Tíminn - 12.02.1982, Síða 11

Föstudagur 12. febrúar 1982.
mmm
19
menningármál
Frumflutt ís-
lensk sinfónía
■ Á fyrstu tónleikum siðara miss-
eris Sinfdniuhljómsveitarinnar
var efnisskráin þessi:
Carl Maria von Weber
(1786—1826): Der Freischiits, for-
leikur.
Hallgrimur Helgason (f.1914)
Symfónia.
Jóhannes Brahms ( 1833—1897):
Pianókonsert nr. 1 op. 15
Jean-Pierre Jacquillat stjórn-
aði, en frönsk stúlka, Brigitte
Engerer, spilaði á pianóið.
Weber er talinn upphafsmaður
hinnar þýzku rómantisku óperu
með der Freischutz eða Töfra-
skyttunni (1821), en áður höfðu
italskar óperur, og óperur á
itölsku, veriðalls ráðandi. Þessi
þróun hélzt i hendur við þýzka
föðurlandsstefnu, sem örvaðist
mjög af Napóleonsstyrjöldunum.
En að öðru leyti er Weber einnig
merkur brauðryðjandi og upp-
finningamaður í óperu, þvi hann
notar tónlistina á sama hátt og
Wagner siðar til að skapa
andrúmsloft leikverksins, undir-
strika eðli persónanna og lýsa
þeim.Þessi tæknier að sjálfsögðu
mikið notuð i kvikmyndatónlist
nú til dags, en hefur þó liklega
hvergi náð hærra en i dperum
Wagners þar sem tónlistin getur
jafnvel sagt hvað maður er að
hugsa þótt hann segi annað.
Forleikurinn að Freischutz er
vinsæll og heyrist alloft, en i for-
leikjum sinum kom Weber einnig
með nýja stefnu, og þeir eru
sagðir hafa meira að gera með
efni og innihald óperunnar sem á
eftir að koma, heldur en hjá fyrri
mönnum. Forleikir Beethovens
að Fidelio eru t.d. sinfóniur úr
tónlistar-efnivið óperunnar.
Dr. Hallgrimur Helgason lauk
Symfóniu sinni árið 1978, hann
segir þetta um hana: „Sinfónian
skiptist i þrjá kafla. Upphafskafli
formast af þrem stefjum, en það
siðasta er tvisöngslag Bólu-
Hjálmars, „Minir vinir fara
fjöld”, sem birtist i öllum
köflum verksins og nær hámarki
i lokakafla.
Hægur miðkafli er saknaðar-
ljóð við fráfall ástvinar, þar sem
harmur ummyndast i endur-
styrkjandi þakkargjörð.
Lokakafli er að siðustu lof-
söngur til hins ónafngreinda
höfundar þjóðlagsins, sem sifellt
kvað kjark, þrótt og gleði i
islenska þjóð gegnum margar
myrkar aldir. Þetta lag gerði
bóndans baöstofu að dýrðlegri
söngvahöll. Það glæddi von um
bjartari framtiö á sigurgöngu
sinni frá myrkri til ljóss, tilfriðar
og frelsis”.
Þvf miður tókst flutningur
þessarar i'slenzku sinfóniu ekki
alls kostar sem skyldi.
Hallgrimur skrifar • mjög
„massift”, eins og Brahms eða
Wagner, og slik tónlist gerir þá
kröfu til stjórnandans að hann
undirstriki aðalatriðið á hverjum
tima — dragi fram aðalröddina,
en lægi hljómöldur hinna. Sé
þetta ekki gert, og öll hljóðfæri
þenjist áfram i belg og biðu ,
verður úr verkinu inyndlaus
massi, grár og þreytandi hávaði.
Fyrri hluta tónleikanna var út-
varpað á sunnudagskvöldið, og þá
heyrðist miklu betur en á tónleik-
unum sjálfum hin innri gerð
verksins — Háskólabió gæti verið
betra sem hljómleikasalur, eins
og menn vita. Hafandi nú hlustað
á sinfóniu Hallgrims tvisvar sinn-
um hlýt ég að segja, að mér finnst
hún að mörgu leyti „flott” verk.
Hún er hins vegar bæði löng og
flókin, tók um 40 minútur i flutn-
ingi á fimmtudaginn, og svo langt
og viðamikið verk má vera mikið
vel heppnað að öllu leyti, bæði
sjálft og i flutningi, til að hrifa
menn með sér i 40 minútur við
fyrstu heyrn eða aðra. Sem
undirstrikar ennþá einu sinni hve
sjálfsagt og nauðsynlegt það væri
að gefa Ut verk islenzkra
tónskálda á hljómplötum eða
snældum þannig að lysthafendur
geti hlustað á þau i tómi. Mér er
sagt að frændur vorir Norðmenn
geri þetta, og rikið greiði útgáf-
una meira að segja niður eins og
Sigurður Stein-
þórsson skrifar
um tónlist.
■ Hallgrimur Helgason.
aðra þjóðlega framleiðslu.
Pi'anókonsert Brahms er mjög
glæsilegt verk, en var fremur
tætingslegur i flutningi um
daginn. Stjórnandi og pianisti
komu sér ekki saman um hraða-
val néannað,svoúrvarðhálfgerð
sorgarsaga. Ungfrú Engerer er
að visu þrumu-pianisti, en það
nægði ekki til. , ,
8. febrúar 1982
Sigurður Steinþórsson.
,,En harmur vor er
ekki sá að sölna”
Kristján frá Djúpalæk.
Fljúgandi myrkur.
Ljóð.
Helgafell
Heykjavik 1981.
■ Heiti bókarinnar er tekið úr
fyrsta ljóðinu: Talaö við hrafn.
Þar er að þjóðlegum hætti talað
við hinn dimma spáfugl sem
sagöur var hafa tólf kónga vit og
veit og skynjar vissulega fleira en
hann heyrir og sér. Tali skáldsins
við hrafninn lýkur með þessum
orðum:
Hvort ert þú svartur fugl
eða fljúgandi myrkur?
Annars er þessi bók að mestu
hugsanir manns sem veit sig eiga
blómatima ævinnar að baki og
finnst að sér hafi orðiö minna úr
liðinni ævi en átt heföi að vera og
hefði getað verið:
„Sem morgnar ekki meir I
heimi dægurskila”.
„Senn verður bjöllum til
brottfarar hringt”.
„Bið ég grafar umlukinn
þögn ellistunda”.
Ellimörkin segja til sin:
„Árin hringast sem hlekkir
um fætur manns”.
Þá er sárast „aö andanum
daprast flug, þjón vorn, huga,
langar að leggjast i kör”.
Nú er svo komiö aö verður
„fleiri en læknum döpur nætur-
vaka. Vetur hefur keflað hann
með klaka”.
Margt hefði getað fariö betur ef
svo hefði verið I hendur búið:
„Maður skyldi hugsa um
heimanbúnað sinn”.
„Ég trúði of fast á æskunnar
rauðu blóm”.
„Ég hef gleymt að vökva blóm-
in
i garði minum lengi”,
Náttúrulögmálin hljóta aö
gilda:
„Vér getum leikið á lifið
en ekki dauðann”.
Þetta eru helstu einkenni
þessarar bókar, en þess er rétt aö
geta aö ljóðin eru vel unnin og
fáguð að formi. Viðfangsefniö er
einkum eins og þegar er sýnt,
hugsun og tilfinning manns á efri
árum sem litur um öxl og gerir
sér grein fyrir þvi að lifið er dýr-
mæt gjöf og þvi fylgja miklir
möguleikar. Og hver er sá sem
finnst að þeir hafi verið nýttir til
fulls? Og hver þekkir ekki von-
brigðin?
„Sá sem ekki grætur
yfir sinni Jerúsaiem
hefur aldrei trúað”.
En hér er ekki neinn upp-
Það setur geig að manni eins og mér
sem myrkur kvölds á næstu grösumsér
og veit að hann fór illa með sinn arf
og orðið seint að hefja nokkurt starf.
Þvi eftirsjá og vol oss veröur tamt.
En veistu hvað mig er aö dreyma samt?
— Aö gróðursetja græðling haust þó sé,
er gæti rætur fest og orðið tré
sem hörku frosts og hriða standi gegn
og höfugt andi þegar drýpur regn.
Og kátur þröstur gæti athvarf átt
i ungri krónu þess og sungiö dátt.
Og gisti ég þá garðsins hljóðu byggð
ei gerir hót, sé framtið sprotans tryggö.
Ég vildi að hann væri islensk björk
úr vaðlaskógi eða þelamörk.
Og fæddi af sér grein af grein i mó.
Já, grænan, þéttan, háan birkiskóg.
■ Kristján frá Djúpalæk.
reisnarhugur gegn lögmálum
náttúrunnar og alls lifs:
„En harmur vor er ekki sá að
sölna,
nei, sá að vera slitinn
upp með rótum”.
Og skáldiö er æörulaust þó það
viti aö þar aö kemur aö
„vorstarfa til verkmenn ganga.
Ég verð þar ekki meö”.
Draumur um tré er uppgjör þar
sem skáldið heldur lifstrú og lifs-
gleði enda þótt undan halli og
margt hefði mátt fara betur:
Það eru nú aö verða 40 ár siöan
fyrsta Ijóöabók Kristjáns frá
Djúpalæk kom út. A siðari árum
hefur hann veriö i hópi hinna vin-
sælli ljóðskálda. Og þaö eru engin
ellimörk sem til afturfara eða
hnignunar má kenna á þessari
siðustu bók hans.
$ ]
Halldór i \
Kristjánsson skrifar um bæk-
ur.
Nýtt rit um sögu hellenismans
F.W. Walbank: The Hellenistic
World.
Fontana Paperback 1981.
287 bls.
■ Margur kynni að ætla, að það
væri að bera i bakkafullan lækinn
að setja saman ný rit um sögu
fomaldar, um menn og málefni
þeirra ti'ma væri engan nýjan
fróðleik að hafa. Svo er þessu þó
alls ekki farið. Fornaldarsagan
vekur sifellt meiri áhuga þeirra,
sem unna sögulegum fróðleik,
stöðugt er unnið að nýjum rann-
sóknum á þessum þætti mann-
kynssögunnar og alltaf er eitt-
hvað nýtt að bætast við þekkingu
manna á mönnum og málefnum
fornaldar.
Af þessum sökum hleypti Fon-
tana útgáfan enska fyrirskömmu
af stokkunum nýrri ritröð um
sögu fornaldar og fékk til rit-
stjórnar einn fremsta sérfræðing
Bretlands i fornfræðum, Oswyn
Murray, háskólakennara i Ox-
ford.
NU eru komin út fimm bindi rit-
raðarinnar og er það, sem hér er
til umfjöllunar hið fimmta i út-
komuröðinni. Eins og nafnið
bendir til fjallar þessi bók um
sögu hellenismans, timabilið frá
þvi Alexander mikli lagði upp i
sina frægu herför til Austurlanda
og fram til þess er Rómverjar
höfðu lagt undirsig Grikkland og
mikinn hluta Litlu Asíu um 130 f.
Kr.
Þetta var mikið umbrotatima-
bil i' sögu Miðjarðarhafs- og Mið-
Austurlanda. 1 kjölfar Alexand-
ers fluttust Grikkiri stórum hóp-
um austurá bóginn, námu land og
settust að á meðal þjóðanna, sem
fyrir bjuggu i þeim löndum, er
Alexander lagði undir. Afleiðing-
in varð einhver mesta menn-
ingarblöndun allra tíma, er grisk
og austurlensk menning mættust.
Höfundur rekur söguna i tíma-
röð. Hann fjallar fyrst um Alex-
ander og herför hans, lýsir siðan
konungsrikjunum, er mynduðust
á Grikklandsskaga og i Mið-
austurlöndum við fráfall hans,
fjallar um menningu Miðaustur-
landa sem heild og segir frá rikj-
um Ptolemea i Egyptalandi,
Selvkida i' Botnalöndum og kon-
ungsrikinu Makedóniu. Agætir
kaflar eru um efnahagsmál og
félagslegt skipulag i rikjum þess-
um og bráðskemmtilegir kaflar
um vöxt og viðgang andlegrar
menningar. Loks eru þættir um
landkönnun á hellenskum tima,
um trúarhreyfingar og um veldi
Rómverja, sem að lokum lagði
stórveldi helleniska heimsins
undir sig hvert af öðru.
I inngangi lýsir höfundur
heimildum sinum nokkuð. Hann
bendirfyrst á, að um marga þætti
þeirrar merku sögu, sem varð á
helleniskum tima er þekking
manna enn mjög af skornum
skammti. Lengi vel höfðu fræði-
menn ekki annað við að styðjast
en sagnarit fornaldarhöfunda. 1
þeim er margvislegan fróðleik að
finna, sem þó er óneitanlega
brotakenndur og oft æði ótraust-
ur. Á undanförnum árum og ára-
tugum hefur þó verið fyllt i mörg
skörðþekkingarinnar er mönnum
hefur tekist að ráða rúnir ýmissa
leturgerða foraldarinnar og
þannig aö lesa á fjölmargar leir-
og steintöflur, er fundist hafa.
t frásögn sinni fylgir höfundur
hefðbundnum leiðum að mestu og
styðst mikið við rit fornaldarhöf-
unda, en fyllir upp i eyður með
fróðleik, sem hafa má af töflum,
papýrushandritum og öðrum
þessháttar heimildum. Oft velur
hann þann kostinn, þar sem menn
ýmist skortir þekkingu eða grein-
ir á um hvað sé rétt, að hann tek-
ur eina heimild, birtir hana, eða
hluta af henni, og ræðir siðan
málið frá öllum hliðum. Arangur-
inn er sá, að lesandinn fær
skemmtilega og trúverðuga
mynd af sögu hellenismans,
finnst hann standa nær þvi fólki
sem þá lifði og hrærðist i Mið-
jarðarhafs- og Botnalöndum
heldur en eftir lestur hinna hefð-
bundnu sagnarita.
Höfundur bókarinnar, F .W .
Walbank, er fyrrverandi prófess-
or i fornaldarsögu og fornleifa-
fræði við háskólann i Liverpool.
Hann hefur samið allmörg rit um
sögu fornaldar, þ.á. m. um
Fillipus V. Makedóniukonung og
gefið út þriggja binda verk um rit
Polybiusar.
Jón Þ. Þór.
Jón Þ. Þór
skrifar um
erlendar bækur.