Tíminn - 22.04.1982, Síða 14

Fimmtudagur 22. april 1982
14_________________Wmrnm
heimilistíminn umsjón: B.St. og K.L.
Öll eldumst vid
— en við getum sjálf ráðið nokkru um hraðann
■ Aö lifa i eilifri æsku, hefur alla
tift veriö draumur manna. Sifellt
fleiri ná háum aldri, og þaö þ<5 aö
viö veröum öll aö undirgangast
þá hrörnun, sem hefst þegar, er
viö nálgumst fertugsaldurinn.
Hvernig okkur reiöir af, er þegar
stillt inn á liffræöilegu kiukkuna
okkar og er aö hluta til ákvaröaö
af erföaeiginleikum. En þaö er i
rauninni heilmikiö, sem viö sjáif
getum gert til aö hægja á
hrörnuninni i okkar eigin likama.
,,Lyf” gegn öldrun
Nú á dögum eru margir
visindamenn um víöa veröld önn-
um kafnir viö aö kanna öldrun.
Ana Aslan prófessor er oröin
heimsþekkt fyrir þann árangur,
sem hún hefur náö meö notkun
eigin efnis sem gengur undir
nafninu Gerovital.
, Aö sögn Ana Aslan hefur Gero-
vital áhrif á endurnýjun frum-
anna og hún mælir meö þvi, aö
fólk hefji notkun þess ekki siöar
en um 45 ára aldur. Ana Aslan
sjálf og margir aörir, sem hafa
notaö Gerovital (samhliöa holl-
um lifnaöarháttum) þykir sanna
þaö, aö Gerovital hafi góö áhrif I
þá átt aö vinna gegn hrörnun.
Hvers vegna eldumst
við?
Til aö geta útskýrt þá þróun,
sem kölluö er eölileg hrörnun,
verðum viö aö vita allt um lifiö.
En það gerum við ekki. Ef
dregnar eru saman þær niöur-
stööur, sem þegar hafa fengist, er
óhætt aö segja, aö allir visinda-
menn séu sammála um aö tvö at-
riði hafi þar mikil áhrif: Erfða-
eiginleikar og lifnaöarhættir.
Erföaeiginleikunum getum viö
ekki stjórnaö ennþá, þó aö þegar
sé fariö aö vinna aö könnunum á
þvi sviöi. Þegar rætt er um
lifnaðarhætti, er átt við heil-
brigöisástand, mataræði, sjúk-
dóma, streituþætti, óheillavæn-
lega ávana, offitu og almenna af-
stöðu til lifsins.
Eríðaeiginleikar
Hafi foreldrar okkar eöa forfeð-
ur lifaö fram i háa elli, eru meiri
likur til að okkur veitist langlifi
heldur en ef þau hafa dáið ung.
Dæmi eru til um vissar ættir, þar
sem langlifi viröist hrein kyn-
fylgja. Eins eru til landsvæöi, þar
sem fólk almenntnær mjög háum
aldri.
Lifnaðarhættir
Hvað varðar mataræöi, má
vitna i orö professors í geron-
tologi, öldrunarvisindum, sem
segir: Ef viö vinnum ekki
likamlega vinnu, duga okkur
1.000-1.500 hitaeiningar á dag. Af
þeim eiga 50% aö koma úr eggja-
hvituefnum, 20% úr jurtafeiti og
30% úr kolvetnum. Fæðan á aö
vera fjölbreytt og auöug af trefja-
efnum til aö auövelda melting-
una. Magur ostur eöa aðrar
mjólkurafuröir eiga aö vera á
boröum á hverjum degi. A, B, C,
D og E-vítamin, steinefni og
snefilefni eiga aö vera i nægum
mæli i hinum daglega kosti.
Sykur og sætan mat ber aö
foröast, en neyta i staöinn ávaxta
og berja.
Sterkir áfengir drykkir og si'ga-
rettur eru algerlega forboöin.
Vins og öls er óhætt aö neyta, en
ekki nema 2-3 glasa á dag.
Ofþyngd ber aö varast, þar sem
hún hefur aukiö álag I för meö sér
fyrir allan likamann og hefur
skaöleg áhrif á ástand hans.
Aö frátöldum erföaeiginleikun-
um eru þessi atriði mikilvægust
til aö hafa áhrif á öldrunina.
Þrir lestir, sem hafa ill
áhrif
Við vitum fullvel, aö likaman-
um veröur ekki gott af kaffi, siga-
rettum og brenndum áfengum
drykkjum. Þar getum viö valið
sjálf á milli, hvort við viljum
neyta þessa meö fyrirsjáanlegum
afleiöingum.
Áhrif þau, sem kaffi hefur á
hjarta, maga og skaplyndi, eru
ekki alltaf merkjanleg, en ef
likaminn gerir uppreisn gegn
kaffineyslu, verður að taka fullt
tillit til þess.
Vin- og ölneysla i hófi er mein-
laus, en brennda drykki ber að
láta eiga sig.
Fullkomin eining er meöal
visindamanna um skaösemi tó-
baks.og eru ýmsir farnir að velta
þvi fyrir sér, hvort sú nautn, sem
tóbaksneysla veitir, réttlæti þann
skaða, sem reykingamaðurinn
veldur bæöi sjálfum sér og um-
hverfi sinu. Nikótlnið verkar á
blóðrásina með þvl aö valda sam-
drætti, sem dregur úr súrefnis-
flutningi til hinna einstöku fruma.
Það má sjá á húö stórreykinga-
fólks, aö frumurnar eru van-
sælar, húðin veröur slöpp og grá-
leit. Samdráttaráhrif nikótinsins
ásamt æöakölkun hafa þau áhrif
á streymi blóösins, sem sjá má á
meöfylgjandi myndum.
Hreyfing er lifsnauðsyn-
leg
Hreyfing eykur súrefnis-
streymi um likamsvefina, sem
hafa þörf fyrir hreint og fingert
netháræöa til aö gegnumstreym-
ið sé i fullkomnu lagi.
Mjúkar og átakaiitlar æfingar,
sem ná til allra vööva, eru æski-
legri en haröar og krefjandi
æfingar, sem leiöa til þess að
hjarta og vefir veröa Utkeyröir
eftir þrýsting og tog. Visinda-
menn vara viö allt of haröri og
einstrengnislegri þjálfun og mæla
meö gönguferöum, hjólreiðum,
sundi og dansi.
Sömu æfingar geta haft mis-
munandi áhrif á ólikt fólk. Þaö er
þvi ráölegt aö gefa því gaum,
hvernig eigin likami bregst viö og
laga hreyfinguna samkvæmt þvi.
Ofþyngd flýtir fyrir öldrunar-
einkennum. Vegna slits á buröar-
kerfi likamans, kemur fram sárs-
auki, sem kemur i veg fyrir aö
hægt sé aö stunda þá hreyfingu,
sem llfsnauðsynlegt er fram á
gamals aldur.
Sjúkdómar og streita
flýta öldruninni
Langvarandi sjUkdómar eöa
sifelld vanheilsa skilur alltaf eftir
spor i liffærunum og flýtir fyrir
þvi að likaminn slitni, efnafræöi-
legar breytingar ruglast og þrátt
fyrirbata af sjUkdóminum, tekur
þaö langan tima fyrir likamann
að jafna sig.
Streita er höfuöóvinur nú-
timans, svo sem tölur sýna.
Kransæöasjúkdómar færast si-
fellt í vöxt i nUtimasamfélaginu.
Asi, svefnleysi, óánægja, þung-
lyndi, — sU tilfinning aö komast
aldrei yfir allt, sem þarf aö gera,
allt þetta fylgir nUtimalifnaðar-
háttum.
Þessi vitahringur hefur mjög
slæm áhrif á líkamsstarfsemina,
ef hann viðgengst til lengdar.
Vatn, lykillinn að lifinu
65% af líkamanum er vatn, og
inniheldur þaö9,9% salt. Alitiö er,
að frumurnar fari aö hrörna
begar um fertugsaldur, og þegar
þær eru orðnar uppþornaöar,
hverfa þær. Breytingin kann að
stafa af of lítilli vökvaneyslu.
Þörf likamans fyrir vökva eru 2-3
litrar á dag. Blávatn, ávaxtasafi
og jurtate er gott aö drekka, en
mikilvægast er aö drekka vænt
vatnsglas strax á morgnana á
fastandi maga. Saltneyslan ætti
ekki aö vera meira en 5 g á dag
(meðalneysla er 8-12 g). Salt
bindur vökva i llkamanum, en á
rangan máta og á röngum stöð-
um. Sjá meðfylgjandi mynd.
Aukahormónar tefja
fyrir öldrunareinkenn-
um
Otkölkun beinanna, sem eykst
eftir breytingaskeiðiö, er vanda-
mál, i nánum tengslum við öldr-
unina. Beinin geta tekiö i sig og
gefiö frá sér kalk. 98% af kalki
likamans er aö finna I beina-
grindinni, afgangurinn er I blóð-
inu. östrogen, kvenhormóninn,
hefur áhrif á kalkjafnvægið og
getur þvi átt sök á Utkölkuninni úr
beinunum. Allt aö tvitugsaldri er
beinabyggingin aö byggjast upp
og styrkjast. A aldrinum 21-35
breytist hún litið, en eftir 36 ára
aldur rýrnar beinaþyngdin um 1-
2% á hverju ári.
Útkölkun beinanna gengur
hægt og leggst sérstaklega þungt
á konur. Kalktapiö leiöir stundum
til beinbrota og gerir þau liffæri,
þar sem kalk er aö finna, veik-
byggöari.
Rétt mataræöi er sérlega mikil-
vægt i þessu sambandi. 1 daglegu
fæöi veröur aö finna 500-600 mg
kalcium (samsvarar 1/2 lltra af
mjólk eöa 65 g af meöalfeitum
osti). Þar aðaukier þörf fyrir D-
vitamín og fosfór og meltingin
veröur aö vera I góöu lagi. Sé
hugaö aðþessari hliö málsins.sér
lokaöa kirtlakerfiöum afganginn,
en það stjórnar hormónajafnvæg-
inu.
Framantalið eru nokkrar af á-
stæöunum fýrir þvi að læknavls-
indin eru farin aö notast við hor-
mónameðferö til aö fyrirbyggja
útkölkunina. Óþægindin, sem
fylgja breytingaskeiðinu, láta þá
ekki á sér kræla og öldruninni er
skotið á frest.
Læknisráð alþýðunnar
og öldrun
Hvaö er aö segja um gömul ráö
alþýðunnar I baráttunni viö öldr-
un: aö neyta hvitlauks, rós-
marins, Ginsengs, geitaosts
o.s.frv.?
Viö vitum með vissu, aö öldrun
er sambland af margvislegri
virkni, sem á sér staö i likaman-
um. Viö getum ekki afneitað
þessum gömlu ráöum, þar sem
ekki eru fyrir hendi nægar
visindalegar sannanir, hvort
heldur er með eöa móti. Mjög
sterk trú á eitthvert efni getur
mjög gjarna haft þau áhrif á
likamann, sem leitaöer eftir. Hin
svokölluöu placebo-áhrif (að láta
læknast af áhrifalausu meöali)
eru vel þekkt meöal visinda-
manna og geta reynst ótrúlega á-
hrifamikil.
Jákvætt hugarfar og líf-
erni
Vísindamenn eru sammála um
að breytingarnar i líkamanum,
sem við getum fylgst með meö
læknisránnsóknum og prófunum,
sýni fram á að hrörnunin, sem
hefst við 35-40 ára aldur, stefni
aðeins I eina átt, — til eyöingar.
Á andlega sviöinu getum viö
haldiö okkur ungum talsvert
lengur. Andinn heldur áfram að
vera ungur og það getur leitt til
togstreitu, þegar likaminn ræöur
ekki almennilega viö það, sem
andinn vill og óskar eftir.
Jákvæð afstaöa hefur áhrif á
okkur sjálf og umhverfi okkar. Aö
læra að lifa á liöandi stund og
vera ekki meö áhyggjur af þvi,
sem viö geröum i gær, eöa gerð-
um ekki, er nokkuð, sem við ætt-
um öll aö venja okkur á. Til-
hneigingin til að harma eigin
geröir og annarra veröur sterkari
með aldrinum. Þaö getur haft of-
an af fýrir fólki, en er alls ekki
rétta viöfangsefniö.
Verum þvi bjartsýn! Horfum
fram á veginn! Þökkum fyrir það
góða og fagra, sem okkur hefur
fallið i skaut. Gerum áætlanir og
byrjum á einhverju nýju. Þaö er
kostur á svo mörgu, sem örvar og
hleður likamann nýrri orku. Slíka
örvun getum við ekki metiö of
hátt, þegar um þaö er aö ræöa aö
tefja fyrir öldruninni, bæði á
likama og sál.
Erföaeiginleikar vega þungt á
metunum i sambandi við þaö,
hvernig fólk eldist. En þaö gera
lifsvenjur lika og þær getum við
tamið okkur. Rétt mataræöi og
rétt hreyfing, ekkert áfengi og
engar sigarettur — þessi atriði
geta haldiö likamanum eins ung-
um (eöa allt aö þvi) og andanum.
Auk þessa fá margar konur mikla
aöstoö með hormónagjöfum.
6-^ju sr- . ssg.
mm-
■ Sigurlaug Marinósdóttir viö afgreiösiu I verslun sinni Leikfangaveri. (Timamynd: Róbert).
SUMARGJAFIR
FYRR OG NÚ
■ Hér á iandi hefur lengi
tfðkast sá siður, að gefa
smágjafir á sumardaginn
fyrsta. Oftast er það þó þannig,
að forcldrar cru að endurnýja
ýmis útileikföng barna sinna
fyrir sumariö.
i bók Árna Björnssonar
þjóðhá ttafræöings, Saga
daganna, segir að elsta dæmi
sem vitað er um sumargjafir
hér á landi, sé frá 1545. Þá gaf
Gissur biskup Einarsson heim-
ilisfólki sinu „sumargáfur".
Voru það bæði skildingar og ein-
hverjar flikur, eftir þvi sem
skrifaöar heimildir herma.
Blaðamaður Heimilistimans
hafði samband við nokkrar leik-
fangaverslanir I Reykjavik til
þe ss að forvitnast um hvort
mikið væri um leikfangakaup
fyrir sumardaginn fyrsta. Svör
afgrciðslufólksins voru á þá
leið, að töluvert hefði verið
keypt þessa viku, einkum af
boltum, sippuböndum og smá-
bílum.
Ömmurnar kaupa
mest af leikföngum
1 Leikfangaveri varð fyrir
svörum eigandi verslunarinnar,
Sigurlaug Marinósdóttir. Hún
sagði, að töluvert hefði verið
keypt þar i þessari viku af úti
leikföngum, svo sem boltum,
sippuböndum og sundkútum
o.fl. þess háttar, en þetta væri
svo sem engin jólaös, eða neitt i
likingu við það sem væri i jóla-
mánuðinum. Sigurlaug sagði að
ömmurnar væru hvað drýgstar
við leikfangakaupin fyrir
sumardaginn fyrsta.
Meira um sumargjafir
fyrir 8—10 árum en nú?
Stefán Jóhannsson i Leik-
húsinu að Laugavegi 1, sagði
smábila, bolta, sandkassaleik-
föng, svosem fötur og skóflur og
önnur vorleikföng, seljast mest
þegar verður væri gott. Hann
sagði að ekki hefði verið sér-
staklega mikil sala á leik-
föngum nú fyrir sumardaginn
fyrsta en þó hefði hún verið
talsverð. Liklega hefðu sumar-
gjafakaup verið meiri fyrir svo
sem 8—10 árum en nú er, sagði
Stefán.
Börnin kaupa
stundum sumargjafir
handa
foreldrunum
1 Liverpool er mikið úrval
leikfanga og Guðrún afgreiðslu-
stúlka þar sagði okkur, að á
vorin væri alltaf mikil sala i
leikföngum, einkum þegar gott
og sumarlegt veður væri.
Guðrún sagði, að stundum
kæmu llka börn, sem vildu
kaupa sumargjafir handa for-
eldrum sinum og yngri systkin-
um. Þau væru þó nokkuð
útsjónarsöm að finna einhverj-
ar skemmtilegar smágjafir,
sem væru ekki ofviða pen-
ingapyngju þeirra.
Blaðamaður spurði, hvort
mikið hefði verið auglýst til
sumargjafa frá versluninni, en
Guðrún sagöi það ekki vera, og
sagðist ekki hafa tekið eftir
sumargjafa-auglýsingum í
fjölmiðlum, en annars væri allt
að kafna I fermingargjafaaug-
lýsingum þessa dagana.