Tíminn - 18.04.1982, Blaðsíða 20

Sunnudagur 18. aprll 1982
jfe RÍKISSPÍTALARN1R
Mf Hausar stödur
, . gJCnn;ra,-|tfa !
LANDSPÍTALINN
FóSTRUR óskast til starfa við Barna-
spitala Hringsins nú þegar og i sumaraf-
leysingar.
Upplýsingar veitir hjúkrunarforstjóri
Landspitalans i sima 29000.
KLEPPSSPÍTALINN
HJÚKRUNARDEILDARSTJÓRI óskast
sem fyrst á göngudeild geðdeildar Land-
spitalans. Upplýsingar veitir hjúkrunar-
forstjóri Kleppsspitalans i sima 38160.
KÓPAVOGSHÆLI
SÁLFRÆÐINGUR óskast við Kópavogs-
hæli. Umsóknir er tilgreini menntun og
fyrri störf sendist stjórnarnefnd rikis-
spitalanna fyrir 18. mai n.k.
Upplýsingar veitir yfirsálfræðingur i sima
41500.
ÞROSKAÞJÁLFI óskast nú þegar eða
eftir samkomulagi. Upplýsingar veitir
forstöðumaður Kópavogshælis i sima
41500.
STARFSMENN óskast til ræstinga á
Kópavogshæli.
Upplýsingar veitir ræstingastjóri i sima
41500.
Reykjavik, 18. april 1982.
RÍKISSPÍTALARNIR
Egebjerg
baggavagnar
* Tvær stærðir <
* Verð frá kr. 21.500.-
Röskva hf. Dragi sf.
S 91 84020 Akureyri
Óiafsvellir s 96 22466
S 99 6541
Skrifstofustjóri
Starf skrifstofustjóra Búnaðarfélags
íslands er laust til umsóknar.
Umsóknir sendist búnaðarmálastjóra
fyrir 30. april n.k., sem einnig gefur
frekari upplýsingar um starfið.
Búnaðarfélag íslands
Bændahöllinni. Simi 19200.
Kjörskrá, Keflavík
Kjörskrá fyrir bæjarstjórnarkosningarn-
ar i Keflavik verður lögð fram á skrifstofu
Keflavikurbæjar Hafnargötu 12 föstudag-
inn 23. april og liggur hún frammi i tvær
vikur.
Bæjarstjórinn ! Keflavík
■ Nokkrir úr intelligensiu Vinstri bakkans. Frá vinstri: Andrés Malraux, Ilja Ehrenbúrg, Albert
Camus, Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, André Gide. Teikning eftir Pierre Le Tan.
Vinstri bakkinn
— Eða hvað gerði Sartre í stríðinu?
■ Vinstri bakki Signu. Þar búa
helst smáborgarar sem hafa lit-
inn áhuga á listum ellegar menn-
ingu. En nafniö hefur lika fest
við hóp rithöfunda, málara,
heimspekinga og menningar-
postula i Frakklandi fyrir og eftir
heimsstyrjöldina siðari. Nöfnin
þekkja flestir, þessir menn (og
jVinstri bakkinn) eru þjóðsaga i
menningarheimi allra Vestur-
landa. Nú hefur bandariski rit-
Jiöfundurinn Herbert R. Lottman
ritað bók um þennan mjög svo
laustengda hóp og um andrúms-
loftið á Vinstri bakkanum allt frá
tima Alþýðufylkingar Leons
Blum og til kalda striðsins. Telja
verður að bók þessi muni varpa
nýju ljósi á þjóðsöguna, ef ekki
breyta henni.
Næstum allir unnu með
Þjóðverjum
Söguhetjurnar i bók Lottmans
— sem hefur meðal'annars ritað
einu ævisögu Camus er til er á
nokkurri tungu — eru fjölmargar
og af ýmsum þjóðernum. Sartre
og de Beauvoir, Camus, Aragon,
Cocteau, Ilja Ehrenbúrg, Arthur
Koestler, André Malraux, André
Gide, André Breton, Picasso...
Kaflar um hlutskipti þess fólks i
striðinu, meðan bjóðverjar réðu
Vinstri bakkanum, þykja ekki sist
fróðlegir. Lottman segir: „Ef má
marka endurminningabækur frá
þessum árum mætti ætla að næst-
um allir Parisarbúar hafi barist
gegn þýska setuliöinu. En það má
lika halda þvi fram að næstum
allir hafi unnið með þvi...”
Lottman fer að visu afar var-
lega i sakirnar. Hann spyr, lágum
rómi: „Hvað gerði Sartre i strið-
inu?” og svarar sér að visu sjálf-
ur: „Svo sem ekki neitt” — en sú
staðreynd ein að hann spyr, lýsir
nokkru. Og er hann lýsir hneyksl-
un Ernst Jungers á samtali sinu
við Louis-Ferdinand Céline (Cé-
line hafði kvartað yfir þvi að út-
rýming Gyðinga gengi ekki nógu
hratt fyrir sig), þá bætir hann
við: „Það má svo spyrja hvort
Junger hafi þurft að bregða sér
yfir Rinarfljót til að hitta fólk
þessara skoðana.”
Sældarlif Malraux
Lottman helgar Andrés Mal-
raux hluta bókar sinnar, en Mal-
raux er sem kunnugt er, eða var
altént, i miklum metum með
vinstri mönnum. I striðinu hafðist
Malraux við i rikmannlegri villu i
Suður-Frakklandi ásamt ástkonu
sinni, hélt prúðbúna þjóna og
drakk eðalvin. Aö striðinu loknu
haföi hann nokkur málverkin úr
villunni á brott með sér. Á meðan
hann lifði þarna lúxuslifi i friði og
spekt var eiginkona hans, Clara
sem var Gyðingur, i felum með
barn þeirra, og bjó við mikinn
skort. Malraux mælti sér einu
sinni mót við hana, það var árið
1942 og erindi hans var að biðja
um skilnað til aö hann gæti gengið
að eiga ólétta ástkonuna. Clara,
sem þannig hefði verið svipt einu
vörn sinni — hjúskaparsamningi
við sannan Aria! — neitaði. Hún
mun hafa átalið Malraux fyrir aö-
gerðarleysið, þá svaraði hann þvi
til að hann væri orðinn dauðleiður
á glötuðum málstað (átti þá við
Spánarstriðið) og að hann myndi
ekki ganga til liðs við andspyrnu-
hreyfinguna fyrr en eftir að
Bandarikjamenn gengju á land.
Um svipað leyti fullvissaði Mal-
raux bókmenntatimarit i Sovét-
rikjunum um að næsta bók hans
myndi fjalla um verkamenn við
oliuvinnslu þar eystra. Lottman
muldrar: „Kannski trúði hann
þvi sjálfur.”
Einkennisklæddir list-
unnendur
Aðdáun Lottmans á Picasso
sem listamanni skin i gegnum
bókina. En þótt Picasso hafi
skrifað undir bænaskjal, ásamt
mörgum þeirra sem hvað mesta
samvinnu höfðu við Þjóðverja,
um að Max Jacob — aldrað ljóð-
skáld og málari af Gyðingaættum
sem snúist hafði til kaþólskrar
trúar — yrði látinn laus úr fanga-
búðum, þá neitaði hann að beita
sér frekar, er það gerðist ekki.
„Jacob er engill,” sagði hann að-
eins. „Hann flýgur yfir fangelsis-
múrana.” En Jacob dó áður en til
þess kom. Picasso lifði hins vegar
góðu lifi á svarta markaðnum og
tók öllum listvinum opnum örm-
um, sama hvaða einkennisbún-
ingi þeir klæddust.
Margir listamenn, ekki sist
Gyðingar, sem flúið höfðu frá
Þýskalandi áttu illa ævi i Paris —
jafnvel áður en Þjóðverjar komu.
Franski kollegar þeirra skiptu
sér litið af þeim og þeir liðu
margir sáran skort. Lottman tek-
ur upp úr ritum Koestlers:
Frakki sem faðmaði að sér bláfá-
tækan listamann nýsloppinn úr
Þýskalandi en skildi hann svo eft-
ir á götunni og bauð Hemingway
— stórrikum — út að borða.
Kannski þessi sami Frakki hafi
siðar gengið i andspyrnuhreyf-
inguna. En kannski hann hafi aö-
eins setið á kaffihúsi og skrifað
leikrit.
Lottman rekur mörg dæmi um
samvinnu franskra menningar-
vita við Þjóðverja og tekur bóka-
útgefendur sérstaklega fyrir.
Sjaldan hefur meira verið gefið út
af bókum i Frakklandi en á
striðsárunum þegar Þjóðverjar
höfðu yfirsjón með allri útgáfu og
bæði útgefendur og rithöfundar
undu glaðir við. Gyðingum var
útrýmt úr þessum bókum og
Louis Aragon leyfði Gaston Galli-
mard að breyta miður geðslegum
Þjóðverjum i skáldsögu sinni i
Hollendinga.
Loft lævi blandið
Það sem á eftir fylgdi, er strið-
inu var lokið, var einnig einkar
athyglisvert. Bókaforlögin sem
leynt eða ljóst höfðu lotið Þjóð-
verjum héldu starfsemi áfram,
alveg óáreitt, en prentsmiðjur
andspyrnuhreyfingarinnar áttu i
mesta basli vegna fjárskorts,
pappirsleysis og svo framvegis.
Og loft var lævi blandið. Til að
hreinsa samviskuna af vinskapn-
um við Þjóðverja voru hafnar
herferðir gegn „Þjóðverjavin-
um”, en sumir þeirra sem hæst
létu höfðu alls ekki átt minni eöa
óvinsamlegri samskipti við her-
námsliðið en hinir sem voru of-
sóttir. Rithöfundurinn Drieu La
Rochelle, sem hafði rekið áróður
fyrir Þjóðverja, skaul sig er hann
komst að þvi að fyrrum vinir hans
könnuðust nú ekkert við hann, Je
SuisPartour var tekinn af lifi fyr-
ir ekki aðeins sinar syndir heldur
og fjölda annarra sem héldu
áfram rétt eins og ekkert hefði i
skorist. Cocteau var aldrei hand-
tekinn. Rithöfundar sem áttu að
hafa haft samvinnu við Þjóðverja
voru settir á svartan lista og al-
gerlega einangraðir, Sartre og de
Beauvoir lögðu blessun sina yfir
það. Lottman segir: „Sumt fólk
hafði ekki pláss i þeim nýja heimi
sem þau voru að reyna að
byggja ” En hverjir fengu pláss
var háð tilviljunum, klikuskap,
'leynimakki og þar fram eftir göt-
unum. Kona rithöfundarins Mar-
cels Jouhandeau, Elise, skrifaði
eitt sinn bréf til Þjóðverja og for-
dæmdi þar ritstjórann og útgef-
andann Jean Paulhan sem „við
Gyðinga” (Lottman nefnir ekki
nein nöfn). Þau þrjú eru nú öll
látin en Þjóðverjinn sem fékk
bréfið i hendur og þaggaði málið
niður lifir enn. Ef hann hefði ekki
gert það hefði Paulhan án efa dá-
ið i fangabúðum og Elise Jou-
handeau verið spurð óþægilegra
spurninga eftir strið. En kannski
ekki. Eftir strið .var sem sé ekki
litið á þaðsem sérlega alvarlegan
glæp að hafa svikið vini sina i
hendur Þjóðverja — annað mál
var ef kona hafði sængað hjá
þýskum hermanni. Slikar konur
voru reknar i hópum um götur
Parisar, þær krúnurakaðar og
ataðar tjöru og fiðri, sumar
drepnar án dóms og laga.
Kvenfyrirlitning
Og talandi um konur. Bók Lott-
mans hefur varpað skýru ljósi á
djúpstæða fyrirlitningu hinna
vinstrisinnuðu mennta- og lista-
manna á konum og kvenréttinda-
baráttu. Þeir voru á móti stjórn-
málaréttindum til handa konum
vegna þess að þeir álitu að konur
væru svo vitlausar að þær myndu
allar kjósa hægri flokkana — og
það furðulegasta var að gáfaðar
konur i þeirra hópi féllust á þessa
röksemdafærslu. Og allir þessir
ágætu vinstri menn höfðu aukin-
heldur ekki mikinn áhuga á ýms-
um meinum þjóðfélagsins, sem
voru bæði mörg og stór. Það var
til að mynda eftirlátið hinum
hægrisinnaða Céline að lýsa
ömurlegum fátækrahverfunum
og viðbjóðslegum sjúkrahúsun-
um. Þeir skiptu sér ekki af
fangelsum fyrir börn, vinnu-
þrælkun barna, eða fanganýlend-
um Frakka þar sem réttindi
fanga voru nákvæmlega engin.
I bók Lottmans um Vinstri
bakkann kemur fram að konur
voru þessum menningarvitum
aðeins eiginkonur eða hjákonur,
þær áttu að halda kjafti. Simone
de Beauvoir var fyrsta konan sem
tók til máls og alls óvist hvort til
hennar hefði heyrst ef Sartre
hefði ekki staðiö við hlið hennar.
Og Lottman segir frá skáldkon-
unni Marguerite Duras eftir strið.
Þá höfðu konur fengið kosninga-
rétt, Duras var félagi i kommún-
istaflokknum (en þaðan var hún
siðar rekin), og vinir hennar og
félagar hittust reglulega i ibúð
hennar til að ræða stjórnmál og
listir. Duras tók ekki þátt i um-
ræðunum. Hún eldaði matinn.
Fánýti
Einn gagnrýnandi lét svo um
mælt að það sem vekti mesta at-
hygli við bók Lottmans um
Vinstri bakkann væri hversu allt
þeirra hjal, og tal, og allt þeirra
lif og aðgerðir hefði verið fánýtt.
Enda lýkur Lottman bók sinni á
tilvitnun i leikrit Samuels Beck-
etts — sem var einn fárra lista-
manna i Frakklandi sem tók virk-
an þátt i andspyrnuhreyfingunni
— Endatafl. Þar segir: „Mean
something! You and I, mean
something! Ah, that’s a good
one!” Eða, i lauslegri þýðingu:
„Einhvers veröir! Þú og ég, ein-
hvers verðir. Jah, þessi var góð-
ur!”
— ij endursagði.