Tíminn - 04.03.1982, Blaðsíða 9

„Kynslóðir fyrri alda hafa fengið harðan
dóm fyrir meðferðina á landinu. Án þess
menn setji sig i þeirra spor er búsetunni,
athafnaltfinu og sauðkindinni kennt um
eyðingu skóganna, þótt ýmsir aðrir þætt-
ir komi þar til greina”, segir Guttormur
Þormar i þessu erindi sinu, sem hann
flutti á aðalfundi Skógræktarfélags Is-
lands á Egilsstöðum.
sparnaöur, er hér um framtíöar-
mál aö ræöa. Má i þessu sam-
bandi nefna framleiöslu á arin-
viöi.
Iþriöja lagi framleiösla á borö-
viði. Erum viö þá komin aö þvi,
sem við gætum kallað langtíma-
markmiö. Nil þegar horfter fram
á timburskort i heiminum áður en
langt um llöur og þörfin mikil
fyrir viöinn, ætti þetta að vera
mál er alla varðar, en timbur-
skortur er nokkuö, sem forfeöur
okkar komust svo áþreifanlega I
kynni viö, svo sem margar sagnir
herma. 1 Hallormsstaðarskógi er
nú þegar þaö stórvaxiö lerki, aö
nýtt hefur veriö sem boröviöur og
notaöur meöal ánnars sem innan-
hússklæðning.
Til gamans vildi ég geta þess,
aö ein fundarstofa Eaupfélags
Héraösbúa á Egilsstöðum er
■ Svipmynd sem sýnir árangur skóggræöslunnar.
Ein heista sönnun þess er
einmitt héðan frá Egilsstaöa-
búinu. Nautgripir sækjast ekki
eftir aö bita lerki né barrtré,
sama má segja um hross, enöðru
máii gegnir um sauðkindina, sem
a.m.k. að vetrarlagi biröist bita
allt, sem hún nær til.
Margar jaröir ættu að mlnu
áliti að geta, án verulegrar skerö-
ingar á beit, lagt allt frá 20 upp i
40—50 ha. lands undir skógrækt.
Ég tel, aö fenginni reynslu, að
menn liti ekki lengi á það sem
einhvers konar fórn.
Hver ávinningur er aö skóg-
ræktinni og hvert er markmiöiö?
Þvi vildi ég skipta i fimm
meginþætti.
1 fyrsta lagi er þaö framleiösla
á giröingarefni. Aröur af slikri
framleiöslu skilarsér ekki fyrr en
eftir 20—30 ár. Þvi er ekki nema
eðlilegt, aö þjóöfélagiö styöji og
styrki þetta starf. I flestum
löndum eru skógræktarverkefni
stvrkt eða kostuö af ríkinu aö
verulegu leyti i Noregi er, aö ég
best veit, veitt rikisframlag allt
að 75% af stofnkostnaði viö skóg.
1 ööru lagi er þaö eldiviðar-
framleiösla. Einmitt nú, þegar
boðorð dagsins virðist vera orku-
■ ödön von Horváth
eins dæmigert stórborgarbarn nú
og hún var, vitum við samt að
þessi mál eru enn mjög brýn. En
lifandi eru leikrit Horváths þó
fyrstogfremst vegna þess að hon-
um tekst að koma umkomuleysi
persóna sinna og ruglandinni ilifi
þeirra til skila. Þessi vandamál
hafa ekki lagast. Þessvegna eiga
leikrit hans erindi viö okkur enn i
dag”.
Og framar i ritgerðinni stendur
þetta um verkið:
„Sögur úr Vínarskógi gerast i
rústum þess undarlega rikis. Á
timabilinu 1914 til 1931 þegar Hor-
váth lýkur þeim setja svo eftir-
farandi atburðir mark sitt á þró-
un mála i Austurriki: heimsstyrj-
öld, ósigur, striðsskaðabætur,
óðaverðbólga, efnahagskreppa,
fjöldaatvinnuleysi. Afleiðing alls
þessa er geysileg fjölgun fólks
sem telst til millistétta. Bæði með
tilkomu nýrikra sem voru tim-
anna tákn og vegna þess að fyrri
eignastéttir höfðu orðið mjög hart
úti og misst eigur sinar. En þó
þetta fólk væri nánast orðið öreig-
ar fór það samt ekki neðar en i
millistétt i hugsunarhætti.
Þarmeð er komið að einum
mikilvægasta þætti i verki Hor-
váths. Heimi hans hefur verið lýst
meö orðunum „Damonologie des
Kleinburgertums” — djöflairæði
smáborgarastéttarinnar. Og
smáborgarinn — gildismat hans,
sjálfsvitund og siögæöi — er við-
fangsefni Horvaths frá upphafi til
enda rithöfundarferils hans. Fá-
um hefur tekist jafn vel og þess-
um ungverska aðalsmanni að
lýsa upp myrkustu afkima smá-
borgarasálarinnar. Hann segir á
einum staö að sem „trúr sagna-
ritari sins tima” hljóti hann að
skrifa um smáborgarana sem séu
90% þýsku þjóðarinnar — einsog
reyndar annarra Evrópuþjóða.
Við hverja á hann? Ljóst er að
hann er aö fjálla um hugsana-
venjur sem hann telur gæta hjá
öllum fjölda manna”.
Reyndar finnst mér að von Hor-
váth séu gjörðar þarna upp
skoðanir sem hann hefur ekki.
Léikurinn fjallar aðeins um
venjulegt fólk á örðugum timum
og siöfræöi millistriösáranna. Og
við finnum að timinn hefur staðið
kyrr.
Leikur um
venjulegt fólk
Ung stúlka Marianna, á að gift-
ast slátraranum að ráði föður
sins, sem rekur leikfangabúð, en
stúlkan vinnur i verslun föður
sins.
Alfreð, iðjuleysingi sem lifir á
veðreiðum, kemst upp á milli
hinna trúlofuðu og þau hefja
óvigða sambúð. Ekkja,sem rekur
tóbaksbúð fjármagnaði veðreiða-
brask Alfreðs, hættir þvi og tekur
upp sambýli við ungan lögfræði-
stúdent sem er nazisti. Alfreð
reynir að selja ýmsar vörur en
getur ekki séð fyrir sér, konu og
barni, og barnið fer i fóstur út i
sveit, þar sem móðir Alfreðs og
amma búa. Að þvi dregur að Al-
freð yfirgefur sambýliskonu sina
sem gerist fatafella.
Faðir hennar á enga dóttur
lengur, eða telur sig ekki eiga
hana, en svo fellur allt i ljúfa löð
þvi barnið deyr og Marianna gift-
ist slátraranum og Alfreð sættist
við tóbaksverslunina og byrjar að
græða aftur á hestum.
Leikrit von Horváth munu hafa
veriðgleymditvoáratugi eða svo
en eru nú aftur að komast i tisku.
Ýmsir telja sig vita miklu meira
um manneskjuna eftir leikrit
hans en áöur.
Ekki eru þó allir sammála um
þaö, en þetta leikrit er haglega
samið og leikstjórn Hauks J.
Gunnarssonar er farsæl. Leik-
klædd innan með lerki úr Hall-
ormsstaöarskógi og sama er aö
segja um alla húsmuni innan
þeirra veggja, allir úr lerki.
Þá má ekki gleyma öllum list-
mununum, sem geröir hafa verið
úr islenska birkinu.
1' fjórða lagi er það hin óbeini
ávinningur. Það er skjóliö, sem
trjágróöurinn veitir og kem ég aö
þvi siöar.
mynd og búningar eru lika með
afbrigðum góðir.
Margir leikarar fara þarna á
kostum til dæmis Valur Gislason,
er leikur gamla höfuðsmanninn.
Það var gaman að sjá Val aftur á
'sviði. Þá ná þau Hjalti Rögn-
valdsson, Baldvin Halldórsson,
Helga Bachmann og Rúrik Har-
aldsson góðum tökum á sinu verki
og það sama má. segja um þær
Þóru Friðriksdóttur og Guð-
björgu Þorbjarnardóttur. Jón
Gunnarsson er lika kostulegur i
hlutverki aðstoöarmanns
slátrarans sem á i svo miklum
ástarsorgum.
Annars fer fjöldi manns með
hlutverk þarna og væri það að
æra óstöðugan að telja alla upp.
Tinna Gunnlaugsdóttir leikur eitt
stærsta hlutverkið, hina óham-
ingjusömu stúlku. Ekki tekst
henni nú of vel, þó margt sé vel
gjört. Til að mynda mistekst
siðara atriðiö á veitingahúsinu, er
mann grunár að hafi átt að verða
lægsta þrep niðurlægingarinnar.
Það verður ekki sagt, að maður
fari heim með mikil föng frá
þessu verki, en eigi aö siöur er
þetta ágæt sýning er ætla má aö
hljóti nokkra aðsókn.
Jónas
Guðmundsson
skrifar um leik-
list.
í fimmta lagi er þaö bætt beiti-
land. Þar sem slikar aðstæður
leyfa, hefur allur trjágróöur
hvort sem hann er til beinna nytja
eöa til yndisauka, jarövegs-
bindandi og jarövegsbætandi
áhrif.
Hver er reynslan af Fljóts-
dalsáæthminni?
Eins og ykkur er kunnugt, sem
hér eruð, þá hófst plöntun áriö
1970 aö undangengnum samningi
viðndtkrabænduriFljótsdal. Má
segja, aöþá hefjistnýrog merkur
þáttur I islenskri skógræktar-
sögu.
Fyrst og fremst er þaö lerki,
sem piantað hefur veriö. Þó má
nefna birki, stafafuru, hvitgreni
og ösp.
Lerkiö var valiö aö fenginni
reynslu hér um slóöir, þar sem
veöurskilyrði eru þvi hagstæö.
Þaö gerir minni kröfur til land-
gæða en aörar tegundir og kemur
fljótttil. Fullyröa má, að árangur
af þessari ræktun hafi fariö fram
úr björtustu vonum.
Oft hefur þó veriö plantaö á
óheppilegum tima og mætti
álykta aö þaö, fyrst og fremst,
hafi valdiö þeim óverulegu afföll-
um, sem oröiö hafa. Þar sem
fyrst var plantað, er lerkiö komiö
ium þaö bil fjögurra metrahæö.
A tveimur jöröum i Fljótsdal
eru nokkrir hektarar af túnum
innan skógræktargiröinganna.
Þettafermjög vel saman. Kemur
þaö til aöþessitúneru fríöuö fýrir
ágangi búfjár og þvi venjulega
slæg á undan öörum túnum. Þetta
er mikill kostur og áöur en langt
liöur verða þau i skjóli frá
trjánum.
Enn fremur er nokkurs konar
öryggi aö hafa túnrækt i þessum
giröingum, þvl komist skepnur
inn á þessi svæöi, leita þær fyrst
og fremstá túnin, en láta annað
vera, á hvaöa tima árs sem er.
Kem ég þá að reynslunni af
eldri trjáreitum.
Aríö 1954 friðaöi ég im þaö bil
einn ha lands viö túnjaöarinn aö
norðaustan skammt frá grípa-
húsunum. 1 þennan reit hef ég
plantaö mörgum þeim tegundum,
sem viö erum meö. Reitir af
þessari stærö má segja aö séu
hálfgeröar snjókistur. Verulegar
skemmdir hafa þó ekki oröiö.
Yfirleitt myndast snjóbelti eftir
að kemur nokkra metra inn ireit-
inn frá útjaöri miðaö viö snjó-
áttina eöa skafrenninginn, sem
hér er af norð- noröaustri.
Hafi menn tilfinningu fyrir
aöstæöum, má mikið komast hjá
' slikum skemmdum. En þessi
reitur veitir mikiö skjól fyrir
skepnur ekki hvaö sist um sauð-
buröarti'mann.
Þá vildi ég koma aö skjólbelta-
ræktun og þýöingu hennar fyrir
aðra ræktun, búfénaö og mann-
virki eða þvi skjóli sem allur
trjágróður yfirleitt veitir.
Má þaö isjáifu sér furöu gegna,
hve tómlát viö höfum veriö um
þessa ræktun og þaö i okkar
vindasama landi. Trjágróöur
hefur einmitt sérstakan eigin-
leika til þess aö draga úr vindum,
þaö er aö segja, hann klýfur vind-
inn og eyðir honum á þann hátt.
Hins vegar byggingar og þaö,
sem eiga aö heita skjólveggir,
mynda fremur fyrirslátten skjól,
sem viö könnumst svo vel viö.
Væru mannvirki okkar meira i
skjóli af myndarlegum trjá-
gróöri, þýddi þaö minna veður-
álag, minni veörun og horftværi á
eftir færri húsaþökum i loftiö,
þegar óveöur geisa.
Ekki veröur gengiö fram hjá
þvi, að friðunarkostnaöur viö
skjólbeltaræktun er tiltölulega
mikill, sem margur mun horfa i
nema verulegt mótframlag komi
þar til.
Kynslóðirfyrrialda hafa fengið
haröan dóm fyrir meöferöina á
landinu. An þess menn setji sig i
þeirra spor, er búsetunni, at-
hafnalifinu og sauðkindinni kennt
um eyöingu skóganna, þótt ýmsir
aörir þættir komi þar til greina.
Engu aö siöur hafa þær kyn-
slóðir skilað af sér þeirri þjóð,
sem byggir þetta land i dag.
Það ætti þvi fremur að vera
okkar hlutverk aö skila betra og
fegurra tslandi til þeirra, sem á
eftir koma en tvistiga og sakast
um orðinn hlut.
Vissulega eiga hér viö hin
kunnu orö:
„Vilji er allt, sem þarf.”