Fréttablaðið - 08.08.2007, Qupperneq 16

fréttir og fróðleikur
Martin Sixsmith, fyrrum
fréttaritari breska
ríkisútvarpsins BBC í
Moskvu, segir í nýlegri
bók að Vladimír Pútín
Rússlandsforseti hafi
ekki fyrirskipað morðið
á Alexander Litvinenko
í London í árslok í fyrra.
Sixsmith telur að meðlimir í
rússnesku leyniþjónustunni
FSB hafi drepið Litvinenko
og að um hefndarmorð hafi
verið ræða.
Sixsmith telur að Alexander
Litvinenko, fyrrverandi meðlimur
rússnesku leyniþjónustunnar
KGB, síðar FSB, sem drepinn var
með geislavirka efninu pólón 210 í
London í nóvember í fyrra, hafi
verið drepinn af hópi manna sem
tengist rússnesku leyniþjónust-
unni. Hann byggir þessa skoðun á
rannsókn bresku leyniþjónust-
unnar Scotland Yard á morðinu
sem og á viðtölum við samstarfs-
menn Pútíns í Moskvu og við
ættingja Litvinenkos.
Talið er að Andrey Lugovoy,
fyrrverandi KGB og FSB-maður,
hafi drepið Litvinenko. Bresk
stjórnvöld hafa óskað eftir því að
fá Lugovoy framseldan frá
Rússlandi en stjórnvöld í landinu
hafa neitað því. Yfirvöld í
Bretlandi ráku þess vegna fjóra
rússneska diplómata úr landi fyrr
í sumar og svöruðu yfirvöld í
Rússlandi í sömu mynt.
Að mati Sixsmiths var morðið á
Litvinenko dæmi um það sem
kallað er „frumkvæði að neðan“:
að einhver hópur manna í FSB hafi
talið að Pútín vildi losna við
Litvinenko, sem hafði gagnrýnt
forsetann harðlega úr útlegð sinni
á Englandi frá því árið 2000. Hann
telur hins vegar ekki að Pútín hafi
gefið skipun um að myrða
Litvinenko. Sixsmith telur að
morðið á rússnesku blaðakonunni,
Önnu Politkovskayu, hafi verið
skipulagt á sams konar hátt. Hún
var drepin á afmælisdegi forsetans
í fyrra, þann 7. október.
Sixsmith telur að tvenn lög, sem
rússneska þingið setti í fyrra-
sumar, hafi auðveldað meðlimum
FSB að láta drepa Politkovskayu
og Litvinenko. Með öðrum
lögunum getur forseti Rússlands
látið leyniþjónustuna drepa „öfga-
menn“, bæði heima fyrir og í
öðrum löndum. Í hinum lögunum
er skilgreiningin á öfgamanni
látin ná yfir alla þá „gagnrýnendur
stjórnvalda í Rússlandi sem láta
út úr sér meiðyrði um þau“.
Sixsmith telur að vegna þess að
Litvinenko gagnrýndi Pútín þá
muni stjórnvöld í Rússlandi ekki
beita sér fyrir því að reyna að
upplýsa hver hafi drepið hann.
Blaðamaðurinn telur að ástæðuna
fyrir morðinu á Litvinenko megi
rekja aftur til nóvembermánaðar
árið 1998 þegar Litvinenko, fjórir
samstarfsmenn hans hjá FSB og
rússneski auðkýfingurinn Boris
Berezovsky héldu blaðamanna-
fund þar sem þeir sögðu frá því að
Yevgeny Khokholkov, yfirmaður
hjá FSB, hefði skipað FSB-
mönnunum að drepa Berezovsky í
lok árs 1997. Á þeim tíma var
Berezovsky einn valdamesti
maðurinn í Rússlandi og var
jafnvel talið að hann stjórnaði
landinu í gegnum Boris Jeltsín,
þáverandi Rússlandsforseta.
Tilgáta Sixsmiths er að
morðingjar Litvinenkos hafi viljað
hefna sín á honum fyrir að hafa
svikið leyniþjónustuna með því að
fylgja ekki skipuninni að drepa
Berezovsky og fyrir að hafa
kjaftað frá því.
Þessi blaðamannafundur átti
eftir að hafa mikil áhrif á
stjórnmálaástandið í Rússlandi,
meðal annars á uppgang Vladímírs
Pútín núverandi Rússlandsforseta.
Eftir að Berezovsky komst að því
að einhverjir í FSB hefðu ætlað að
láta myrða sig sannfærði hann
Jeltsín forseta um að færa
Khokholkov til í starfi og reka
yfirmann FSB, Nikolai Kovalyov.
Berezovsky beitti sér fyrir því að
Jeltsín skipaði Vladimír Pútín,
núverandi Rússlandsforseta, sem
yfirmann FSB í stað Kovalyovs. Á
þessum tíma taldi Berezovsky að
Pútín væri pólitískur samherji
sinn. Berezovsky vildi að Pútín
rannsakaði hver hefði viljað sig
feigan og fékk hann Jeltsín til að
ýta á eftir rannsókn málsins.
Pútín hafði hins vegar orðið
reiður þegar FSB-mennirnir
greindu frá því að þeir hefðu átt
að drepa Berezovsky. Sixsmith
telur að Pútín hafi strax ákveðið
að hefna sín á þeim. Pútín áttaði
sig hins vegar á því að hann þurfti
á stuðningi Berezovskys að halda
ef hann ætlaði sér að verða kjörinn
forseti þegar Jeltsín léti af
völdum.
Berezovsky beitti sér fyrir því
að Jeltsín skipaði Pútín for-
sætisráðherra árið 1999 og studdi
sjónvarpsstöð auðkýfingsins,
ORT, Pútín í forsetakosningunum
árið 2000 en gagnrýndi mótfram-
bjóðanda hans.
Eftir að hafa sigrað í kosningunum
árið 2000 byrjaði Pútín að beita
sér gegn auðkýfingunum sem
höfðu hagnast hvað mest á
einkavæðingu ríkiseigna eftir
hrun Sovétríkjanna, en Berezovsky
var einn þeirra. Pútín vildi komast
aftur yfir þær eignir sem höfðu
tilheyrt ríkinu.
Í kjölfarið byrjaði sjónvarpsstöð
Berezovskys að gagnrýna
valdníðslu Pútíns. Í ágúst árið
2000 bauð forsetinn auðkýfingnum
að afsala hlutabréfum sínum í
stöðinni til ríkisins, ellegar að fara
í fangelsi því stöðin væri mjög
spillt. Berezovsky neitaði og
hófust málaferli gegn honum
nokkru síðar þar sem hann var
ásakaður um fjárdrátt.
Berezovsky og Litvinenko flýðu
báðir til Englands í lok ársins
2000; Litvinenko hafði einnig verið
ákærður fyrir glæpi í starfi í
árslok 1999. Frá árinu 2000 var
Litvinenko á launaskrá hjá
Berezovsky og unnu þeir að því úr
útlegðinni að gagnrýna Pútín
Rússlandsforseta sem hafði haft
betur í valdabaráttunni við
auðkýfinginn.
Eitt forvitnilegasta atriðið í bók
Sixsmiths er að hann segir frá því
að daginn áður en eitrað var fyrir
Litvinenko deildi Lugovoy,
meintur morðingi hans, vínflösku
með Boris Berezovsky á skrifstofu
hans. Lugovoy hafði unnið fyrir
Berezovsky sem lífvörður og
öryggisráðgjafi. Þegar breska
leyniþjónustan Scotland Yard
rannsakaði skrifstofu Berezovskys
komst hún að því að í stólnum sem
Lugovoy hafði setið í var mikil
geislavirkni eftir pólon 210.
Berezovsky skilur ekki sjálfur af
hverju Lugovoy eitraði ekki fyrir
sér því hann átti jafn mikinn þátt í
blaðamannafundinum árið 1998 og
Litvinenko.
Sixsmith telur að Berezovsky
hafi ekki verið drepinn vegna þess
að FSB-mennirnir vildu frekar
drepa Litvinenko því að hann hafi
verið fyrrverandi FSB-maður sem
sveik samtökin og slíkt sé ekki
liðið meðal meðlima þeirra. Þess
vegna hafi morðið á Litvinenko
verið hefndarmorð því hann hafi
svikið málstað FSB.
Hefndarmorð FSB-manna?
Fisvélar eru margar tegundir af loftförum
Fjölmiðlar og
útlendingar