Tíminn - 14.07.1982, Qupperneq 9

1982 horft til nýrrar aldar með efldum
þrótti og fullri sæmd“.
Þáverandi landbúnaðarráðherra brást
vel við og skipaði nefnd til að sinna þessu
verkefni, og var hún kölluð Hólanefnd.
Nefndin skilaði ítrekað áfangaskýrslu en
lokaáliti í ársbyrjun 1980. Skólanefnd
Hólaskóla hafði um svipað leyti skilað
tillögum um þessi efni og voru þær að
miklu leyti samhljóða tillögum Hóla-
nefndar.
Haustið 1979 var svo komið að
ákveðið var að fella niður reglulegt
skólastarf á Hólum vegna dræmrar
aðsóknar. í framhaldi af því var
starfsliði skólans sagt up. Þá voru
dimmir dagar á Hólum.
Þann 19. mars 1980 er síðan gerð
svofelld ályktun af ríkisstjórninni:
„Ríkisstjórn samþykkir að vinna að
endurreisn Bændaskólans á Hólum í
Hjaltadal. Þetta verði gert m.a. með þvi
að framkvæmdar verði i megindráttum
þær tillögur, sem fyrir liggja frá
Hólanefnd og skólanefnd Hólaskóla.
Eðlileg áfangaskil og fjármagnsað-
stæður ráði framkvæmdahraða. Meðal
fyrstu verkefna, sem ráðist verður í, er
hitaveita í Hjaltadal ásamt fiskibúi
(Hólalax h.f.) og mun ríkisstjómin
greiða fyrir þeim framkvæmdum á þessu
ári með framlagi til hitaveitunnar á
lánsfjáráætlun 1980.“
Með þessari samþykkt verða þáttaskil.
Hún kveður skýrt á um þann vilja
ríkisstjómarinnar, að Bændaskólinn á
Hólum verði reistur úr þeirri lægð, sem
■ Pálmi Jónsson landbúnaðarráð-
herra.
hann var staddur i. Röksemdimar voru
tvenns konar. í fyrsta lagi sögulegar.
Glæsileg saga Hóla, reisn og helgi
staðarins krafðist þess, að þar væri
viðhaldið menningarstarfi, menntasetri,
sem sómi væri að. í öðm lagi efnisleg
rök. Ný löggjöf um búnaðarfræðslu
kvað m.a. á um þær breytingar að lengja
námið i tvö ár, sem þýddi aukna þörf
fyrir skólahúsnæði.
í samræmi við þessa samþykkt hefur
verið unnið að málum síðan hér
á Hólum. Akvarðanir voru þegar teknar
um hver skyldu verða fyrstu skrefin i
framkvæmdum og uppbyggingu skóla-
starfsins.
Unnið hafði verið að undirbúningi að
stofnun laxeldisstöðvar Hólalax h/f og
hitaveitu i Hjaltadal. Framkvæmdir á
vegum þessara fyrirtækja, sem ríkið á
hlutdeild í til að tryggja hagsmuni
skólans, tókust með miklum ágætum.
Fyrsti áfangi hesthúss, sem einnig hafði
verið i undirbúningi, hefur risið og var
tekinn í notkun s.l. vetur.
Ákveðið var að hefja ekki reglulegt
skólastarf fyrr en haustið 1981, en stofna
til námskeiða í skólanum í tvo vetur,
eftir því sem aðsókn gæfi tilefni til.
Meðan það hlé varð á skólastarfi var
unnið eftir því sem mögulegt var að
endurbótum á skólahúsinu, fyrst að
utan, en síðan innan húss, þannig að nú
hafa verið gerðar upp heimavistir
nemenda, mötuneytisaðstaða og eldhús,
en auk þess komið í lag brunavörnum
og lögnum ýmis konar. Þessi verk hafa
tekist með afbrigðum vel.
Þá hafa einnig verið gerðar miklar
endurbætur á íbúðum kennara og
skólastjóra, sömuleiðis á fþrótahúsi og
búningsklefum, heitt vatn leitt í hús
staðarins, ráðist í ræktunarframkvæmd-
ir og staðurinn skipulagður. Siðast en
ekki síst hafa gamlir nemendur og
velunnarar skólans fært honum sund-
laug i afmælisgjöf, og var hún vígð nú í
morgun.
Þann 1. apríl 1981 var Jóni Bjamasyni
frá Bjarnarhöfn veitt embætti skóla-
stjóra Bændaskólans á Hólum. Hann
tók þegar við forsjá staðarins, réði að
mestu nýtt kennaralið að skólanum
og annaðist yfirstjórn framkvæmda.
Reglulegt skólastarf hófst svo sem að var
stefnt á liðnu hausti og var skólinn
fullskipaður. Allar fregnir af skólastarf-
inu s.l. vetur eru góðar.
Skólastjórahjónin Jón og kona hans,
Ingibjörg Kolka, hafa þegar sett svip
sinn á Hólastað sem húsbændur, og
■ Hólar.
■ Laxeldisstöðin Hólalax i Hjaltadal.
aflað sér trausts og virðingar. Gott eitt
heyrist einnig frá öðru starfsliði.
Telja verður að allt hafi tekist, sem
að hefur verið stefnt á Hólum nú um
tveggja og hálfs árs skeið. Gifta hefur
fylgt endurreisnarstarfinu. Miklum fjár-
munum hefur verið varið til fram-
kvæmda, sem ég tel ekki ástæðu til að
tiunda hér. Ég ætla að flestir séu mér
sammála um, að þeir hafi komið i góðan
stað niður. Ég vil þó flytja fjárveitnga-
valdinu og fjármálaráðherra þakkir fyrir
skilning og áhuga á þessu uppbygg-
ingarstarfi.
Þótt mikið hafi áunnist, er mikið
ógert.
Stofnun loðdýrabús, sem kennslutæki
fyrir skólann, endurbygging gripahúsa,
ibúðabyggingar, bygging skólahúsnæð-
is, svo hægt sé að taka við fleiri
nemendum í skólann. Öll eru þessi verk
framundan.
Reynsla siðustu ára sýnir, að mikið er
hægt að gera á stuttum tíma og að
verkefni eru heillandi, þegar við höfum
trú á að okkur takist að leysa þau.
Þótt loft sé skýjað, finnst mér bjart
yfir þessum hátíðisdegi. Mér finnst sem
hollar vættir hins fræga höfuðbóls fagni
komu okkkar. Fegurð dalsins er hin
sama og fyrr, þótt tign fjallanna sé að
nokkru hulin. Og Hólastaður hefur lyft
brúnum sínum mót gestakomunni. Ný
mannvirki hafa risið, ný fyrirtæki,
endurbætur hafa verið gerðar. Hér er
líf, hér er starf, hér er sem fyrr
menningarsetur. Þess vegna er af-
mælishátíðin einnig sigurhátið. Ég
fagna því að svona skuli hafa til tekist.
Ég fagna þvi að afmælisbarnið skuli
geta horft til nýrrar aldar með bjartsýni
og sæmd. Ég leyfi mér að taka undir
með Hannesi Hafstein er hann segir:
Dagur er risinn, öld af öld er borin
aldarsól ný er send að skapa vorin.
Árdegið kallar, áfram liggja sporin.
Enn er ei vorri framtið stakkur skorinn.
Ég flyt öllum þeim þakkir, sem gert
hafa það mögulegt að halda þessa hátið
með þeim myndarbrag, sem raun er á.
Ég þakka hátiðamefndinni og for-
manni hennar sérstaklega, Jóni Bjarna-
syni, skólastjóra, sem borið hefur hita
og þunga af öllum undirbúningi.
Ég flyt Bændaskólanum á Hólum,
skólastjóra, starfsfólki, staðarfólki og
ykkur öllum, hátíðargestir, heillaóskir
með aldarafmæii skólans og bið honum
blessunar á vegferð nýrrar aldar. Megi
reisn og sæmd þessa höfuðbóls ríkja um
alla framtið.
Á þessari afmælishátíð færi ég
Bændaskólanum ekki stórgjafir. Upp-
byggingastarf síðustu tveggja ára er gjöf
þjóðarinnar til þessa höfuðbóls. Allt
hefur það miðað að því að tryggja
framtiðargengi og gera þennan dag að
sigurdegi. Sú gjöf er öllum öðrum betri.
Ég vil þó afhenda skólastjóra litla gjöf
til skólans frá landbúnaðarráðuneytinu,
aðeins sem tákn um hlýjan hug og
árnaðaróskir.
Þetta er eintak af Skarðsbók í
hátiðarútgáfu.
■ Hafsteinn Ólafsson (Timamynd Ari)
vanda að ræða sem þjóðir búa við
stilltara veðurlag og það er vægast sagt
óvisindalegur hlutur að tala samtímis
um íslensk eldri hús og húsagerð
annarra landa. í Noregi hefur galla orðið
vart samkvæmt kenningunni í 5 húsum
af hundraði og þeim ekki brugðið meira
en svo, að frá áramótum 1978-9 og fram
i april 1981 blésu þeir ull í yfir 10 þús.
hús og er ekkert lát á. í Danmörku eru
þetta meiri mál og verri eftir því sem
sunnar dregur. Norðmenn hafa greini-
lega lagt eitthvað aðra merkingu í
hugtakið orkuspamað en við hér á landi.
Upp á íslenskar aðstæður hefur nefnd
kennisetning aldrei verið heimfærð.
Maður getur fengið á tilfinninguna, að
svo mörg og alvarleg hafi byggingarslys-
in orðið hjá okkur um dagana að vissara
sé að gæta sin. Ef einhvern tima kæmi
eitthvað fyrir i einhverjum húsum
o.s.frv. Að spara millj. á millj. ofan
kemur því máli ekki við. Þjóðlegt
einkenni atama.
Þó vill nú svo til, að vildu menn hafa
eitthvað áþreifanlegt í þessum efnum,
hefur undirritaður leyft sér að benda
fræðimönnum á fyrirliggjandi ágætustu
rannsóknarefni hér heima á þessum
sviðum. Bent hefur verið á ákveðin hús
um 100 ára gömul, hvar finna mætti hin
ótrúlegustu fyllingarefni í grindunum.
Mulinn mó, reiðing og margskonar
múrfyllingar. Innan á veggi þessara húsa
hefur aldrei komið neitt sem heitið gæti
rakasperra. Þama er um lífræn efni að
ræða, sem ekki leyndu því hefði raki
safnast fyrir einhvern tíma á 100 ámm.
Á ferðum um landið hefur undirrit-
aður skoðað feiknin öll af húsum, og
ekki síst þök með miklum og litlum
loftræstingum, sem fjalla mætti um í
löngu máli. Athyglisverðast er, að burt
séð frá annars innri frágangi og gerð
virtist greinilegt, að i illa einangmðum
þökum mátti oftar merkja rakamyndanir
í efri lögum þeirra, en væm sams konar
þök með sæmilega einangmn, varð
rakans varla vart. Við slíkar athuganir
er auðvelt að sannfærast um að ytri byrði
húsa, mótaviður, pappi, bámjárn hafa í
sjálfu sér næga öndun við islenskt
veðurfar sé einangmnin annars næg. Illa
einangmð þök era því ekki aðeins
orkuspillar, heldur liggja mörg þeirra
undir skemmdum.
Sem áður segir er ein af forsendum
fyrir að ekki fást lán út á steinullarblástur
sú, að rakavamarlag sé ekki fyrir hendi.
Þetta er þess vert að skoða nánar. Enn
em nefnilega byggð hundmð húsa á ári,
límt innan á veggina einangmnarplast,
vírnet strengt þar á og múrað yfir.
Undirritaður hefur þó ekki heyrt enn,
að út á slík hús fáist engin lán vegna þess
■ Aðferðin er einföld. Litið gat er borað á þann vegg sem einangra á og steinullinni
blásið inn í holrúmið. Einangruninni er blásið með þrýstingi sem gefur 70 kg. af uil
á rúmmetra. Einangrunin er i A gæðastaðli, vatnsfráhrindandi og mjög eldþolin. Á
minni myndinni má sjá hve þétt steinullin leggst í holrúmin. Götum er einfalt að lóka
að nýju með kork og trétröppum.
að þama vanti rakaspermna. Hér er
nánast eins og krakkar leiki sér að
lagasmíð og reglugerð.
Með slikri afstöðu kerfisins sem að
framan hefur verið lýst, hefur tekist að
fæla margan frá því að einangra betur
hús sin. En hver er svo tónninn í fólki
vítt um landið. - Engin lán fáanleg -. -
Orkuspamaðamefnd -. Hún virðist vart
sjá annað en nauðsyn á stillingu
kynditækja og blöndunga í bilum og eru
gjamanlátnar fylgja álitlegar sparnaðar-
■ tölur. - Ár gamla fólksins -. Það hugtak
nær aðeins til stofnana sem hægt er að
kvikmynda. - Húsn.m.stof.rík. - Um
hana falla oft óprenthæf orð. - En -
Þrátt fyrir allt. Áfram verður haldið við
að einangra húsin. Hún snýst nú samt,
sagði Galilei, þó i blóra við kerfið sé.“
Hvað getur þú sagt okkur um áhrif
þessarar aðferðar á kyndikostnað?
„Kyndikostnaður er afar misjafn i
landinu. Margir telja sig fá kostnaðinn
af ullarblæstrinum til baka á 2-3 ámm.
Heildarkostnaðurinn við að fulleinangra
venjulegt meðal hús af eldri gerðinni er
nú um 24-28 þús. kr. Sé rétt með farið,
er óafturkræfur olíustyrkur nú um 35
millj. kr. á ári. Fyrir slika peninga mætti
því fulleinangra um 12-14 hundruð hús,
eða um 2000 þök sem svo skilaði sér
aftur á fáum árum. - En hvað er einn
keppur í sláturstíðinni -.
Sárast er þó, að á ferðum um landið
verðum við að skilja gamla fólkið eftir í
kuldanum. Þetta fólk, sem enn býr í
sínum gömlu húsum, reynir að kynda af
sínum ellilaunum, oft annað hjónanna
eftir, og hafa til þessa þrjóskast við að
flytja til R.víkur eða leita til nefndra
stofnana. Þetta fólk leggur heldur ekki
í að leita á Laugaveg 77 eftir láni til 11
ára o.s.frv. En það finnst nefnilega
enginn í þessulandi sem telur sér skylt
að liðsinna þessu fólki.
Hitt verðum við þó að vona i lengd
og bráð, að hér hafi ekki verið dregin
upp dæmigerð mynd af iðnþróun
framtíðarinnar hér á landi þó að svo vilji
til, að þessi tækni hafi verið til t.d. i
Noregi allt frá þvi 1958. í flestum ríkjum
beggja vegna Atlantsála er nú farið
hamfömm með slíkan tækjabúnað gegn
orkukreppunni. Stjórnvöld láta gjarnan
taka loftmyndir af byggðum á innfra-
rauðar filmur til að leita þá uppi, sem
brenna olíu að óþörfu. Svo er bankað
upp á hjá slikum, boðin lán, jafnvel
styrkir og eða skattaívilnanir o.s.frv. -
Ólikt höfumst við raunar að -.
Fari ég rétt með, hefur verið starfandi
nefnd til að fjalla um óhóflegan mun á
kyndikostnaði eftir því hvar er á
landinu. Vafalaust finnur hún aðrar
leiðir en aukna olíustyrki, skatta eða
millifærslur á fjármunum milli lands-
hluta eins og þær væru nú vel séðar eða
hitt þó heldur. - En sjáum hvað setur-.“
Eitthvað að lokum?
„Að lokum langar mig að leyfa mér
að víkja orðum mínum beint til bænda
af marggefnu tilefni.
Ég tel mig vita að mikil þörf sé fyrir
bætta einangmn víða i sveitum. Erfiðast
hefur okkur gengið að ná sambandi við
ykkur. Takist það ekki um það leyti sem
við emm í næsta þéttbýli að starfi, er
hætt við að fjarlægðir kunni að koma i
veg fyrir að seinna verði mögulegt að
bjarga hlutunum nema þá með æmum
aukakostnaði. Slikar yfirferðir er erfitt
að fara fyrir fáa aðila.“