Tíminn - 19.07.1981, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 19. júli 1981
■ Bandarikin eru land hinnar frjálsu blaðamennsku og höfuð hennar
hefur nú, um nokkurt árabii, verið rannsóknarfréttamennskan, sem
náði sjálfs-fullnægjustigi I watergate. Það má þvf teljast eðlilegt, að
blaðamaður frá islenskri sveitarpressu, sem er að viðra sig i stórborg-
um þessa heimsveldis stéttar hans, fremji fréttaneyslu af ákafa þess
sem kemst að vatnsbóli, eftir langa dvöl i eyðimörk. Sjónvarpsfréttir
og dagblöð i morgunverö, útvarpsfréttir f hádegisverð, siðdegisútgáfur
blaða og timarit I eftirmiðdagste, sjónvarpsfréttir i kvöldverð og
sofnað út frá miðnæturfréttunum. Hvert orð, hver mynd drukkin eins
og nærir.g, sem likaminn siöan meltir og finnur holu fyrir I heimsmynd-
inni. Abætirinn i hvert sinn undrun og aðdáun vegna vinnunnar sem að
baki liggur og aðferðanna sem beitt er. Þvi Bandarikin hljóta að teljast
paradís fréttamannsins, eða er ekki svo?
Undir yfirborðið
■Af bandarískum f jölm iðlum má
skjótt rdða, að fréttamenn þar
láta sér aldrei nægja að kanna
yfirborð mála. Þeir smeygja sér
undir það, grafa dýpra og dýpra,
þangað til þeir finna kjarna máls-
ins, og þá fyrst er fréttin birt.
Þannig verður hver smáfrétt að
sögulegri og félagslegri stað-
reynd, ekkert birt sem ekki er
þess vert að muna.
Þessi gröftur undir yfirborðið
er algildur og i vikunni er leið
kom það greinilega i ljós hversu
algildur. í kvöldfréttum sjón-
varps i'Washington, sjálfri höfuð-
borg Bandarikjanna, var margt
stórra mála, sem skipt gátu
sköpum fyrir heimsbyggöina.
Philip Habib, sérlegur sendi-
maður Reagans, leikarans sem
nú fer með hlutverk Bandarikja-
forseta, hafði fundað með forset-
anum þennan dag, gefið honum
skýrslu um árangur, eða
árangursleysi, sáttaumleitana
sinna i' Mið-Austuilðndum, og
fengið ný fyrirmæli um framhald
beirra. Þá hafði Kirkland nokkur,
einn forvigismanna bandarisku
verkalýðssamtakanna AFL/CIO
látiö frá sér fara yfirlýsingu, þess
efnis að efnahagsstefna forsetans
væri draumaþoka fjármálatriiða,
og mátti af þeim orðum ráða að
ekki væru allir jafn vissir um á-
gætitUlkunar stjörnunnar á hlut-
vera fimmtiu og átta og þótt allar
skólaskýrslur hennar staðfestu
þá fullyrðingu, var fullyrt i
fæðingarskýrslunum að hún hefði
fæðst árið 1921 og væri þvi sextug
að aldri. Og þá var spurningin að-
eins hver væri að skrökva hverju.
Að sjálfsögðu sló fréttamaður-
inn á þráðinn til Hvita hússins og
ræddi þennan leyndardóm við
blaðafulltrúa kvinnunnar. Upp úr
þvlhafði hann þó aðeins það svar,
að hún segðist vera fimmtiu og
átta og þar við sæti.
Að sjdlfsögðu er konum, sem
farnar eru að reskjast, jafn heim-
ilt að halda kjólastærð sinni ó-
þekktri. Það vekur hins vegar at-
hygli, aö ef fæðingarskýrslurnar
eru réttar og sannar, þá hefur
Nancy blessunin Reagan séö
nauðsyn aldurslagfæringa ákaf-
lega ung að árum, eða meðan hún
var f siðari bekkjardeildum gagn-
fræðaskóla. Og á þeim árum er
ungmennum fremur tamt að ýkja
aldur sinn en draga Ur honum.
Bandarikjamenn geta þvi huggað
sig við það, að sé forsetafrúin
ekki sannsögul um aldur sinn, er
þó staðfest að hún er og hefur frá
blautu barnsbeini verið ákaflega
framsýn kona.
Mis.jafnlega gráir
En Bandarikin eru ekki aðeins
land rannsóknarb laða-
mennskunnar. Þau eru jafnframt
Hið nýja Watergate í
Bandaríkjum Norður-Ameríku:

Er hún fimmtíu og
sextug?
átta
verki sinu i Hvita húsinu. Sumum
þykir hann hafa farið betur á
Hvi'ta tjaldinu.
Og svo grafið
En rannsóknarfréttamennska
bandariskra fjölmiðlamanna
naut sfn þó ekki best i þessum
málum. Né heldur I umfjöllun um
hækkun á vöxtum i tæp 17%, sem
auðvitaö eru hræðilega háir
vextir.
Nei, rannsókn dagsins beindist
að þeim hræðilega leyndardómi,
sem aldur forsetafrúarinnar,
Nancy Reagan, er orðinn. Með
þann leyndardóm er farið sem
upplýsingar um giróáttavita-
kerfið í kjarnorkuel dfl augum
þeim sem granda eiga Moskvu, ef
þurfa þykir. Og auðvitað fór að
minnsta kostieinn fréttamaður af
stað, kafaði aftur á bak i lif for-
setafrúarinnar og kom aftur upp
á yfirborðiö með ákafleglega at-
hyglisverðar staðreyndir, eöa að
minnsta kosti visbendingar.
Þennan mánudag átti frúin af-
mæli og kvaðst vera orðin fimm-
tiu og átta ára gömul. Banda-
riskir fréttamenn taka hins vegar
aldrei orð eins aðila sem gild fyrir
einu eöa neinu og þá ekki heldur
hennar. Þvi var byrjað að kanna
öllskjöl, þar sem aldurfrúarinnar
er á skráður og lengi vel virtist
hún fara með rétt og satt. Eða,
þar til fréttamaður einn, sem er á
klifri upp stigann hjá ABC, lét sér
detta i hug að kanna fæðingar-
skýrslur fylkis þess sem frúin er
upprunnin i. Þá fóru einkenni-
legir hlutir að gerast.
Hvar er falsað?
Þessi rannsókn fréttamannsins
leiddi i ljós, að þótt frúin segðist
eða
land stöðlunar og norma. Hvergi
er það greinilegra, en I ytra Utliti
og framgöngu þeirra, sem stunda
einhver opinber störf, svo sem
sjónvarpsfréttamenn, stjórn-
málamenn og starfsmenn ráöu-
neyta.
Þennan sama mánudag gafst
blaðamanni Timans færi á að
sækja heim bandariska utanrikis-
ráðuneytiö I Washington DC. Við
komuna þangað reka gestir sig á
þéttriöið net öryggisvarða, sem
veldur þviaö biða veröur fylgdar-
manns i anddyri byggingarinnar.
Og normiö, staðallinn, gerir
þegar vart við sig. í utanrikis-
ráðuneytinu eru allir gráir. Mis-
jafnlega gráir, liklega eftir þvi
hversu hátt settir einstaklingar
eru, en allir gráir.
Grá jakkaföt, ýmist einlit eða
röndótt, vafalitiö einnig eftir
stöðu og virðingu. Hvitar skyrtur
og mismunandi grá bindi, sum,
þó með lituðum doppum eða
röndum. Og að sjálfsögðu vel
burstaðir skór.
Það sem reynist öllu athyglis-
verðara er þó svipmót þeirra sem
starfa i ráðuneytinu, þvi þrátt
fyrir sólbrúnku og skjannahvitar
tennur að brosa með, reynist það
jafn misjafnlega grátt og fötin.
Og ekki er þvi aö neita, að það
hversu margir hafa grátt I hári,
læddi inn þeim grun, að ein-
hverjir þeirra brúkuðu spray-
brúsa.
Einhver stefna?
Erindið I utanrikisráöuneytið
var þó ekki að fylgjast meö
gráma starfsmanna þar. Ætlunin
var að afla nokkurra upplýsinga
um stefnu Bandarikjanna I mál-
efnum Mið-Austurlanda, svo og
vitneskju um hvað bandariska
utanrikisráðuneytiðtelur að sé að
gerast þar nú.
Þvi var fyrsta spurning blaða-
mannsins, sem beint var að
fylgdarmanni hans, sú hvort
Bandarikin hefðu yfirleitt ein-
hverja stefnu i málefnum þessa
suðupottar, enda ér það spurning
sem margir Evrópumenn leggja
fyrir sjá'fa sig daglega.
t fyrstu virtist svarið ætla að
takmarkast við fyrirlitningartil-
lit, en fljótlega sá fylgdarmaður-
inn að orða var einnig þörf og hóf
máls.
Auðvitað höfðu Bandarikin
stefnu i' þessum málum. HUn
hlaut að vera hverjum manni
augljós. Sttínan varsú að tryggja
frið og öryggi þjóða i þessum
heimshluta, koma á rikisstjórn-
um, sem talist gætu tryggar I
sessi og þess umkomnar að stýra
lýðnum, finna nýja bandamenn til
að fylla sess keisarans heitna i
Iran, tryggja öryggi tsraels-
manna sérstaklega, um leið og
unnið væri að þvi á öðrum vig-
stöðvum aö viðhalda vlgbúnaöar-
jafnvægi milli þeirra og araba-
rikja, og svo loks að tryggja oliu-
hagsmuni Evrópu og Vestur-
landa almennt.
Hreint ekki svo litil stefna, eða
smá markmið, einkum þegar
tekið er tillit til þess aö Banda-
rikjamennætla að ná þessu fram,
algerlega án þess að hlutast til
um þróun mála sjálfir.
Hvað eru svo þessir menn að
segja að stefna sé ekki fyrir
hendi?
Hvaða stefna?
En, fávis blaðamaður gat ekki
komið auga á samhangandi
stefnu i þessu öllu saman. Þvi
spurði hann enn á ný sem svo,
hvaða stefna þetta væri eigin-
lega? Og hann hlaut að launum
aukna fyrirlitningu.
Siðan var rullan endurtekin.
Hornsteinninn að stefnunni væri
að sjálfsögðu öryggi tsraelsríkis.
Honum yrði ekki hnikað, hvorki
við ofstopaaðgerðir Begins, svo
sem eyðileggingu crkuvers i Irak,
hvaðþá við minni háttar pólitiska
riðu vegna Libanon og annarra
smáatriða. Ekki svo að skilja, að
bandarisk stjórnvöld hafi ekki
fulla samúð með málstað Libana,
þessarar litlu þjóðar, sem nauð-
synlegt er að fái aftur trygga
stjórn og helst frið i landi sinu
líka.
Og svo spannst hvert atriðið af
öðru.
Spurt var hverjum Bandarikja-
menn væru þá reiðubúnir að
vinna með, til þess að tryggja
stöðugleika i Mið-Austurlöndum.
Svarið var einfaldlega: hverjum
sem er, meir að segja Khomeini,
ef hann fengist til þess.
Þá vaknaði sú spurning hvers
konar stjórnvöld. Svarið var
hverja þá rikisstjórn,sem væri
þess umkomin aö stjórna landi
sinu og halda fastmótaðri stefnu i
bæði innanrikis og utanrikismál-
um.
Hvaða rikisstjórn sem væri? An
tillits til stjórnmálalegs bak-
grunns hennar? Já, að sjálfsögöu
myndu Bandarikin ekki fara i
manngreinarálit i þeim efnum.
Jafnvel ekki þóttum væri að ræða ^
kommúnistastjórn, studda af So-
vétmönnum? Og þá komu loks
vöflur á þann i gráu fötunum, þvi
þótt Bandarikjamenn séu fylgj-
andi öllum traustum rikisstjórn-
trausta. hvi ha)S pr ió staðrevnd.
um, eru sumar traustar rikis-
stjórnir traustari en aðrar og þvi
má aldrei gleyma. Hugsanlega
yrði ekki litið á kommúnista-
stjórn sem verulega trausta, þvi
það er jú staðreynd, sem vel er
kynnt I Bandarikjunum að
minnsta kosti, þótt fávisir
Evrópumenn geri sér ef til vill
ekki allir grein fyrir henni, að al-
þýða hvers þess lands sem stýrt
er af kommúnistum þráir það
heitast að kollvarpa stjórnkerfi
þeirra. Þess vegna er alltaf hætta
á gagnbyltingum og alls kyns
óeirðum og ósóma.
Hlýtur að vera stefna
Og hvað eru þá Bandarikja-
menn að aðhafast i Mið-Austur-
löndum, i þeim tilgangi að ná
fram óskastöðu sinni þar? Hvar
eru þeir með puttana i kökunni?
Svarið var, hvergi, þvi Banda-
rikin hafa enga trú á afskiptum af
innanrikismálum annarra landa.
Þau beita aðeins áhrifum. Það
eru Sovétmenn, sem alla tið eru
að krukka i annarra manna
koppa.
Og segja má að þar við hafi
setið. Orðaflaumurinn af vörum
þessa verðuga fulltrúa banda-
riska utanrikisráðuneytisins varð
þokukenndur og rann saman við
gráma stifþressaðra buxna hans.
Eftiraðhafa setið tæpan hálftima
I viðbót, án þess að heyra eitt ein-
astaorð, þess vert að hripa niður
á blað komst blaðamaður Timans
að þeirri niðurstöðu að fulltrúinn
væri liklega að æfa sig undir þátt-
töku i Jerry Brown „look-and-
sound-alike contest”. t það
minnsta minnti hann ákaflega á
þennan einkennilega vélræna
fylkisstjóra Kaliforniu, sem þykir
hinn mesti snillingur i að segja
margt I stórum og fínum orðum,
án þess að segja nokkurn
skapaðan hlut.
Til að forðast að falla i svefn Ur-
skurðaði blaðamaðurinn þvi að
þetta hlyti að vera einhvers konar
stefna, þótt hann væri engu nær
um innihald hennar, og forðaði
sér á braut.
Athyglisverðasti punktur heim-
sóknarinnar varð þvi sá, að i lyft-
unniá niðurleiðinni reyndist vera
samferða blaðamanninum enginn
annar en sjálfur Philip Habib,
sem vafalitið hefur verið að funda
með hrakfallabálkinum Haig.
Habib var hins vegar i algeru
fjölmiðlabanni, svo ljóminn af
návist hans varð einn að nægja.
Halló, Pittsburg....
Washington er ákaflega fögur
borg og siðar kom i ljós, að öllu
skynsamlegra hefði verið að
verjadeginum til skoðunarferðar
um hana. Engu að siður var
skyldan látin ráða, haldið heim á
rúmstokk og byrjað að semja
grein þá, sem hér fór á undan. Og
að loknum skrifum, var simtólið
tekið upp og pantað simtal við
Reykjavik.
„Hello, Pittsburg, we have a
call for Iceland”, sagði sima-
daman I Washington, eða Halló
Pittsburg, sem er miðstöð tal-
sambands við útlönd i Banda-
rikjunum, svaraði að bragði og
spurði: Island? Er það i Reykja-
vi?
Eftir örskamma umhugsun á-
kvað blaðamaðurinn að leiðrétta
dcki þennan misskilning. Enda
skipti litlu máli fyrir simasam-
bandið hvort ísland væri i
Reykjavik eða Reykjavik á Is-
landi. Auk þess hafði viðkomandi
tekist að reikna timamismuninn i
öfuga átt deginum fyrr, hringt
átta klukkustundum á eftir á-
ætlun, þannig að skilningur á
mannlegum mistacum var i há-
marki.
Þegar Washington hafði jánkað
þvi að ísland væri við SiðumUla i
Reykjavikog númerið væri 86300,
kom örskömm bið, en svo bárust
þær upplýsingar frá Pittsburg, að
Icecan væri bilaöur og þvi væri
minnst fjögurra klukkustunda bið
eftir afgreiðslu simtala til Is-
lands. Jafnvel átta timar, þvi
staflinn væri orðinn nokkuð hár.
Og eftir að hafa sannfært
sjálfan sig um fánýti þess að
rífast viö Bellur i Washington og
Pittsburg, beygði undirritaöur
höfuö sitt i auðmýkt fyrir for-
lögunum, kom greinarkorninu
fyrir niðri i tösku og blandaði sér i
glas i staðinn. Þetta var hvort eð
er hálfgerö þvæla allt saman.
' Og þess vegna birtist þetta nú
hér.
Halldór Valdimarsson, blaða-
maöur