Tíminn - 21.03.1982, Blaðsíða 4

4
Sunnudagur 21. mars 1982.
■ Don Quijote eöa Don Kikóti er
ofarlega á baugi á tslandi þessa
dagana: Um jólin kom út fyrsta
bindiöi þjíöingu Guöbergs Bergs-
sonar á þessu eiliföarverki Cer-
vantesar, riddarinn sjónum-
hryggi er teiknimynd fyrir börn
og fulloröna i sjónvarpi á hverj-
um laugardegi og nú frumsýnir
Alþýöuleikhúsiö Don Kfkóta i
leikgerö Bretans James Saund-
crs.
Litum tyrst a riddarann
hugumstóra, Don Kikóta sjálfan,
þótt hann þurfi vart aö kynna og
höfund hans og skapara Miguel
de Cervantes. Cervantes fæddist i
septembermánuöi 1847 I bænum
Alcalá de Henares á Spáni en
faöir hans var þar lyfsali og
skottulæknir, sem var á eilifum
flótta undan lánadrottnum sinum.
16ára gamall var Cervantes sett-
ur ásamt yngri bróöur sinum i
Jesúitaskdla i Sevilla. Þar fór
hann aö fást viö yrkingar og orti
meöal annars minningarljóö um
Isabellu drottningu sem birtist i
safni ljóöa sem kennari hans einn
haföi umsjón meö.
En Cervantes var langt i frá
stilltur unglingur. Þegar hann
stendur á tvitugu lendir hann i
deiium viö mann nokkurn og þeir
heyja einvigi. Þótt slikt væri dag-
legt brauö á Spáni á dögum
Filippusar annars var Cervantes
svo óheppinn aö berjast á for-
boönu svæöi og var af þeim sök-
um tekin fastur og dæmdur til aö
missa hægri hönd sina og i þokka-
bót I 10 ára Utlegö.
Hann sá sér þann kost vænstan
aö flýja, fór til Rómar þar sem
hann gat sér gott orö sem her-
maöur. Hann særöist nokkrum
sinnum i bardögum og missti
meöal annars máttinn i vinstri
höndinni. Ariö 1575 hélt hann
aftur til Spánar meö galeiöunni
Sol. En Uti á rúmsjó ráöast sjó-
ræningjar á skipiö og Cervantes
og bróöir hans Rodrigo eru teknir
höndum og fluttir til Algeirsborg-
ar. 1 fimm ár var Cervantes fangi
Hundtyrkjans. Hann reyndi
fjórum sinnum að flýja en var á-
vallt gripinn aftur. Á meöan
reyndi fjölskylda hans á Spáni aö
safna saman fé af litlum efnum til
aö leysa bræðurna úr haldi, en
tókst einungis að frelsa Rodrigo,
en vegna skjala sem fundust á
Arnar Jónsson sem riddarinn sjónumhryggi og Borgar Garöarsson sem Sankó Pansa
skrifa þetta, stepd ég meö annan
fótinn i Istaöinu, ég heyri hryglu
dauöans. 1 gær var méí veitt
siöasta smurning, en i dag rita ég
þetta: timinn er naumur, hryglan
vex, vonirnar dvina og þar af
leiðandi held ég lifinu uppi að
þeirri löngun sem ég hef til að
lifa.
Fjórum dögum siöar, 23ja april
1616, dó Cervantes sinum jarö-
neska dauöa, en verk hans lifa á-
fram betra lifi en flest handaverk
manna.
Don Kikóti og meðreiöarsveinn
hans Sankó Pansa eru löngu búnir
aö eignast sjálfstætt lif utan
bókar Cervantesar, þeir eru
táknmyndir og erkitýpur, eöa likt
og Guöbergur Bergsson sagöi eitt
sinni viötali —að Don Kikóti væri
I senn Ölafur Thors, Einar 01-
geirsson, Churchill, Lenin og
fleiri slikir, leiðtoginn og loft-
kastalasmiöurinn, og Sankó
Pansa viö hin sem fýlgjum eftir I
blindni, knúin áfram af óræðum
fyrirheitum. Don Kikóti er smá-
höföingi i spánskri sveit sem yfir-
gefur heimili sitt og bú eftir aö
hafa lesiö yfir sig af riddarasög-
um og fer Ut i heim likt og hinir
sögulegu riddarar, staöráöinn i
aö vinna réttlætinu og hinu góða
gagn i nafni Dúlsineu hinnar
fögru, þeirrar sem kunni allra
kvenna best aö pækla svínakjöt i
Mancha-héraöi. Don Kikóti, hinn
óbrotgjami og seinheppni hug-
sjónamaöur, eignast siöan nauö-
synlega og frábæra móthverfu i
Sankó Pansa, sem allur er upp á
veraldlega visu og reynir af veik-
um mætti að verja meistara sinn
skakkaföllum. Og þótt þau fjöl-
mörgu ævintýri sem þeir félag-
amir rata i séu flest heldur
spaugileg, fer ékki hjá þvi aö
harmskopleikurinn veröi manni
hvaö minnisstæöastur aö loknum
lestrinum. Don Kikótar þessa
heims eiga oftastnær ill örlög i
vændum.
Höfundur leikgeröarinnar,
James Saunders, er Lundúnabúi,
fæddur 1925. Hann er efnafræö-
ingur aö mennt, en hóf aö semja
leikrit um 1950 og 1963 fékk hann
meðbyr með leikritinu „Next
Time ITl Sing to You”, sem
Þjóöleikhúsiö sýndi i Lindarbæ
haustiö 1966 undir nafninu „Næst
skal ég syngja fyrir þig”. Eftir
Sitthvað má Sanki þola
— eða Don Kíkóti í Alþýðuleikhúsinu
Cervantes var hann metinn til
hærra lausnargjalds. Þegar loks
tókst aö kaupa hann úr ánauðinni
er sagt aö Cervantes hafi i bók-
staflegri merkingubeöiö i hlekkj-
um á hafnarbakkanum eftir þvi
aö vera fluttur þræll til Austur-
landa.
Hann var loks frjáls maöur og
heföi getaö tekiö sér i munn þau
orö sem hann lét Don Kikóta
segja mörgum árum slðar:
„Sankó vinur. Frelsiö er einhver
sú dýrmætasta gjöf, sem
himnarnir hafa veitt mannkyn-
inu: allir þeir fjársjóöir sem jörð-
in ber i skautisér eöa eru fólgnir i
djúpum hafanna eru ekki sam-
bærilegir viö þaö. Fyrir frelsiö,
sem og fyrir heiöurinn, ætti hver
og einn aö fórna lifi sinu og lita á
frelsisskeröingu sem þaö versta
senrt lifiö getur boöiö.”
Cervantes sneri aftur til Mad-
rid 1580 og haföi fyrst lifsviöur-
væri af ýmsum smástörfum, en
varö litið ágengt sem ljóöskáld og
leikritahöfundur, sem hugur hans
þó heigöist til. En betri timar
komu I liki stöndugrar bónda-
dóttur, Catalinu aö nafni, sem
hann gekk aö eiga áriö 1584. Aöur
haföi hann aö visu eignast dóttur
meö leikkonu nokkurri, sem vart
hefur talist mjög viröulegt. Eftir
hjónabandið haföi hann friö og
einhver fjárráö til aö helga sig
skriftum. Áriö eftir kom út fyrsta
skáldsaga hans La Calatea,
hjarölifssaga að þeirra tima
hætti. Hann skrifaði einnig leik-
rit, en féll þar óhjákvæmilega I
skuggann af öörum snillingi sem
kom fram um svipaö leyti, ööru
höfuðskáldi Spánverja, Lope de
Vega.
Frá 1587 til 1594 haföi Cervantes
umsjón meö birgöa- og vistasöfn-
un fyrir spánska flotann, flotann
ósigrandi, en varö litiö ágengt.
Snauöir bændur voru tregir til aö
láta af hendi afuröir sinar og sagt
er að oftsinnis hafi Cervantes
staöiö andspænis hópum æstra
■ Sankó á asna sfnum og Don Kikóti á merinni Rosinante.
þorpsbúa i uppreisnarhug. Þaö er
ekki aö vita hvort bókhaidiö hjá
Cervantes var I ólestri eða hvort
hundurinn lá annars staöar graf-
inn, en alla vega var hann sakað-
ur um misferli og dæmdur til
tveggja og hálfs mánaðar fang-
elsisvistar áriö 1597. Sagt er að
hann hafi byrjaö að skrifa söguna
af Don Kikóta i fangelsinu og þaö
er vist aö þótt hann hafi unnið
flotanum mikla litiö gagn þá
safnaöi hann öörum og veiga-
meiri forða á yfirreið sinni um
Spán — þekkingu á mannfólkinu
og hugarheimi og ytri aöstæöum.
Ekki svo þarflitiö vegarnesti
þegar skrifa skal mikil skáld-
verk.
Næst þegar fréttist af Cervant-
es, I byrjun árs 1603, býr hann i
borginni Valladolid og er önnum
kafinn viö aö skrifa fyrsta hluta
Don Kikóta, sem út kom 1605. Á
nokkrum mánuðum tókst Don
Kikóta og skjaldsveini hans að
sigra hug og hjörtu Spánverja,
þótt fræöimenn og menningarvit-
ar létu sér fátt um finnast. Les-
endurnir fundu þó að titlinum og
sögöu aö betra væri: Don Kikóti
og Sankó Pansa. „Þvi Sankó er
jafn merkilegur og húsbóndi hans
og skemmtir okkur og huggar
jafnvel meir.”
Þrátt fyrir að fyrsti hluti verks-
ins ætti svo mikilli velgengni aö
fagna liöu 10 ár þar tilannar hlut-
inn birtist, ekki fyrr en árið 1614,
en honum var tekiö af sama fögn-
uöi og fyrri hlutanum. En þrátt
fyrir velgengni sina sem rithöf-
undur var Crevantes svo snauður
þegar ævi hans tók að halla aö
hann átti ekki þak yfir höfuöið.
Hann og kona hans voru til húsa
hjá góöviljuöum presti,
Francisco Martinez. En þótt lif
hans heföi verið viöburöarrikt og
mótviörasamt tók hann ekki
manninum með ljáinn fagnandi.
19da april 1616 skrifaði hann vini
sínum: „Göfugi herra, þegar ég
■ Sankó sem ekki þykir verra aö fá sér i staupinu skeggræöir viö
ræningja sem er leikinn af Bjarna Ingvarssyni.
það sneri hann sér alfariö aö leik-
ritasmiö og 1969 var frumsýnt
leikrit hans „The Travails of
Sancho Panza” eða Sitthvað ma
Sanki þola”, sem hér heitir ein-
faldlega Don Kikóti. Leikgerð
Saunders á meistaraverki Cer-
vantesar byggir einkum á fyrri
hluta sögunnar um Don Kikóta.
Þeir Don Kikótiog Sankó leggja i
margar og glæsilegar glæfrafarir
i bók Cervantesar, en i leikgerð-
inni er feröin aöeins ein — nokk-
urs konar samnefnari allra ferða
þeirra félaga. Þó styöst Sanders
næstum eingöngu viö atburði,
persónur og texta skáldsögunnar,
en hagræöir einungis þannig að
betur hæfi leiksviöi.
Eins og bókin spannar leikritiö
vittsviö tilfinninga, allt frá glensi
og galskap til dýpsta harms. Þó
kallar höfundurinn þetta „alþýö-
iegan gleöileik” og þaö réttilega
þvi þeir félagar hafa lag á þvi aö
vera spaugilegir, jafnvel i sinum
verstu hrakförum.
Þaö er Karl Guömundsson
leikari sem hefur þýtt leikgerð
James Saunders á Don Kikóta á
islensku af mikilli iþrótt. Þór-
hildur Þorleifsdóttir er leikstjóri,
en búninga og fjölmargar grimur
geröi Messiana Tómasdóttir.
Tónlistin sem undirstrikar
sýninguna er eftir Eggert Þor-
leifsson. Þaö er Arnar Jónsson
sem fer meðhlutverk Don Kikóta
en Borgar Garöarson leikur
Sankó. lýmsum öörum hlutverk-
um eru þau Bjarni Ingvarsson,
Borgar Garöarsson, Eggert Þor-
leifsson, Guömundur ólafsson
Helga Jónsdóttir og Sif Ragn-
hildardóttir. Frumsýningin var i
gær, föstudag, en aftur veröur
sýnt á sunnudaginn 21sta mars.
/