Tíminn - 04.01.1981, Blaðsíða 10

Tíminn - 04.01.1981, Blaðsíða 10
10 Sunnudagur 4. janúar 1981 EINNIG Ætlunin var aö kenna þessum Indlánum aö nota betri amboö en þeir hafa haft og taka upp ræktunaraöferöir, sem gefa aukna uppskeru. Og siöast en ekki sizt átti aö koma á meö samstarfi og samhjálp viö jarö- yrkjuna og samtökum um sölu afuröanna, svo aö þeir bæru meira úr býtum en veriö hefur. Indiánarnir tóku komumönn- um vel, þegar þeir höföu gert grein fyrir erindum sinum. Þeir voru kannski tortryggnir fyrst i staö. En þegar þeir sáu, aö nýju amboöin og nýju aöferöirnar gáfust vel, féll allt i ljúfa löö. Þrjú misseri liöu, og verulegar umbætur voru komnar nokkuö á rekspöl. Hafin voru námskeiö, þar sem fábrotnar heilbrigöis- reglur voru kenndar, og fleira á döfinni. Þá dundu ósköpin yfir. öllu var sundraö eins og hendi væri veifaö. Nú eru Aymara-Indián- arnir ekki aöeins sokknir niöur I sama fariö og áöur, heldur hálfu verr komnir. Samfélag þeirra er sárar leikiö flestum öörum samfélögum, og er helzt aö jafna til þess, sem hinir undir- okuöustu á Haiti eiga viö aö búa. Þetta hófst 17. júli i sumar. Þann dag kastaöi herforingja- klikan i Bóliviu grimunni. Allt i einu fylltust göturnar i La Paz, höfuöborginni, af bryndrekum og striösvögnum snemma morguns og hriöskotabyssurnar tóku aö gelta. Sama sagan gerö- ist I minni bæjum vlös vegar um landiö, og út um sveitir geystust herdeildir á vélhjólum. Herinn var ekki einn aö verki. Leynilögreglan kom einnig til skjalanna. Hún haföi til reiöu langan lista meö nöfnum fólks, sem hún átti aö gripa, og tilvis- un um, hvar þeirra var aö leita. Flestir, sem handteknir voru fyrstu dagana, voru skotnir um- svifalaust án dóms og laga. 1 þeirri lotu féll fjöldi fólks, sem starfaö haföi i verklýösfélögum, og vinstri sinnaöir stjórnmála- menn. Leynilögreglunni var ekkert aö vanbúnaöi aö gegna þvi hlut- verki, sem hennar beiö. Um nokkurra mánaöa skeiö höföu veriö fangnir hópar pyndinga- meistara frá Argentinu, alls hálft annaö hundraö manna, og á svarta listann voru I snatri settir tvö þúsund menn, sem nánast var fyrirfram ákveöiö aö myröa. Gamli ógnvaldurinn I Bóliviu, Benzerforseti, varsetturaf áriö 1978, og eftir þaö varö greini- legur bati i landinu. Alls konar lýöræöisiegar hreyfingar fóru aö láta á sér bóla, og fram fóru kosningar, sem voru nokkurn veginn eins frjálsar og vænta má I slíku landi. Vinstrifylking, sem sameinaöist fyrir kosning- ar, bar sigur úr býtum, og ný rikisstjórn átti að taka viö völd- um I ágústmánuöi. En þaö varö aldrei. Garcia Mexa hershöfö- ingi og yfirmaöur leynilögregi- unnar, Luis Brce, höföu á laun undirbúiö byltingu og hrifsuöu völdin meö tilstyrk hersins. ógnin var á ný dunin yfir Boliviumenn. Þetta varö miskunnarlaus- asta bylting, sem gerö hefur veriö I landinu — og er þá ekki litiö sagt. Þar hafa oröiö 189 sinnum byltingar á 155 árum og oft veriö fariö ómildum höndum um margan manninn. Ragnar Hallgren var i erinda- geröum i La Paz, er byltingin var gerö. Allt I einu tóku vél- byssur aö gelta hér og þar, og brátt heyröust einnig fallbyssu- drunur. Sviinn geröi sér undir eins grein fyrir þvi, hvaö á seyöi var, og reyndar varö hann ekki sérlega hissa. Marga haföi óraö fyrir þvl, aö einræöissinnaðir ÞEIRRA STUND MUN KOMA hægrimenn myndu ekki una kosningaúrslitunum, enda höföu þeir hvaö eftir annaö unniö ógn- arverk, áöur en til byltingarinn- ar kom meðal annars komiö fyrir tlmasprengjum I veitinga- húsum og kvikmyndahúsum, þar sem fjöldi fólks haföi ýmist beöiö bana eða orðiö fyrir lim- lestingum. Ragnar Hallgren greip þegar til fótanna, er hann varö þess á- skynja, hvers kyns var. Og nú var eins og hendi væri veifað. Hervagnar komu skröltandi og á þeim fjöldi hermanna meö nýjar, belglskar vélbyssur. Þeir þræddu hverja götuna af ann- arri og skutu I allar áttir, og innan litillar stundar lágu lík og sært fólk eins og hráviöi um allt. Sums staöar ruddust hermenn inn I hús og komu út aftur meö fanga, sem ýmist var kastaö inn i lokaöa bila eöa skotnir viö næstá húsvegg. Þegar leiöfram að hádegi, fór aö bóla á mótspyrnu. Þaö voru einkum stúdentar og ungir verkamenn, sem snerust til varnar. Gangstéttar voru brotn- ar upp og götuvigi hlaðin i skyndi eða bílum velt á hliðina, svo aö unnt væri aö skýla sér Snemma árs 1979 sendu samtök, sem nefnast „Frí- kirkjan hjálpar", þritugan pilt frá Gautaborg, Ragnar Hallgren, til Bólivíu. Meðal verkefna hans var að liðsinna Aymara-lndiánum uppi á háslétt- unni við stofnun samvinnubyggða. Hásléttan, heimkynni þeirra, er fjögur þúsund metra yfir sjávarflöt, og jarðvegurinn er magur. Indíánar á þessum slóðum búa i leirkofum og lifa á jarðyrkju, en ræktunaraðferðir þeirra eru fornfálegar, vinnu- brögð öll eins og gerðist á nítjándu öld og verkfæri úrelt fyrir löngu. bak viö þá. En fæstir höföu skot- vopn, og allt viönám var von- laust. Samt var barizt á götun- um fram á nótt, og heil vika leið, áöur en öll andspyrna haföi ver- iö brotin á bak aftur. Byltingin átti sér i rauninni fjögurra mánaöa aðdraganda. Aöalritstjóri útbreiddasta vinstriblaðsins, Aqui, var myrt- ur 22. marz. Hann var pyndaöur á hræöilegasta hátt áöur en hann var skotinn. Daginn eftir morðið voru mynduö „samtök til varnar lýöræöinu”. Þau geröu áætlun, hvernig skyldi bregðast viö, ef byltingartilraun yröi gerö. En i þeirri áætlun var ekki gert ráö fyrir jafnblóðugri byltingu og raun varð á. Megin- atriöi varnaráætlunarinnar voru allsherjarverkfall og sam- tök bænda um aö stööva alla matvælaflutninga til borganna. En sllkt kom að litlu haldi, þeg- ar i harðbakkann sló. Jafnskjótt og byltingin hófst, tóku her- menn að elta uppi leiötoga bænda og verkamanna, sem ýmist voru skotnir samstundis eöa settir i fangelsi. Gaddavirs- giröingar voru reistar umhverf- is knattspyrnuvöll inni i borg- inni og gamlan búgarö utan hennar, og þar var þúsundum fanga hrúgaö saman. Hernaöaryfirvöldin i Bólivíu mega hvorki heyra nefnt, að Indiánar njóti menntunar né bændur stofni meö sér sam- vinnufélög. Alþýöa manna skal vera fátæk og fáfróö og sundruö, þvi aö þá er auöveldara að setja henni kostina. Aö minnsta kosti sjötíu af hverju hundraöi manna, sem eiga heima á hásle'ttunni, eru ó- læsir og óskrifandi. Flestir karl- mannanna geta bjargaö sér á spænsku, en kvenfólkiö skilur ekki annaö en Indíánamál. Aymara-Indíánar eru jarö- yrkjumenn, en jarövegur á há- sléttunni er ákaflega magur. Þar koma næturfrost snemma, og að vetrinum er oft fimmtán stiga frost og þaðan af meira. A sumrin getur rignt ofboöslega, og þá veröa akrar og vegir aö einni eöju. Fólkiö lifir á hungur- mörkum, og kartöflur eru meginfæöa þess. Kartöflurnar eru lika svo til eina gjaldvaran. Kaupmenn úr næstu bæjum og borgum fara á vörubilum upp á hásléttuna á haustin til þess að kaupa kartöflur. Veröiö er afar lágt, og auk þess er algengt, aö Indiánarnir séu sviknir I þess- um viöskiptum, þvi aö þeir eru illa aö sér I reikningi og gera ekki nákvæma grein fyrir gildi peninga. Einkum er auövelt aö hafa af þeim, þegar til vöru- skipta kemur. Hús Indiánanna eru úr leir og hálmi, lítil og lág. Veggir eru sprungnir, og vetrarvindar, sem sifellt næöa um landiö, smjúga inn i þessi húsakynni. Húsgögn eru engin, nema borö- skrifli og fáeinir stólar, og dýn- ur á moldargólfi. Kofarnir eru ekki þiljaðir sundur, allt i einu og sama herbergi, og auk þess sem fólkið hefst við i þvi, eru þar einnig geitur, sauöfé og grisir, ef sá búfénaður er til. Barnadauöi er afskaplegur I þessum húsakynnum. Meöalaldur fólks er þrjátiu og sjö ár , og greinileg merki þreytu og hrörnunar fara aö sjást á þvi, bæöi körlum og konum, við þritugsaldur. Konur eru komnar til vinnu viku eftir barnsburð meö litla barniö i poka á bakinu. Börnin byrja aö vinna sex ára gömul, og oft eru þau ekki nema þriggja ára, þegar þau veröa aö bera ábyrgö á yngri systkinum sinum. Fátt veröur um leiki, og bernskan skammvinn. Upp á sléttunni er námabær- inn Catavi, og umhverfis hana eru viöa tinnámur. Ragnar Skammt frá Titicana, þar sem Indiánar iifa frumstæöu lifi eins og þeir hafa gert um aidir. Þar eru aliir ólæsir, og fæstir vita deili á hinum nýju ofbeidisseggjum, er hrifsað hafa til sin völdin i landi þeirra. Sunnudagur 4. janúar 1981 11 þessað losa meö haka um grjót, sem ekki hefur hrunið niöur. Þaö er mjög hættulegt verk, og afraksturinn er kannski fjögur til átta hundruö krónur á mánuöi til jafnaöar. Konur þeirra og börn veröa aö leita steina, sem i kann aö leynast tinvottur I ruöningnum utan viö‘ námagöngin, mylja þá og selja námafélaginu tinmolana fyrir litilræöi. Þannig er ef til vill unnt aö skrapa saman nokkrar krónur. Margir þessara örsnauöu námamanna tyggja kókablöð, þvi aö það deyfir sultinn. 1 kóka- blööunum er kókain, og kóka- runninn er eitt af þvi, sem gert hefurfáeina menn i Bóliviu auö- uga. Þaöan kemur 80% af öllu kókaini I veröldinni. Kókainsalarnir hafa alltaf veriö miklir bandamenn herfor- ingjanna. Þeir hafa samvinnu um kókainsmygl til Bandarikj- anna, þar sem mafian sér um dreifinguna. Jafnvel sam- göngutæki hersins eru notuð viö smygliö, bæöi flugvélar og jeppar. Yfirleitt er mikiö um smygl I Bóliviu. Bilar, úr, tölvur, myndavélar og sjónvarpstæki fást þar á lágu veröi — geti menn borgaö i útlendum gjald- eyri,svosem Bandarikjadölum. Viö ailt þetta er herinn riðinn, en megingróöinn rennur til æöstu herforingjanna. Herinn i Bólivlu er ekki fjöl- mennur. I honum eru ekki nema þrjátiu þúsund menn. Hvernig getur svo fámennt liö haldiö fimm milljónum manna i járn- greipum? Það er til aö svara, að aginn er afarstrangur, og enginn her- maður spyr neins, þegar honum er skipaö aö skjóta landa sinn — hann hleypir bara af. Almenn- ingur er á hinn bóginn hræddur og ráövilltur, og fæstir eiga nokkurra vopna völ til þess aö verja sig, hvaö þá hrinda af sér okinu. Ragnar Hallgren komst brott úr Bóliviu mánuöi eftir bylt- inguna. Honum og félögum hans var gert ókleift aö sinna þeim verkefnum, er þeim voru ætluö, og her og yfirvöld drógu ekki neina dul á óvild sina. Fyrst i staö sættu þeir þó ekki beinum ofsóknum. Brátt rann þó upp fyrir þeim, aö þeim yröi ekki hlift til langframa. Dag einn i ágústmánuöi vaknaöi Ragnar viö þaö snemma morguns, aö bariö var harkalega aö dyrum hjá honum. Þegar hann opnaöi, Framhald af bls. 18. Hallgren vann eina viku i tin- námu, sem heitir Siglo XX (Tuttugasta öldin) til þess aö kynnast námamönnum og aöbúnaöi þeirra. Verkamennirnir I þessum tin- námum eru meöal þeirra, sem þrautseigastir hafa reynzt i baráttunni gegn einræöis- öflunum i Bóliviu. 1 sumar vörö- ust þeir herliöinu I þrjár vikur, þótt illa vopnaöir væru. En þeir höföu nægö af dýnamiti, sprengdu marga hervagna i loft upp og umgirtu sig sprengju- beltum, sem hermennirnir hættu sér ekki yfir. Loks var flugherinn sendur gegn þeim og látinn varpa niöur sprengjum. Um fimm þúsund Indiánar vinna i Siglo XX. Einn þeirra er Torribia Copacopa, þrjátiu og þriggja ára. Hann er sjö barna faðir, og kofinn, sem fjölskyldan býr i, er tuttugu fermetrar. Þar inni eru járnrúm og borö úr óhefluöum fjölum og hlóöir i einu horninu, þar sem konan Júanita, eldar matinn. Náma- flauturnar vekja hann klukkan sexhvern morgun, og tiu mínút- um siöar er hann kominn niður i námurnar. Málmurinn er losaöur úr berginu meö haka, borum og dýnamiti. Aliir, sem i þessum námúm vinna, eru orönir sjúkir af steinryki hálf— þritugir. Fyrir nokkrum árum þröngv- uðu verkamennirnir námaeig- endum til þess aö leggja til rykgrimur, sem þó eru svo léleg- ar, aö þær gera ekki nema hálft gagn. Þritugir eru flestir náma- mennirnir farnir aö hósta blóöi, og þorri þeirra hafnar I kirkju- garðinum hálf-fertugir. Samt verða ekki allir steinryki og næringarskorti aö bráö. Margir farast miklu yngri, þegar hrun veröur I námunum, sem ekki er ótitt. Kaupmaöur einn, Simon Patinó, hóf tinnám I grennd viö Catavi i lok siöustu aldar. Hann borgaöi lægstu laun, sem þekkt- ust, og hirti ekki hót um öryggi námamannanna. Meö þeim hætti tókst honum og ættingjum hans aö safna auöi, sem virtur er á sjö milljaröi islenzkra nýkróna, enda er fjölskyldan sú meöal hinna auöugustu i heimi. Fyrir nokkrum árum var sonur gamla Patinós neyddur til þess aö flytjast úr landi. En örbirgö- in, hungrið og kúgunin varö eftir. Torribia Copacopa vinnur ákvæöisvinnu I tólf klukku- stundir á sólarhring. Meö þeim hætti fær hann eitt þúsund þrjú hundruð og þrjátiu krónur i mánaöarlaun. Þaö eru miklu meiri tekjur en gengur og gerist. t Catavi eru um fjögur þúsund menn, sem aöeins eru kallaöir til vinnu, þegar þeirra er sérstök þörf. Þeir eru settir þar, sem hættan er mest, og það, sem þeir bera úr býtum, er harla smátt. Þeir eru sendir fyrstir manna inn i námagöngin eftir sprengingar meöan enn er þar allt fullt af reyk og ryki til . tttgg HVERNIG LIST ÞER A BRE YTING ARNAR ? Viö f jölgum vinningum svo að nú vinnst á meira en fjóröa hvern miða. Mest fjölgar hóflegum vinningum sem koma sér vel — þessir á 100 þúsund (1000 nýkr.) verða t. d. næstum þref alt f leiri en í fyrra. Hæsti vinningur verður 10 milljónir (100.000 nýkr.) -hækkar um helming. Til viðbót- ar þessu verður veglegur sumarglaðningur dreg- inn út í júlí — þrír 5 milljón kr. vinningar (50.000 nýkr.) Svo nú er sérstök ástæða til að vera með 1 happdrætti SÍBS Og miðinn kostar aðeins tvö þúsund kr. (20 nýkr.) Þar að auki vitum við að 1981 er ár fatlaðra - ár þeirra sem njóta ávaxta af starfi SÍBS ______3iia í veskinuenbia grunor? HAPPDRÆTTI SlBS

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.