Tíminn - 18.02.1982, Blaðsíða 12

Fimmtudagur 18. febrúar 1982

aldarafmæli samvinnuhreyfingarinnar á íslandi
,o*oú Erlendur Einarsson, forstjóri
Sambands íslenskra samvinnufélaga:
F ra mtída rverkef n i n
að gera óskir fólks um
betra líf að veruleika
t þessu afmælisblaði, sem helgað er
aldarafmæli Kaupfélags Þingeyinga og
áttatfu ára afmæli Sambands islenskra
samvinnufélaga báðum við Erlend Einars-
son forstjóra að eiga fyrsta orðið og lögðum
fyrir hann nokkrar spurningar um Sam-
vinnuhreyfinguna og málefni hennar á
merkum tímamótum. Arangur starfs henn-
ar getur hvarvetna aðlita og þvivarekki úr
vegi að byrja á að spyrja Erlend hvernig
umhorfs væri i íslensku þjóðlífi, ef Sam-
band islenskra samvinnufélaga hefði ekki
orðið til?
,,Það er erfitt aö svara þessarispurningu
eða með öðrum orðum erfitt að gera sér
grein fyrir þvi, hve stóran þátt kaupfélögin
og Sambandið eiga i þvi velferðarriki sem
byggt hefur verið upp á Islandi. örugglega
væri öðru visi umhorfs viða á landinu, ekki
sist i sveitunum, þar sem áhrif samvinnu-
hreyfingarinnar hafa verið mjög sterk, ef
samvinnustarfs hefði ekki notið við. En
þéttbýlið hefur lfka, bæði beint og óbeint,
notið góðs af samvinnustarfinu. Samvinnu-
félögin hafa veitt fjölda manns atvinnu svo
og margvfslega þjónustu á nær öllum þétt-
býlisstöðum á landinu. Ég vil álita, að
hlutur samvinnuhreyfingarinnar i þvi þjóð-
lifisemvið núbúum viö séæði stór, ef þessi
mál væru rannsökuð ofan i kjölinn.”
Hver er staða Sambandsins i blönduðu
hagkerfi íslendinga?
,,Ég hefi áöur látiö þá skoðun i ljós, að
samvinnuhreyfingin væri þriðja aflið i hinu
blandaöa hagkerfi Islendinga. Og vegna
þess að hreyfingin er öflug hér á landi, þá
er hægt að tala um hana sem sérstakt afl.
Hin tvö er hreinn einkarekstur og svo er
þaö rlkisrekstur eða opinber rekstur.
Fleiri þyrftu að
gerast þátttakendur
Hlutur samvinnufélaganna i hagkerfi
okkar hefur veriö og er mjög þýðingarmik-
ill. Hann er bremsa á þjóönýtingu og opin-
beran reksturog þaö er alveg ljóst, að nyti
samvinnuhreyfingarinnar ekki viö væri
opinberi reksturinn miklu umfangsmeiri.
Sam vinnureksturinn veitir einkarekstr-
inum samkeppni og stuðlar að þvi aö við-
halda frjálsri samkeppni i landinu.
En samvinnureksturinn gegnir ööru
þýöingarmiklu hlutverki i islensku þjóðlifi
og það er að auka fjárhagslegt lýðræöi með
þjóðinni. Samvinnuhreyfingin i landinu er
opinn vettvangur fyrir ibda landsins aö
gerast aðilar að ýmiskonar atvinnurekstri,
með þvi að gerast félagsmenn i samvinnu-
félögunum. Þetta er dýrmætur réttur, sem
allt of fáir notfæra sér. Kaupfélögin eru op-
in fyrir alla. Til þess að samvinnustarfiö
geti notiösin til fullsi okkar landi ættu fleiri
að gerast þar þátttakendur. Hinir sem þeg-
ar eru félagsmenn þurfa að láta meira aö
sér kveða félagslega og með þvi að beina
viðskiptum sinum meira til kaupfélaganna
og stofnana samvinnuhreyfingarinnar.”
Er Sambandið of viöamikiö eöa of veiga-
litiö fhlutfalii viö umsvif einkareksturs og
rikisreksturs f landinu?
„Starfsemi Sambandsins þarf að eflast
m.a. til þess aö það geti látið kaup-
félögunum ité nauösynlega þjónustu. Menn
verða að muna, að það eru 42 kaupfélög að
baki Sambandinu og á bak við þessi kaup-
félög eru 42 þúsund félagsmenn eða 18%
þjóðarinnar. Ef Sambandið á að geta gegnt
þvi hlutverki sem þvi er ætlað fyrir kaup-
félögin og félagsfólkið, þá þarf starfsemi
þess að eflast i flestum greinum.”
Félagsstarf og
félagshyggja
Þar sem hlutverk samvinnuhrcyfingar-
innar er ekki einvöröungu viöskiptalcgs
eölis, heldur einnig menningarlegs eölis, —
hvaö hefur áunnist I islensku menningarlffi
fyrir tilstuðlan þess?
„Samvinnuhreyfingin hefur frá fyrstu tið
talið það hlutverk sitt að styðja menning-
armál þjóðarinnar, enda er hreyfingin ekki
bara viðskiptahreyfing heldur einnig
félagsmálahreyfing. Og það er félagslegi
armur hreyfingarinnar sem hefur það hlut-
verk aö sinna margs konar menningar-
málum. Þetta hefur lika gerst á ýmsan
hátt. Þar mætti fyrst telja útbreiðslu á
þeirri hugsjón, sem félagshyggja nefnist.
Félagsstarf og félagshyggja er vaxtar-
broddur menningar á svo mörgum sviðum.
Samvinnufélögin studdu ungmennafélögin,
þegar þau voru að risa upp. Samvinnu-
skólinn hefur markað menningarspor i
okkar þjóðlif. Kaupfélögin hafa mörg
menningarsjóði og veita fé úr þeim til
menningar- og likarmála i héraði. Þá hefur
Sambandið sinn menningarsjóö
sem veitir á hverju ári fé úr honum til ým-
issa menningarmála i landinu og nú er
Sambandið farið aö styrkja Iþrótta-
hreyfinguna meö sérstökum Iþróttastyrk
árlega. Ýmis útgáfustarfsemi kaupfélag-
anna og Sambandsins myndi flokkast undir
menningarmál og tfmaritið Samvinnan,
sem komið hefur út siðan 1906 er aö hluta til
menningarrit.
Ég tel, að stærsta framlag samvinnu-
hreyfingarinnar til menningarmála séu þó
boðskapurinn um samvinnuhugsjónina og
ræktun félagshyggju, hvernig samvinna og
samstarf geti haft bætandi áhrif á mann-
lifið i okkar landi.”
Samkeppnin
um tímann
Hvernig hefur hreyfingin brugöist viö
þeirri félagslegu deyfö sem mjög er áber-
andi i' islensku þjóölifi nú?
„Sambandið og kaupfélögin hafa haft
frumkvæði um ótal margt til þess að örva
félagsmálastarfið i samvinnuhreyfingunni.
Hér má nefna eftirfarandi: Ýmis konar-
fjölmiðlun i formi fréttabréfa og kaup-
félagsrita. Deildarfundir i kaupfélögunum
eru góður vettvangur félagsstarfs og þeir
eru viða fjölsóttir. Félagsmálafulltrúi
hefur verið ráöinn I Sambandið og ýmis
kaupfélög hafa ráðið sérstaka félagsmála-
fulltrúa. Þeirra verkefni er einmitt að efla
félagsmálastarfið. Þá hefur sú nýbreytni
Samvinnuskólans að koma á margþættu
námskeiðahaldi viðsvegar um landiö orðiö
til þess að efla félagsmálaþátt hreyfingar-
innar.
A s.l. ári var svo innleidd sú nýbreytniað
komaá svæðisfundum á vegum kaupfélag-
anna og Sambandsins. Hafa fimm slikir
svæöisfundir verið haldnir og hefur þessi
nybreytni reynst vel. Hér er kominn vett-
vangur fyrir hinn almenna félagsmann að
ræða við forystumenn Sambandsins og
kaupfélaga á viðkomandi svæði.
Enþað er staðreynd, að það rikir félags-
máladeyfð hér hjá okkur á íslandi sem i
öörum löndum.Það er orðin svo mikil sam-
keppni um það að taka timann frá mönn-
um. Sjónvarpið okkar er þar sterkur aöili.
Þessi þróun, þessi félagslega deyfð,
býöur hins vegar upp á vissa hættu, það er
viss hætta i þvi fólgin aö almenningur hafi
minnkandi frumkvæði um það hvernig fri-
timanum skuli varið. Það fer nú mjög i
vöxt, aömœn gerast hlutlausir áhorfendur
og áheyrendur og hlýði boðum fjölmiðlanna
hugsunarlitið. Hér undirkemur sú hætta aö
menn verði fórnardýr auglýsingaflóös og
sölumennsku.
En þetta er nýi timinn meö sjónvarp,
video og hljómflutningstæki. Vonandi leiöir
■ Erlendur Einarsson.
nýja tæknin ekki til þess að menn biði
alvarlegt tjón á sálu sinni. Á þvi kann þó aö
vera nokkur hætta, þar sem all stór hluti
söluvarnings á video verður af þvi tagi, aö
hann verður ekki til þess að efla
menningarlegt hugarfar.
Trúlega þarf samvinnuhreyfingin aö
vera meö i video-byltingunni og reyna með
þátttöku sinni að hafa menningarleg og sið-
bætandi áhrif i gegnum þessa nýju tækni.”
Nýjar óskir í
virkri hreyfingu
Hvað um framtiðaverkefni kaupfélag-
anna, Sambandsins, og samstarfsfyrir-
tækjanna? Erulikur á breytingum á skipu-
lagsþáttum?
„Samvinnuhreyfingin hefur mörg fram-
tiðarverkefni á prjónunum, enda hlýtur svo
ætiö aö vera, ef hreyfingin ætlar að gegna
hlutverki sinu. Ég hefi áður orðað það svo,
að undiralda samvinnuhreyfingarinnar
væruframfarir, óskirfólks um betra lif. Og
timarnir breytast og mennirnir með. Virk
samvinnuhreyfing mun ætið standa
frammi fyrir nýjum óskum félagsmanna.
Þessar óskir geta snúist um atvinnuupp-
byggingu kaupfélaganna og Sambandsins,
að skapa nýjum starfskröftum sem koma á
vinnumarkaðinn atvinnutækifæri. Oskirnar
geta snúist um það að efla og bæta versl-
unarþjónustuna, auka vinnslu úr þeim hrá-
efnum, sem berast til sölumeöferðar, hvort
þau eru af landi eða úr sjó.
Óskir og kröfur um þaö, að samvinnu-
félögin standi sig betur i samkeppninni við
einkarekstur og opinberan rekstur i hinum
ýmsu greinum. óskir um nýja iðnaðarupp-
byggingu.
Óskir um aukið félagsmálastarf. Óskir
um möguleika á þvi að félagsmenn kaup-
félaganna eigi i rikara mæli kostá lánveit-
ingum hjá fjármálastofnunum samvinnu-
félaganna — og svona mætti lengi telja.
I stuttu máli sagt:
Framtiðarverkefnin eru aðláta eðlilegar
og skynsamlegar óskir félagsmanna sam-
vinnufélaganna verða að veruleika.
Hér skilur á milli samvinnufélagánna og
annarra rekstrarforma, t.d. einkareksturs-
ins þar sem ágóðavonin er frumkvæðið.
Samvinnuhreyfingin hefur þessar óskir
fólksins, þennan djúpa og stóra brunn
framtiðarverkefna og það verða mörg
framtíðarverkefni að gera óskir fólks um
betra lff að veruleika. Þess vegna mun
samvinnuhreyfinguna aldrei skorta fram-
tiöarverkefni.
Gagnkvæmt
jákvætt hugarfar
En óskir eru aðeins frumkvæöi og þá
komum við að þvi veigamikla atriði, hvern-
ig á aö láta óskir fólks rætast, láta hugsjón-
irnar verða að veruleika.
Þar komum við að þvf sem snýr að
starfsmönnum samvinnuhreyfingarinnar.
Þeir eru ráðnir til þess að láta hugsjónir
verða að veruleika. Þar komum við lika að
þvi, hvemig samvinnufélögunum vegnar i
samkeppninni. Ef samvinnufélag verður
undir i samkeppni verður li'tið fyrir óskum
og hugsjónum. Þá verður þeim f ljótt fleygt
I bréfakörfuna.
Til þess að tryggja góöan rekstur þarf
góða starfsmenn. Það er þvi eitt allra
þýðingarmesta málið i samvinnuhreyfing-
unni, að unnt sé að fá dugmikla menn til
starfa i kaupfélögin og Sambandið.
Dugnaður starfsmanna ræður mestu,
hvernig samvinnufélagi vegnar. Þess
vegna verður samvinnuhreyfingin að
leggja kapp á að hafa ætið gott og duglegt
starfsfólk. Hreyfingin verður að hjálpa
starfsmönnum sinum aö ná góöum afköst-
um i störfum. Það þarf að stórauka starfs-
þjálfun, bæta rekstrarskipulag og notfæra
sér nýja rekstrartækni. En samvinnu-
hreyfingin verður lika að leggja áherslu á
það, að starfsfólki megi vegna vel i störfum
hjá samvinnufélögunum. Þaö er mjög
mikilvægt að sem flestir starfsmenn geti
átt starfsgleði. Góður andi meðal starfs-
manna er afar þýðingarmikill. Það er
gagnkvæmt hagsmunamál, að jákvætt
hugarfar stjórnenda gagnvart starfsmönn-
um sinum megi rikja og jákvætt hugarfar
starfsmanna gagnvart vinnuveitanda sin-
um sé fyrir hendi. Aö skapa þetta gagn-
kvæma, jákvæða hugarfar og viðhalda þvf
veröur ætið eitt af stórmálum I samvinnu-
félögunum.”
Meiri samvinna og
minna sundurlyndi
Hvaða óskir áttu hreyfingunni til handa á
merkum timamótum?
„Ég hefi áður i viðtali i Samvinnunni
svarað spumingunni um það hvaða ósk ég
ætti helsta hreyfingunni til handa á aldar-
afmælinu. Þótt ég eigi margar óskir þá vil
ég endurtaka óskina úr viötalinu i Sam-
vinnunni: Öskin er sú, að samvinnu-
hreyfingin megi eiga sem sterkust itök i
islenskri þjóðarsál á ókomnum árum: itök
sem gætu stuðlað að meiri samvinnu milli
manna og minna sundurlyndi meðal þjóö-
arinnar.”
—AM