Tíminn - 22.08.1982, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1982
9
menn og málefni
Áróðurinn gegn sjávarútveginum
má ekki villa þjóðinni sýn
Auðæfin frá
sjávarútveginum
l>að er staðreynd, að síðasta
áratuginn hefur orðið meiri efnahags-
breyting á íslandi en áður er dæmi um.
Hagskýrslur sýna, að kaupmáttur
verkamannalauna hefur aukizt um
rúman þriðjung á þessum tíma, meðan
líti! kaupmáttaraukning hefur orðið í
mörgum öðrum löndum.
Kaupstaðir og kauptún hafa tekið
slíkri breytingu, að þessir staðir mega
margir hverjir teljast óþekkjanlegir
miðað við það, sem áður var. Svo
miklar hafa framfarirar orðið þar.
Það væri ekki óeðlilegt, að menn
veltu því fyrir sér, hvaðan hafa komið
þau auðæfi, sem hafa gert mögulegar
hinar miklu framfarir og auknu
velmegun á íslandi á síðasta áratugn-
um.
Svarið er augljóst og einfalt. Að
langmestu leyti hafa þessi auðæfi
komið frá sjávarútveginum. Sigur
íslendinga í landhelgisbaráttunni og
stórfelld efling fiskiskipastólsins og
fiskiðjuveranna hafa lagt grundvöllinn
að hinum miklu framförum og bættu
lífskjörum á undangengnum árum.
Þessum staðreyndum vilja menn
gleyma nú, þegar á móti blæs hjá
sjávarútveginum, eins og raunar öllum
atvinnuvegum hér og annars staðar, en
staða sjávarútvegsins er að því leyti
lakari í bili, að til sögunnar hefur
komið mikill aflabrestur.
Nokkrar spurningar
Nú rísa upp sjálfskipaðir spekingar
á ýmsum götuhornum og hrópa af lífs
og sálarkröftum: Það hefur átt sér stað
alltof mikil fjárfesting í sjávarútvegin-
um, fiskiskipastóllinn er orðinn alltof
stór og fiskiðjuverin einnig. Það hefði
átt að beina peningunum, sem fóru í
sjávarútveginn, eitthvað annað.
En hvert þá? Hvaða atvinnuvegur
er arðvænlegri á íslandi en sjávarút-
vegurinn? Hvaða atvinnuvegur er
frekar undirstaða þess, að lífvænlegt
er á íslandi? Hvaða atvinnuvegur
tryggir frekar tilveru flestra kaupstaða
og kauptúna?
Enn má spyrja: Ber stóriðjan, sem
ýmsir eru að lofsyngja, sig betur en
sjávarútvegurinn um þessar mundir?
Hvað sýna reikningar álbræðslunnar
og járnblendiverksmiðjunnar?
Og enn má spyrja: Er það aðeins á
sviði sjávarútvegsins, sem fjárfesting
hefur ef til vill orðið meiri á vissum
sviðum en góðu hófi gegndi? Hvernig
er með verzlunarhúsnæði? Hefur það
ekki verið byggt úr hófi fram? Hvernig
er með vissar iðnaðargreinar, þar sem
fyrirtækin geta framleitt margfalt
meira en hægt er að selja? Hvernig er
það með innflutning bíla og ýmissa
vinnuvéla? Hefur þar verið stillt í hóf?
Skaðlegur áróður
Þessum spurningum mættu menn
gjarna velta fyrir sér, en þó einkum
spekingamir, sem sjá hvergi of mikla
fjárfestingu nema í sjávarútveginum.
Vitanlega má halda því fram, að
fiskiskipastóllinn sé of stór, þegar
miðað er við ríkjandi aðstæður, eftir
að loðnuveiðamar brugðust og afla-
brestur varð á þorskveiðum. Menn
verða hins vegar að hafa í huga, að
loðnuveiðar munu hefjast að nýju,
þorskveiðar verða aftur með eðlileg-
um hætti og sennilega aukast með
auknum friðunaraðgerðum og síðast,
en ekki sízt, að vannýttir og ónýttir
eru stórir fiskstofnar innan 200 mílna
markanna og sem aðrar þjóðir munu
krefjast að fá að veiða, ef íslendingar
gera það ekki sjálfir.
Þjóðin má ekki láta þann áróður,
sem nú er rekinn gegn sjávarútvegin-
um, villa sér sýn. Ef hún ætlar að búa
vel í landinu, verður hún að láta
stjórnast af þeirri staðreynd, að hann
er frá náttúmnnar hendi mikilvægasti
og arðvænlegasti atvinnuvegur íslands.
Árásirnar
á sjávarútvegsráðherra
Um langt skeið hefur íslenzkur
stjórnmálamaður ekki verið eins
rægður og ofsóttur af andstæðingum
sínurn og Steingrímur Hermannsson
sjávarútvegsráðherra. Allt hefur verið
tínt til í þeim tilgangi að reyna að
ófrægja hann.
Einkum hefur verið reynt að nota
það gegn Steingrími, að hann hafi leyft
óeðlilega mikla aukningu fiskiskipa-
stólsins og komi það að sök nú, þegar
loðnuveiðarnar stöðvast og aflabrest-
ur verður á þorskveiðum.
Annar hefði hins vegar verið
tónninn, ef loðnuveiðarnar hefðu
aukizt og þorskstofninn verið að
styrkjast, eins og menn væntu að yrði
árangurinn af útfærslu fiskveiðiland-
helginnar og á vafalaust eftir að verða.
Staðreyndin er annars sú, að
Steingrímur Hermannsson á miklu
minni þátt í aukningu skipastólsins en
andstæðingar hans vilja vera láta.
Þetta byggist á eftirgreindum stað-
reyndum:
1. Þegar Steingrímur Hermannsson
varð sjávarútvegsráðherra veturinn
1980, var hafin smíði eða veitt
lánsloforð til smíða á fiskiskipum, sem
námu samanlagt 5200 smálestum, þar
af 8 togarar og tvö stór nótaskip.
2. Þegar Steingrímur Hermannsson
varð sjávarútvegsráðherra, voru fiski-
skip á frílista, þ.e. innflytjendur þurftu
engin leyfi frá stjórnvöldum, ef þeir
gátu greitt þau af eigin ramleik eða
þurftu ekki samþykki fyrir lánum.
Tveir togarar, samtals um 1000
smálestir, voru fluttir inn með þessum
hætti, nokkru eftir að Steingrímur
varð ráðherra. Fiskiskip hafa nú verið
tekin af frílista.
3. í stjórnartíð Steingríms Her-
mannssonar hefur það verið aðalregla
að leyfa ekki innflutning á fiskiskip-
um, nema skip hafi verið selt úr landi
eða tekið úr notkun.
4. Undantekningar frá áðurgreindri
reglu eru örfá skip, sem ráðstafað
hefur verið til útgerðarstaða, sem
höfðu orðið út undan og afkoma fólks
þar byggðist á því, að úr yrði bætt.
Undantekningarlaust hefur þetta ver-
ið stutt af viðkomandi þingmönnum úr
öllum flokkum.
Erfiðasta
ráðherraembættið
Þegar þessara staðreynda er gætt, er
ljóst, að Steingrímur Hermannsson
hefur reynt að halda aukningu skipa-
stólsins í hófi, en ýmis frávik, sem
stöfuðu m.a. frá fyrirrennurum hans,
hafa gert þetta örðugra en ella. Þrátt
fyrir það, hefði skipastóllinn nú verið
nokkurn veginn í jafnvægi, ef stöðvun
loðnuveiðanna hefði ekki komið til
sögu.
Vegna þess áfalls, getur reynzt
nauðsynlegt að stöðva innflutning og
nýbyggingu fiskiskipa um nokkurt
skeið, t.d. tvö ár.
Aðstaða sjávarútvegsins hefur verið
slík síðan Steingrímur Hermannsson
varð sjávarútvegsráðherra, að ekkert
annað ráðherraembætti hefur verið
erfiðara á þessum tíma. Hvað eftir
annað hefur stöðvun fiotans verið
yfirvofandi. Fyrir ötula forgöngu
Steingríms Hermannssonar hefur því
verið afstýrt og það átt drýgstan
þáttinn í þeirri velmegun, sem verið
hefur á íslandi síðustu ár, ef miðað er
við flest önnur lönd.
Steingrímur Hermannsson á vissu-
lega annað skilið en róg fyrir þennan
mikilvæga árangur.
Thatcher og Reagan
Það mætti vel ætla af forustugrein-
um stjórnarandstöðublaðanna að
hvarvetna ríki nú gott ástand í
efnahagsmálum nema á íslandi. ísland
sé eiginlega eina landið í heiminum,
þar sem glímt sé við efnahagslega
erfiðleika.
Það er vissulega full ástæða til þess
fyrir almenning að líta út fyrir
landsteinana og gera sér grein fyrir
því, hvort þetta sé svona í raun og
veru, að fsland sé eina landið, þar sem
erfiðlega sé statt í efnahagsmálum.
Hvernig væri t.d. að reyna að fá
einhverja nasasjón af efnahagsástand-
inu í Bretlandi, en Geirsarmurinn
dásamar mjög þá stjórnarstefnu, sem
fylgt er þar um þessar mundir.
Á Bretlandi er atvinnuleysi að verða
svipað og það var verst á kreppuárun-
um milli heimsstyrjaldanna. Mörg
stóriðjufyrirtæki eru rekin með tapi,
eins og t.d. stál- og álverksmiðjur, og
geta því aðeins keppt á heimsmarkað-
inum, að þau fái margvíslega opinbera
fyrirgreiðslu. Fjöldi minni fyrirtækja
hefur orðið gjaldþrota að undanförnu.
Lífskjör láglaunafólks og millistétta
hafa farið versnandi.
En hefur þá ekki Ronald Reagan
tekizt betur í Bandaríkjunum og er
stjórn hans ekki góður vitnisburður
um ágæti þeirrar stefnu, sem Geirs-
armur Sjálfstæðisflokksins boðar?
Því miður er sagan svipuð þar og í
Bretlandi. Atvinnuleysi fer sívaxandi,
lífskjör láglaunafólks og millistétta
versnandi. Hrun vofir yfir stóriðjufyr-
irtækjum, eins og stálverksmiðjum og
bifreiðaverksmiðjum, og Reagan sér
þar helzt til bjargar að leggja á
innflutningstolla og aðflutningshöft.
Minni fyrirtæki hafa orðið gjaldþrota
þúsundum saman. Stórkostlegur og
vaxandi halli er á fjárlögum og nýlega
samþykkti þingið mestu skattahækk-
unarlög, sem sögur fara af, þótt það
væri aðalkosningaloforð Reagans að
lækka skattana. Kjör bænda verða því
aðeins viðunandi, að hægt sé að selja
mikið af korni til Sovétríkjanna.
Þannig væri hægt að fara land úr
landi, þar sem skoðanabræður Geirs-
armsins stjórna. Þar er hvarvetna
sama sagan. Vaxandi atvinnuleysi,
versnandi lífskjör láglaunafólks og
millistétta, taprekstur margra stóriðn-
fyrirtækja og gjaldþrot þúsunda minni
fyrirtækja.
Hjá sósíaldemókrötum
Svipað er einnig ástandið í þeim
löndum, þar sem sósíaldemókratar og
sósíalistar stjórna, t.d. Danmörku.
Þar er eitthvert mesta atvinnuleysi í
heiminum og fer sívaxandi.
Hjá þeim leiðtoga sósíaldemókrata,
sem þykir hafa reynzt einna bezt,
Helmut Schmidt, sígur nú á ógæfuhlið
í efnahagsmálum, enda fer fylgi hans
og flokks hans hratt minnkandi. Og
ekki hefur Mitterrand enn tekizt að
ráða við efnahagserfiðleikana í Frakk-
landi. Þeir hafa frekar aukizt en
minnkað í stjórnartíð hans.
Staðreyndin er sú, að það ríkir í
heiminum efnahagskreppa, sem hefur
hvarvetna hinar verstu afleiðingar,
en íslendingar hafa sloppið betur en
flestir hingað til. Það eiga þeir að
verulegu leyti núverandi ríkisstjórn að
þakka.
Góðir möguleikar
Þótt íslendingar glími nú við mikinn
efnahagsvanda, eins og nær allar
þjóðir, mega menn ekki fyllast
svartsýni. Efnahagskreppunni erlend-
is mun linna og íslendingar ættu þá að
geta treyst á hagstæðara verð á
útflutningsvörum og rýmri markaði.
Loðnan og þorskurinn hafa ekki
yfirgefið íslandsmið, þótt dregið hafi
úr göngum þeirra um stund.
Það er því full ástæða til þess að rifja
hér upp þau ummæli, sem Steingrímur
Hermannsson lét falla í lok viðtals við
Tímann 6. júní síðastliðinn:
„En þótt allt, sem ég hefi sagt, kunni
fyrst og fremst að einkennast af
svartsýni, efast ég þó ekki um mikla
möguleika íslenzku þjóðarinnar til
enn aukinnar hagsældar og betra
mannlífs. Ört batnandi afkoma undan-
farinna ára hefur blindað okkur. Við
höfum ekki náð að fóta okkur á
toppnum, en það hlýtur að takast."
Möguleikar þjóðarinnar til aukinn-
ar hagsældar og betra mannlífs felast
ekki aðeins í fiskimiðunum, vatnsafl-
inu og gróðurmoldinni. Þeir búa öðru
fremur í framtaki og hæfni þjóðarinn-
ar sjálfrar.
Ef íslendingum tekst að fóta sig nú
og snúast af manndómi gegn aðstcðj-
andi erfiðleikum, er vissulega ekki
ástæða til að kvíða framtíðinni.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar