Fréttablaðið - 12.03.2008, Blaðsíða 8

MARKAÐURINN 12. MARS 2008 MIÐVIKUDAGUR8
Ú T T E K T
Skattar eru hér að öllum líkindum hærri
en hollt getur talist, að mati Ragnars Árna-
sonar hagfræðiprófessors. Þetta á við um alla
skatta, ekki síst aðflutnings- og vörugjöld og
sérskatta ýmiss konar, en einnig tekjuskatta.
Hann segir verulegt svigrúm til hagræðing-
ar og endurbóta í tekjusköttum hér. Til dæmis
telur hann óheppilegt að hér séu ólík skattstig
eftir því hvort í ríkiskassann greiðir fyrirtæki
eða einstaklingur. Einföldun tekjuskatts telur
hann mikilvæga.
Ragnar telur persónuafslátt efnahagslega
og jafnvel félagslega skaðlegan og
leggur til að jafnt fyrirtæki sem
einstaklingar greiði sama skatt-
hlutfall af öllum tekjum. Hlutfall-
ið telur hann að gæti legið ná-
lægt fimmtán prósentum eða jafn-
vel lægra. Hann vekur athygli á
því að þrátt fyrir verulega lækkun
tekjuskatts sé síður en svo víst að
skatttekjur hins opinbera minnki.
Þær gætu jafnvel aukist. „Kemur
þar margt til. Til dæmis myndi það
sem fólk sparaði sér í tekjuskatti
að talsverðu leyti koma til baka til
ríkisins í formi virðisaukaskatts
og annarra skattgreiðslna. Meira
máli skiptir þó að lægri tekjuskatt-
ur skapar meira hvata til vinnu og
framtaks á markaðnum, aukinna
fjárfestinga í hagnaðarskyni og að
laða tekjuhátt fólk til landsins,“
segir hann og bætir við að því hafi
lægri tekjuskattar ríka tilhneig-
ingu til að auka þjóðarframleiðslu
og jafnvel hagvöxt til frambúðar.
„Reynslan sýnir, svo sem hjá Írum
og okkur sjálfum, bendir til þess að
þessi áhrif séu sterk.“
Ragnar segir markmiðið þó alls ekki að auka
skatttekjur hins opinbera. „Markmiðið er að
umsvif hins opinbera annars vegar og einka-
aðila hins vegar sé í sem bestu samræmi við
þjóðarhag.“ Ragnar telur að umsvif hins opin-
bera, sem nú síga í fimmtíu prósent af lands-
framleiðslunni, séu allt of mikil frá sjónar-
miði velsældar og hagkvæmni. Hann bendir
á að skattheimta og umsvif hins opinbera séu
nánast sami hluturinn. Hið opinbera eyðir því
sem það aflar og getur ekki til langframa eytt
umtalsvert meira. Til að minnka umsvif hins
opinbera sé því nauðsynlegt að minnka skatt-
heimtu, ekki aðeins lækka skattahlutföll.
„Almennt talað er ekki skynsamleg að hið
opinbera sjái þegnunum fyrir gæðum, sem
markaðsöflin geta boðið. Sennilega er stærst-
ur hluti þeirra gæða sem fólk sækist mest
eftir þannig að markaðurinn er fullfær um að
bjóða þau fram á hagkvæmastan hátt. Hins
vegar er það óneitanlega svo að það eru vissir
hlutir eru þess eðlis að ríkið, eða annað sam-
félagsskipulag getur frá fræðilegu sjónar-
miði sinnt þeim betur en einkaaðilar,“ segir
Ragnar, en þar undir falla verðmæti sem
flokkast geta undir almannagæði. „Það er að
segja gæði sem markaðsöflin eiga í erfiðleik-
um með að sjá fyrir með hagkvæmum hætti
og í réttu magni.“ Meðal slíkra gæða segir
Ragnar kunna að vera menntun, löggæsla,
landvarnir og varðveisla náttúruauðlinda,
sem ekki geta með góðu móti verið í einka-
eigu. Sammerkt þessum verðmætum er að
notkun þeirra verður ekki afmörkuð við ein-
hvern einn og þau rýrna ekki við notkun ann-
arra. „Þetta eru gæði sem einn getur ekki úti-
lokað aðra frá. Þannig njóta allir góðs af land-
vörnum, hvort sem þeir leggja af mörkum
eða ekki. Sama má segja um það ef einhver
tæki sig til og verndaði ósonlagið, þá myndu
allir njóta góðs af því.“
ÚLPUVERSLUN RÍKISINS
Ekki er því að undra að í umræðum um skatta-
mál steyti gjarnan á því hvar mörk almanna-
gæða og sérgæða liggi, hvort ríki og sveitar-
félög eigi að sinna málum eða einhver annar.
„Í því samhengi ber að hafa í huga að vegna
tækniframfara er mengi almannagæða að
minnka og mengi sérgæða að vaxa,“ segir
Ragnar og bendir á það sem gerst hefur varð-
andi fiskistofna og mengun andrúmsloftsins.
„Með nýrri tækni og nýju skipulagi, svo sem
afla- og mengunarkvótum, er hægt að færa
stór svið sem áður voru almannagæði yfir í
sérgæði og alveg ljóst að tækifæri í þessa átt
hafa langt því frá verið fullnýtt. Þess vegna
kann að vera að meðan ríki upp á þrjátíu pró-
sent af þjóðarframleiðslu kann að hafa verið
réttlætanlegt fyrir hálfri öld, þá er kannski
ekki nema tuttugu prósenta ríki réttlætanlegt
í dag,“ segir Ragnar og bendir um leið á að þau
gæði sem flokkist undir góða heilsu séu ekki
nema að mjög litlu leyti almannagæði.
Í nýjustu úttekt Efnahags- og samvinnu-
stofnunarinnar (OECD) um íslenskt efnahags-
líf er heilbrigðiskerfið tekið sérstaklega fyrir
og bent á það sem vettvang hagræðingar hjá
hinu opinbera. Ragnar bendir líka á að heil-
brigðismál séu einn stærsti einstaki liður rík-
isútgjalda í dag. „Útgjöld til heilbrigðiskerf-
isins eru í námunda við fimmtán prósent af
landsframleiðslu. Ef við gætum sparað um-
talsverðan hluta af þessu fé, til dæmis með
hjálp viðeigandi hvatningakerfis eða meiri
einkarekstri, þótt ekki væri nema eitt pró-
sent, þá væru það tíu milljarðar.“ Ragnar seg-
ist hins vegar ekki halda því fram að fimmt-
án prósent af þjóðarframleiðslu séu of há
upphæð til að eyða í heilbrigðisþjónustu. „Í
sjálfu sér tel ég að þjóðin myndi kjósa að eyða
meiru, en það skiptir máli að gera það rétt
og vel,“ segir Ragnar og bendir um leið á að
í Bandaríkjunum séu útgjöld til heilbrigðis-
mála sem hlutfall af þjóðarframleiðslu jafnvel
meiri en hér. „En ef við viljum bæta hér heil-
brigðisþjónustuna er kannski eina leiðin sú að
einkavæða hana í miklu ríkari mæli og lækka
þar með skatta.“
Ragnar telur vangaveltur í þá átt að nauð-
synlegt sé að reka heilbrigðisþjónustu á sam-
eiginlegum grundvelli, þar sem einkageirinn
myndi ekki sjá fyrir sömu gæðum í réttum
mæli og þar fram eftir götunum, ekki réttlæta
umsjá ríkisins yfir málaflokknum. „Enda er
réttlætingin í dag alla jafna sú að þótt einka-
aðilar gætu séð fyrir þessum gæðum betur og
SÉR TÆKIFÆRI TIL
HAGRÆÐINGAR OG
LÆKKUNAR SKATTA
Ragnar Árnason, próf-
essor í hagfræði við
Háskóla Íslands, segir
að víða sé pottur brot-
inn í skattkerfinu sem
við búum hér við. Hann
vill til að mynda sjá á
braut margvíslegum
gjöldum sem ríkið
innheimtir, svo sem
aðflutnings-, vöru- og
stimpilgjöldum, auk
þjónustugjalda sem
hann segir á stundum
jaðra við sjálftökurétt
opinberra stofnana.
MARKAÐURINN/ANTON
Uppskriftin að fyrirmyndarsk
Fyrirmyndarskattlagning felst í einföldu skattkerfi sem gengur út á að borga fyrir þá þjónustu sem aðrir en ríkið geta
viðskiptahindrunum eða öðrum sjónarmiðum sé blandað inn í. Óli Kristján Ármannsson hitti Ragnar Árnason hagfræð
um hagkvæmustu leiðir í skattlagningu og gullna meðalveginn þar sem skattar afla sem mestu fyrir ríkið, án þess að l
Þá segir Ragnar tækniframfarir verða til þess að endurskoða þurfi skattlagningu á vissum sviðum.
„Þær þjóðir sem
leggja á rétta
skatta, miðað við
þá þjónustu sem
þær veita, munu
laða til sín fólk og
fyrirtæki. ... Það
þýðir að þau lönd
sem ætla að halda
uppi háum skött-
um án þess að
samsvarandi þjón-
usta komi á móti
eiga á hættu að
missa skattgreið-
endur úr landi og
lenda oft í því.”