Tíminn - 17.12.1980, Síða 13

Miövikudagur 17. desemhnr iQHn
Margt finnst í
Sagnir og sögur
eftir
Björn J. Blöndal
Setberg
Þessi bók er nokkuð óvenju-
leg. Sagnirnar eru margskonar,
allskonar, liggur mér viB aö
setja. Þar eru skrýtlur og vitr-
anir og flest þar á milli. Allt
munþaövaliömeöþaöihuga aö
veröa annaö hvort til gamans
eöa fróöleiks eöa hvort tveggja.
Enda eru þetta sögur eins og
menn segja hver öörum þegar
þeir taka tal saman.
Svo er í bókinni kafli um lækn-
ingamátt jurtanna og þar taldar
meira en 60 tegundir. Þar aö
auki eru aö lokum nokkur hús-
ráö.
Hér kennir þvi margra grasa.
Ekki er þess getiö svo ég sjái
hvaöan höfundi er kominn vis-
dómur hans um lækningagrösin
en unniö hefur hann sjálfur
þannig aö nýjar upplýsingar
blandast viö gömul fræöi. Gam-
mylsnunni
an er aö þvi aö hafa þennan
fróöleik sem aö nokkru mun
vera úr gömlum lækningabók-
um eöa a.m.k. samhliöa þeim.
Gaman er t.d. aö bera þetta
saman viö þaö sem Jón Sveins-
son landlæknir skrifaöi á sinni
tiö um algengustu læknislyf.
Hann nefndi erlendar kornteg-
undir svo sem rúg og bygg en
enga islenska jurt. Og þó aö
vitrir menn og lifsreyndir viöa
um lönd hafi lengi vitaö sitt
hvaöum lifsmátt grasanna mun
þetta vera islensk alþýöufræöi,
en auðvitaö eins og annar vis-
dómur aö einhverju leyti frá
öðrum kominn.
Þess erennaö geta að höfund-
ur er athugull um hætti dýra á
landi og i va tni og hér er sagt frá
ýmsu markverðu af þvi tagi
bæöi eigin athugunum og aö
annarra sögn. Þaö er þvi ærin
fjölbreytni i þessari mylsnu og
býsna margir munu finna þar
eitthvað viö sitt hæfi.
H.Kr.
Björn J. Blöndal.
Svalvogar
Minningar Ottós Þorvaldssonar
frá Svalvogum.
Svo er taliö að naumast muni
geta gerst annars staöar en á
fslandi að aldrað fólk úr alþýöu-
stétt taki sig til og skrifi minn-
ingar sinar i bók. Þessa eru þó
nokkur dæmi og þar á meðal er
fólk sem litillar eöa jafnvel
engrar skólagöngu hefur notiö
Svalvogar.
og litt haft ástæöur til aö sinna
bóklegum fræöum mestan hlut
ævinnar.
Þessi bók sem hér er komin er
ein i tölu slikra. Höfundurinn er
fæddur 1903, einn af 9 systkin-
um. Hann var hluta úr vetri I
barnaskóla á Þingeyri en áöur
hafði hann notið nokkurrar far-
kennslu. Hann festir sér konu
liðlega tvitugur, missir hana frá
ungum fóstursyni eftir fá ár, fær
sér ráðskonn sem var þriggja
barna móðir, giftist henni og á
með henni ellefu börn. 1 25 ár
búa þau lengst i Svalvogum,
öörum tveggja bæja framan á
nesinu milli Dýrafjarðar og
Arnarfjaröar, og var þó ekki
búið á hinum nema helming
þessa tima.
Þetta er i stuttu máli ævisag-
an. Ottó segir hana og i tengsl-
um viö hana nokkuð af sögu föö-
ur sins. Æviferil sinn eftir aö
hann flytur frá Svalvogum fer
hann fljótlega yfir, söguefniö
var frá Svalvogum.
Þaö eru ekki neinir merkisat-
buröir sem viö köllum sem gefa
þessari frásögn gildi. Styrkur
hennar og gildi liggur einmitt i
hinu hve hversdagsleg hún er.
Ottó segir I formála aö Berg-
sveinn Skúlason hafi lesið hand-
rit sitt og búiö til prentunar.
1 bókarauka er gerö grein fyr-
ir ætterni foreldra Ottós. Þar
'eru birt nokkur ljóð sem honum
sjálfum og foreldrum hans hafa
veriö flutt við sérstök tækifæri.
Þau eru eftir Elias Þórarinsson
og Andrés Valberg. Elias var
nágranni þeirra feöga og er
margt vel og maklega sagt i
kvæöum hans. Fleira smávegis
er þar, m.a. stökur eftir Ottó
sjálfan.
Bókaraukanum fylgir lika
talsvert af myndum, 48 bls, og
um þær má lika tala. Þar eru
fjölskyldumyndir. A einni er
Ottó og synir hans fjórir, ann-
arri Magnea kona hans og dætur
þeirra 7, hinni þriðju 29 barna-
börn þeirra. Þar eru myndir frá
atvinnuháttum vestra. Þar eru
lika tilkomumiklar landslags-
myndir frá nágrenni Svalvoga.
En þar eru lika myndir af Ottó
og konu hans sem teknar eru i
orlofsferðum á siðustu árum.
Þær eru t.d. teknar austur i
Skaftafellssýslu suður á Kanarl-
eyjum og úti á írlandi.
Þessar myndir segja býsna
mikið um þá lifskjarabreytingu
sem kynslóö sögumanns hefur
gert hér á landi. Drengurinn
sem fæddist i Hvammi á morgni
aldarinnar og átti ekki kost
nema takmarkaöar skólagöngu,
svo að það þætti langt undir lág-
m a r k i þo la n 1 e g s
„kennslumagns” nú.gat feröast
sér til yndis og fróöleiks innan
lands og utan á elliárunum. Þó
var hann aldrei annað en vinn-
andi alþýöumaöur. Börnin kost-
uöu Kanarieyjaferöina I tilefni
af stórafmæli, en þaö er ekkert
sérstakt um ellefu barna
foreldra.
Myndirnar eru ekki litill hluti
af bókinni hvernig sem á er litiö.
Það er kostur aö frásögnin öll er
látlaus og hófstillt, bæöi um
orðafjölda og annaö. En þegar
þetta kemur saman veröur úr
þvi falleg og fróöleg bók. Ég
hygg að ýmsum Vestfiröingum
öörum en mér þyki gaman aö
eiga hana og vilja þakka Ottó
frá Svalvogum fyrir aö hafa af
sér leiöindi þegar hann hætti aö
þola erfiðisvinnu meö þvi aö
efna til þessarar bókar.
H.Kr
íslensk unglingasaga
Eðvarð Ingólfsson
Gegnum bernskumúrinn.
Skáldsaga.
Barnablaðið /Eskan.
Þessi saga hefur þegar vakið
nokkurt umtal i blöðum. Þetta
er lika saga sem vert er að taka
eftir og veita athygli.
Höfundurinn er innan við
tvitugt og hefur tvimælalaust
rika hneigð til ritstarfa svo að
allar likur eru til aö hann haldi
þeim áfram. Þetta er fyrsta bók
hans. Hún sýnir ótviræða hæfi-
leika en sker ekki úr um það að
hér sé á ferð maður sem standi i
fremstu röð skálda um næstu
aldamót. Vel má lika vera að
önnur verkefni verði hans aðal-
starf, verði honum lifs auðið,
þvi að greinilegt er að hér fer
maður með áhuga á mönnum og
mannlifi. En ætlunin var að
ræða um söguna eins og hún
liggur fyrir.
Ætla má að unglingar á fram-
haldsskóláaldri lesi þessa sögu
þvi að þetta er samtiðarsaga úr
þeirra umhverfi. Höfundur er
sennilega ekki fjöllesinn i er-
lendum samtima skáldskap og
það er að vissu leyti kostur. Þá
er ekki skrifað eftir forskrift
þaöan, heldur byggt á þekkingu
og reynslu af umhverfinu heima
' *■
fyrir. Sagan verður sjálfstæð-
ari, óháðari. Höfundur er að
segja sögu úr sinu umhverfi.
Ekki er hægt að kalla það
óeðlilegt þó að mistök og vand-
ræði sögufólks séu flest i tengsl-
um við áfengisnautn. Hvað er
eðlilegra i islenskri samtima-
sögu? Og eru ekki margir að
tala um unglingavandamál?
Lýsingar sögunnar af við-
kvæmni og næmleika unglings-
áranna eru oft glöggar. Hann
þekkir þetta fólk. Hann veit að
þá geta viðbrögðin oröið örlaga-
rik jafnvel þar sem hinum eldri
finnst að um smámuni sé að
ræða.
Stundum væri auðvitaö hægt
að rökræða viðhorf og sjónar-
mið sem krakkarnir varpa
fram. Hér má nefna þegar Felix
kennari er að tala við bekkinn
um kennsluna og rætt er um
kvikmyndasýningar i landa-
fræðitimum og Birgir leggur til
að „fækka landafræðitimum um
helmingog nota peningana, sem
greiddir eru fyrir kennsluna i að
byggja upp slikt safn” — kvik-
myndasafn. Þarna heföi ekki
verið óeðlilegt að kennarinn
hefði bent á að vélin sýnir ekki
myndirnar sjálf og filmur þurfa
eftirlit og viðhald. Hann var bú-
inn að nefna eitt safn fyrir
landið allt án þess að m inna þó á
fræðslumyndasafn rikisins, sem
starfar á þessu sviði. Auk þess
eru mýndir notaðar þó ekki séu
kvikmyndir. Nánar rökræður
um slikt rúmast ekki i svona
söguog auðvitað er lesandanum
ætlað að sjá margt sem ekki er
sagt. Ef til vill hefði þó farið
beturað gera þessu aðeins betri
skil. Það kemur fram að
bekkurinn lifnar og fylgist með
þegar rætt er við hann og leitað
eftir áliti nemendanna. Þá lá
beint við t.d. á þesssum um-
getna stað að kennarinn benti á
atriði sem máli skipta og menn
reka sig á við framkvæmd. Lifs-
reynslaog þroski kennir að „allt
orkar tvimælis þá gert er”. Svo
fjölþætt er lifið. Reynslulausir
trúa gjarnan á einfalda alls-
herjarlausn.
Þaðmá finna einstaka hnökra
ámálisögunnarogminnir það á
að vanda skyldi yfirlestur á
handriti áður en það fer i
prentun. Ég kann illa við að tala
um heddfón og finnst það alveg
óþörf sletta enda þótt þjált og
stutt islenskt orð liggi ekki á
lausu. Heddfónn er ekkert betra
en bara heyrnartæki.
Ottó
Þorvalds
son.
„Pó sól og vindur merki
sér þá Svalvogamenn”
bókmenntir
Ekki væri þetta raunsæ lýsing
ef skólakrakkarnir töluðu alltaf
af hófsemi og sanngirni um
eldri kynslóðina og þjóðfélagið.
Þar heyra sleggjudómar til og
mun litt vera kynslóðabundið,
enda þótt nútiöin sé óþvingaðri i
þvi eins og fleiru en oft hefur
verið. Ekki má lita fram hjá þvi
að fullorðnu fólki er yfirleitt lýst
með orðum unglinganna og séð
með þeirra augum. Þarsem það
kemur sjálft fram sýnir sig að á
fleira verður að lita.
Þetta er höfundi ljóst og þaö
kemur t.d. glöggt fram þegar
rakiðer viðhorf Birgis til móður
Sinnar. Þegar hann horfist i
augu við að missa hana sér hann
fleira en áður. Það eru skamm-
sýnir lesendur sem halda aö
allir sleggjudómar unglinganna
séu skoðun höfundar eða boð-
skapur.
Endalaust mætti ræða um það
hverju hefði mátt auka i til fyll-
ingar. hvað mætti segja nánar
o.s.frv. Söguna verður að taka
eins og hún er. Og hún er sam-
timasaga með raunsæjar lýs-
ingar og þvi er það undarlegt ef
hún vekur ekki til umhugsunar.
Og það er eitt af þvi sem er
kostur á bókum.
Það hefur komið fram aö
sumum finnst aö söguhetjur Eð-
varðs séu of góðar. Ég held að
þaö sé mjög vafasöm aðfinnsla.
Skáld þurfa ekki að reyra alt i
fjötra meðalmennsku. Það er
lika vandséð að um nokkurt
afrek sé að ræða sem kallast
megi ósennilegt. Unglingamir
eru venjulegt fólk, börn sfns
tima. Atvik öll eru hliöstæö þvi
sem daglegaeraö gerast.Vel má
segja að þetta séu augnabliks-
hugmyndir þar sem ekki er
seilst til upphafs og róta. Og
auðvitað er sagan botnlaus eins
og lifið sjálft. Framhald alls er
óráðið. Þó má segja aö sjái til
átta i sögulok og allir eigi sér
von ef rétt er við brugðist. Þar
held ég að ekki sé um villigötur
að ræða.
Þetta er saga sem vekur
athygli og verðskuldar það.
Sjálf gefur hún góðar vonir.
H.Kr.