Tíminn - 17.01.1982, Blaðsíða 22

22
Sunnudagur 17. janúar 1982
Sigmund Freud er, þrátt fyrir
allt, áhrifamesti sálfræöingur
veraldar. Eins og flestir vita, sem
einhverja nasasjón hafa af kenn-
ingum hans, snerust þær ekki sist
um kynhvötina: áhrif hennar á
einstaklinginn gegnum undir-
meövitund hans. Þar komu mjög
viö sögu skoöanir hans á sifja-
spellum og mótuöu aö ýmsu leyti
aðra þætti kenningakerfis hans.
Sjá ödipusarkomplex. Ariö 1924
gekk hann svo langt aö halda
fram i læröri grein: „Ekki hljóm-
ar þaö vel, og er himinhrópandi
mótsagnakennt, en ekki tjóir aö
draga fjööur yfir aö hver sá sem
kýs að vera frjáls, og þar leiöir
hamingjusamur, I ástalifi sinu
' verður aö glata allri viröingu
sinni fyrrir konum og venjast
þeirri hugmynd aö eiga mök viö
móöur slna og systur”. Nóg um
það — en Freud hefur jafnan og
hingaö til veriö talinn prýöilegt
dæmi um hinn óhlutdræga vis-
indamann sem stefndi ótrauöur
til sannleikans en láti ekki eigin
fordóma né lifsreynslu hafa áhrif
á kenningar sinar. Þaö álit er nú I
endurskoöun og þó fyrr heföi ver-
iö. 1 þeim ævisögum sem fram til
þessa hafa verið ritaöar um
Freud hefur þvi til aö munda
mjög veriö haldiö á lofti aö þó
fræðirit hans hafi veriö stútfull af
kynhvöt og kynórum þá hafi hann
sjálfur veriö mesti púritani og lif-
að hárnákvæmu kynlifi, sam-
kvæmt hefðum þess umhverfis
sem hann hræröist i. Þetta er al-
rangt. Nú er ljóst að skoðanir
hans á sif jaspellum voru m jög lit-
aðar af nánum kynnum hans
sjálfs viö mágkonu sina, ef þær
skoöanir hafa ekki beinlinis skap-
ast af nefndum kynnum. Aö sönnu
hafa i áratugi verið á kreiki sögur
um aö hann hafi staðiö i ástar-
sambandi viö systur konu sinnar,
Hið heimulega ást-
arævintýri Freuds
4
Var ást Freuds á systur konu sinnar undirrót flestra kenninga hans?
en það er fyrst nú sem þær hafa
verið vandlega staöfestar og þaö
rannsakaö aö hversu miklu leyti
sambandiö haföi áhrif á kenn-
ingasmiö Freuds. Og fer þá aö
verða fátt um fina drætti i mynd
hins hlutlausa visindamanns.
Kona Freuds hét Martha Bern-
ays, systirin Minna. Vitaö er að
Mörthu féll samband eigin-
mannsins og systurinnar mjög
þungt, en eins og einn af nánustu
samstarfsmönnum Freuds, Dr.
Oscar Rie, oröaði þaö: „Til aö
geta börn fór Freud til Mörthu, en
til að auka sér gleöi tók hann
Minnu”. Enginn annar en fræg-
asti lærisveinn Freuds, Carl
Jung, hefur lagt sitt af mörkum
til að ástarsambandiö félli ekki i
gleymsku og dá. Skömmu áöur en
hann dó árið 1961 sagöi Jung
bandariska sálfræðirignum John
Billinsky frá þrihyrningnum á
heimili Freuds. Hann sagöi meðal
annars frá þvi aö er hann kom i
heimsókn til Freuds árið 1907
hefði hann reynt aö hefja sám-
ræður viö konu Freuds um kenn-
ingar eiginmannsins en komist aö
þeirri niöurstööu aö hún vissi
ekkert I hausinn á sér um starf
hans. „Það var mjög yfirborös-
kennt sambandiö milli Freuds og
eiginkonu hans”, sagöi Jung.
Vitnisburður Jungs
A hinn bóginn kvaö hann Minnu
hafa veriö fallega konu og sagði
aö hún hefði fylgst grannt meö
starfi mágs sins og raunar meö
öllu þvi sem hann tók sér fyrir
hendur. Hún baö eitt sinn um aö
fá að ræöa við Jung i einrúmi.
„Hún hafði miklar áhyggjur af
sambandi sinu við Freud og sekt-
arkennd þjakaði hana. Af þvi sem
hún sagöi mér skildi ég aö sam-
band þeirra var svo sannarlega
náið og hún sagði að Freud væri
ástfanginn af sér. Uppgötvun
þessi olli mér miklum óróleika og
enn i dag man ég hversu áhyggjur
minar voru miklar”. Tveimur ár-
um siðar ferðuðust þeir Freud og
Jungsaman til Bandarikjanna og
meðan á siglingu yfir Atlants-
hafið stóð rýndu þeir i drauma
hvor annars. Freud haföi dreymt
um þrihyrninginn og samband
hans viö Mörthu, en er Jung —
sem vissi meira um málið en
Freud geröi sér grein fyrir — baö
hann aö upplýsa persónulega
reynslu sem gæti komiö aö gagni
viö ráöningu draumsins þá neit-
aöi Freud. Hann sagöi viö Jung:
„Margt fleira gæti ég sagt þér, en
ég get ekki stofnaö valdi minu i
hættu.”
Jung sagöi enn fremur: „A
leiöinni varö mér ljóst aö Freud
var kvalinn af taugaflækjum sem
birtust i ýmsum likamlegum ein-
kennum, þar á meðal átti hann I
erfiðleikum meö aö hafa stjórn á
blööru sinni. Ég reyndi aö aðstoöa
hann en er ég stakk upp á algerri
sálgreiningu haröneitaöi hann,
vegna þess aö þau vandamál sem
hrjáðu hann voru i svo nánum
tengslum við kenningar hans
sjálfs. Ef Freud heföi reynt aö
setja þrihyrninginn niður fyrir
sér á vitsmunalegan hátt hefði
honum án efa liðið mun betur”.
Eftir þetta færðist Jung sifellt
lengra frá Freud, uns svo fór aö
hann hafnaöi kenningum hans i
ýmsum meginatriðum en tók aö
þróa sinar eigin. Honum skildist
af þessu öllu saman að vald
Freuds og áhrifamáttur skipti
hann meira máli en sannleikúr-
inn. Þrátt fyrir það fór Jung mjög
leynt meö vitneskju sina og hún
hefur nú fyrst komist fram i dags-
ljósið.
„Við Minna erum villt og
ástriðufull"
Freud hitti Minnu Bernays i
fyrsta sinn árið 1882, án efa við
sama tækifæri og hann hitti konu
sina tilvonandi. Er aöeins voru
liönir tveir mánuöir frá þvi þau
hittust fyrst, Martha og Freud,
voru þau trúlofuö, en Minna var
þá þegar lofuö einum af mestu
vinum Freuds, en sá hét Ignaz
Schönberg og var sanskritarfræð-
ingur. Höfundur einnar frægustu
ævisögu Freuds, Ernest Jones,
hefur eftir Freud aö Martha og
Schönberg hafi verið „mjög gott
fólk”, en hann sjálfur og Minna
„ástriöufull og villt”. Siöar út-
skýröi hann ást sina á Minnu i
ljósi andstæðna þeirra.
Schönberg dó úr berklum
snemma árs 1886 og þau fjögur,
sem höföu haldiö hópinn, voru nú
skyndilega þrjú. Minna var þá 21s
árs aö aldri. Freud hvatti hana til
að reyna aö gleyma Schönberg
sem fyrst og lifa sinu eigin lifi, en
tiu árum siöar, 1896, var hún enn
ógift. Hún fluttist þá á heimili
Freud-fjölskyldunnar i Vinarborg
og hjálpaöi systur sinni aö hugsa
um börnin sex. Ekki er útlit fyrir
að um ástarsamband hafi verið
aö ræöa milli Freuds og Minnu
fyrir þann tima en hins vegar
ljóst að mjög var tekiö aö kólna
milli hjónanna. Sér i lagi mun
kynferðislegt samband þeirra
hafa orðið litilfjörlegt og vitaö er
að Freud hafði miklar áhyggjur
af þvi. Tveimur árum siöar, sum-
ar 1898, fór allt i háaloft i sálarlifi
hans er hann fór i fri ásamt
Minnu til Norður-ttaliu, og siöar
ásamt Mörthu til Dalmatiu. Þar
heyrði hann sögu af Tyrkjum sem
haföi mikil áhrif á hann. Vinur
hans sagði honum að Tyrkirnir
sem bjuggu I Dalmatiu mætu
ekkert meira en kynlifiö og þaö aö
vera án þess teldu þeir verra en
dauðann. Freud sagöi þessa sögu
oft og mörgum sinnum er fram
liðu stundir.
Útrás girndarinnar!
Upp frá þessu fór Freud marg-
oft i sumarleyfi ásamt Minnu, en
skildi konu sina eftir heima. Þaö
mun hafa verið áriö 1899 sem
girnd hans fékk loks útrás en
hennar sér viöa merki i ritum
hans og nú, er menn þekkja sann-
leikann, þykjast þeir geta greint
hvar eigin hvatir Freuds réöu
skriftum hans. Oft mun hann hafa
tekið upp á þvi aö setja fram
kenningar út frá nafnlausum
„sjúklingum” sem reynast viö
nánari aögát vera hann sjálfur.
Og i „Draumráöningabók” sinni
birtir hann nokkra af sinum eigin
draumum en kveöst ekki geta
annaö en sleppt ýmsu, „af per-
sónulegum ástæöum”. óhlut-
drægi visindamaöurinn smækkar
enn i vitund nútimans.
Eitt sinn skrifaöi Freud næst-
um hreint út um samband sitt við
Minnu. Þaö var er hann reit um
skáldsögu C.F. Meyers „Die
Richterin” og sagði: „Ekki er
vafi á aö bók þessi er rituð sem
vörn gegn minningu höfundar um
ástarsamband hans og systur
hans. Allir taugasjúkir búa .sér til
svokallaðan fjölskyldurómans.
Annars vegar þjónar hann til
stækkunar sjálfsins og hins vegar
sem vörn gegn sifjaspellum. Ef
systir þin er ekki dóttir móður
þinnar (likt og mágkonan
Minna), þá hverfur sektarkennd-
■ Minna Bernays, mágkona
Freuds og ástkona.