verka Gisla Konráössonar,
sem áður hafa birst á prenti, eru
löngu uppseldar.
Syrpa úr handritum Gisla Kon-
ráðssonar, II. bindi, er sett og
prentuð I Helluprenti hf og bundin
i Bókfelli hf. Kápu gerði Aug-
lýsingastofa Lárusar Blöndal.
Rit þetta er i tveimur stórum
bindum og þýtt af dr. Jónasi
Kristjánssyni forstöðumanni
ötofnunar Arna Magnússonar.
Það kom upphaflega út 1963-64 en
er nú endurprentað enda löngu
uppselt. Nefnist það á frummál-
inu Caesar and Christog er sjálf-
stætt rit, en jafnframt þriðja
bindi verksins The Story of Civili
zation. Höfundurinn, ameriski
sagnfræðingurinn og rithöfundur-
inn Will Durant, er heimsfrægur
af þessu verki. Aður hefur birst á
islensku úr sama ritsafni á veg-
um Menningarsjóðs Grikkland
hið fornal-II, einnig i þýðingu dr.
Jónasar Kristjánssonar.
í Rómverjasögu þessari er rak-
inn annáll einnar þjóðar i þúsund
ár, lýst viögangi hennar, um-
brotamiklum þroskaferli, upp-
lausn hennar og falli. Segir frá
vexti Rómar úr vegamótaþorpi I
valdastöð heimsins,afreki hennar
að skapa frið og öryggi i öllum
löndum milli Krimskaga og
Njörvasunds frá Efrat norður að
Hadriasmúr, atorku hennar við
að bera menntir fornaldar um öll
Miðjarðarhafslönd og vestan-
verða Norðurálfu, baráttu hennar
við að verja sitt skipulega veldi
fyrir brimgangi umlykjandi
óþjóða, langstæðri og hægfara
hrörnun hennar og að lokum
hruni hennar niður I myrkur og
ringulreið. Lýkur fyrra bindinu á
valdaskeiði Agústusar keisara en
hinu siðara á endalokum heims-
rikisins og árdegi kristindómsins.
Loks er itarleg nafnaskrá.
Þessi islenska útgáfa Róm-
verjasögunnar var gerð að frum-
kvæði Jónasar Jónssonar frá
Hriflu. Hafði hann kynnst verki
þessu skömmu eftir útkomu þess
og hrifist af orðsnilld höfundar,
frjálslyndi hans og yfirsýn.
Hvatti Jónas stjórnendur
Menningarsjóös til að gefa alla
veraldarsögu Durants út á is-
lensku en taldi eðlilegt að byrjað
væri á sögu Rómverja.
Rómaveldi I-II er samtals 496
blaðsiður að stærð og ritið
prentað og bundiö i Prentsmiðju
Hafnarfjárðar.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
Syrpa Gisla Konráðssonar
Eddutextar og
teikningar
Hjá Máli og menningu eru komn-
ar út tvær bækur með Eddu-
teikningum Haralds Guðbergs-
sonar, Þrymskviða og Baldurs-
draumur og er Eddutextinn litið
sem ekkert styttur.
Edduteikningar Haralds Guð-
bergssonar komu fyrst fyrir al-
menningssjónir 1963 sem fram-
haldsmyndasögur i Lesbók
Morgunblaðsins og vöktu þá þeg-
ar mikla eftirtekt. A þeim tima
sem liðinn er siðan þessar teikn-
ingar birtust fyrst hefur still Har-
alds þroskast og náð meiri fyll-
ingu, og hefur hver einasta teikn-
ing i bókunum verið unnin upp frá
grunni. Eddutextinn er litið sem
ekkertstyttur, eins og áður sagði,
en neoanmáis eru viða skýringar
á erfiðum orðum og orðasam-
böndum. Ungum lesendum ætti
að vera mikill fengur að þvi að
kynnast þessum forna heimi á svo
aðgengilegan hátt.
Haraldur Guðbergsson erfædd-
ur árið 1930. Hann byrjaöi
snemma að teikna og eftir hann
liggja fjölbreytileg listaverk.
Myndskreytingar hans i bókum
hafa tvivegis hlotið heiðursviður-
kenningu á alþjóölegri bókasýn-
ingu i Bratislava, árin 1973 og
1975.
Baldursdraumur er um 80 bls.
að stærð, en Þrymskviöa nokkru
lengri eöa um 120 bls. Báðar eru
bækurnar prentaðar i Grafik hf,
en setninguna annaöist Blik hf.
Bókfellsáum að binda bækurnar.