Tíminn - 09.09.1982, Qupperneq 9

kafbátana? Og hvað með kafbátana
umhverfis ísland?
MX eldflaugarnar, sem Bandaríkja-
rnenn eru nú að smíða eru langdrægar
eldflaugar, sem fljúga milli heimsálfa og
hitta mark sitt með ótrúlegri nákvæmni.
Nifteindasprengjan er nýtt vopn, sem
hefur leitt menn inn í umræður um
fáránleg hugtök eins og „takmarkað
kjarnorkustríð", „vinnanlegt kjam-
orkustríð".
En nifteindasprengjan hefur minni
hluta orku sinnar sem þrýsti-eða
sprengiorku en „venjuleg" kjarnorku-
sprengja og stærri hluta sem geislunar-
orku. Tilraunir standa yfir með „dauða-
geislann“, Leisergeisla sem gerir ótrú-
legustu hluti. Miklar tilraunir fara fram
með kjarnorkuvopn.
Tækninni fleygir fram og sumir eru
farnir að óttast, að farið verði með
kjarnorkuvopn út í geiminn í eldflaug-
um sem sveimi á sporbaugnum um jörðu
og miði þaðan á mörk sín.
Fyrir 10 árum voru kjamorkuveldin
aðeins tvö. Nú eru þau talin vera 8 og
sérfræðingar telja að um 1990 verði þau
orðin 25.
Talið er að á jörðinni séu nú til um
50.000 kjarnavopn eða sem svarar um 1
milljón Hírosimasprengjum með sam-
tals sprengikraft á við 13.000 milljón
tonn af TNT eða sem svarar 3 kg. af
dynamiti fyrir hvert mannsbam á
jörðinni.
Það er unnt með þessum vopnabúnaði
Vopnin sjálf em þannig skotmark.
Vopnin lifa síðan sínu eigin lífi. Ný vopn
eins aðila kalla á ný vopn frá hinum
aðilanum til þess að „jafnvægi" haldist,
til þess að hann sé nógu ógnvekjandi
líka.
Þetta kallar á umræðuna um „stöðug-
leika ógnarjafnvægisins".
Stöðugleikinn er mestur ef andstæð-
ingurinn getur ekki grandað kjarnorku-
vopnum hins. Umræður hafa því aukist
um að koma kjarnorkuvopnum í
vaxandi mæli fyrir í kafbátum í hafinu,
þar muni reynast erfitt að finna þau. Þar
komum við að þætti, sem hlýtur að vera
íslendingum mikið umhugsunarefni.
Til þess að viðhalda ógnarjafnvæginu,
auka stöðugleika þess, þurfa risaveldin
bæði að halda uppi stöðugum tilraunum
með ný vopn. Hvor aðili um sig heldur
því fram að nú sé veruleg hætta á því að
hinn sé að fara fram úr. í Bandaríkj-
unum er hlutur vopnaframleiðenda stór
í þessari rökræðu. Þeir þurfa að
sannfæra stjórnmálamenn um að Sovét-
ríkin séu komin fram úr og því sé
nauðsynlegt að hrinda í framkvæmd
smíði nýrra helvopna sem viðkomandi
vopnaframleiðandi hefur á prjónunum.
Peningarnir eru auðvitað þrýstikraftur
þarna eins og annars staðar.
Margir eru nú famir að efast um gildi
ógnarjafnvægisins. Sagt er að Nixon hafi
þá þegar á sínum stjórnartíma verið
farinn að efast. Þeir sem efast um
Ekki fyrstur til að
nota kjarnorkuvopn
Sovétríkin hafa lýst því yfir að þau
muni ekki verða fyrst til þess að beita
kjarnorkuvopnum. Menn greinir að vísu
á um, hversu alvarlega skuli taka þá
yfirlýsingu.
Hins vegar er Ijóst, að gefi öll
kjarnorkuveldin yfirlýsingu um að þau
muni ekki verða fyrst til þess að beita
kjarnorkuvopnum og standa við hana,
þá verða kjarnorkuvopn ekki notuð.
Margir binda því miklar vonir við þessa
umræðu.
Bandaríkin hafa hins vegar ekki viljað
gefa slíka yfirlýsingu.
Einn grunnþátturinn á varnaráætlun-
um Atlantshafsbandalagsins er, að það
kunni að verða fyrst til þess að beita
kjarnorkuvopnum.
Rökin hafa verið þau að þetta kunni
að vera nauðsynlegt til þess að geta vafið
Evrópu.
Reagan hefur sagt, að gefi Bandaríkin
yfirlýsingu um „no first use“ muni það
færa Rússum mikla yfirburði í Evrópu
vegna styrks þeirra í hefðbundnum
vopnum þar og liðsfjölda.
Tiltrúin á gildi þeirrar kenningar að
verja Evrópu með kjarnorkuvopnum fer
hins vegar dvínandi.
Margir benda á að enginn mundi
treysta sér til að beita kjarnorkuvopnum
í hinni þéttbýlu Evrópu. Afleiðingarnar
yrðu ófyrirsjáanlegar. Evrópubúum
stæði miklu meiri ógn af slíkri vörn en
nokkru sinni af árásaraðilanum. Vopnin
FYRRI HLUTI
þess að beita kjamorkuvopnum. Auka
verði hefðbundinn vopnabúnað.
En tvær spumingar.
1) Hvers virði er yfirlýsing kjamorku-
veldis um að það muni ekki verða
fyrst til þess að beita kjamorku-
vopnum, ef það stendur frammi fýrir
uppgjöf í stríði?
Yrði í slíku tilviki gripið til kjam-
orkuvopna þrátt fyrir allt?
2) Er það ekki undarleg þversögn ef svo
fer, að rökin fyrír því að eiga
kjarnorkuvopn verði þau að þau séu
nauðsynleg til þess að koma í veg
fyrír að kjamorkuvopn verði notuð?
Kjarnorkuvopnalaus
svæði
Umræða um kjamorkuvopnalaus
svæði hefur verið mikil að undan-
förnu. Sérstaklega hefur vcrið rætt
um kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum og á sú hugmynd sér
marga fylgismenn.
Mér virðast tvær röksemdir geta
staðið að baki þessari hugmynd.
a) Kjarnorkuvopnalaust svæði er
eins konar vin í helvopnaeyðimörk-
inni. Svæðið má síðan stækka í
þrepurn og þróunin gæti orðið á
endanum kjamorkuvopnalaus jörð.
b) I kjamorkustyrjöld era vopnin skot-
mörk. Þeir sem engin kjarnorku-
vopn hafa á sínu landi verða því
líklega ekki fyrir kjarnorkuárás.
Fylgismenn hugmyndarínnar gætu
því verið fyrst og fremst að hugsa um
VIGBUNAÐARKAPPHLAUPIÐ
OG afvopnunarmAun
eftir Guðmund G. Þórarinsson, alþingismann
að tortíma öllu lífi á jörðinni mörgum
sinnum. Margir telja hættuna nú miklu
meiri en nokkru sinni fyrr. í því
sambandi telja menn fram sem rök:
1) Spennan í alþjóðamálum er mikil nú.
2) Hraði og eyðingarmáttur vopna er
meiri nú en nokkm sinni fyrr.
3) Nákvæmni þessara vopna er meirí nú
en nokkm sinni fyrr.
4) Fáránlegar kenningar um „takmark-
að kjamorkustríð“ og „vinnanlegt
kjamorkustríð“ auka hættuna.
5) Hættan á að bilanir í stjórntölvum
geti hrint af stað kjarnorkustyrjöld
eykst.
í umræðunni um vígbúnaðar- og
afvopnunarmál koma fram fjölmörg
hugtök, sem almenningi eru ekki töm.
Ég hefi hugsað mér að haga máli mtnu
þannig að fjalla dálítið um nokkur
þessara hugtaka til þess að skýra málin.
Af þessum hugtökum má nefna:
1) Ógnaijafnvægið og fælingarkenn-
ingin
2) Ekki fyrstur til að nota kjamorku-
vopn (no first use)
3) Kjamorkuvopnalaus svæði
4) Friðarhreyfingar
5) Giuk-hliðið
6) Frysting
7) Start
Ógnarjafnvægið
Margir telja að friður á jörðinni
byggist nú fyrst og fremst á ógnarjafn-
vægi, þ.e. að hvoru risaveldi standi slík
ógn af vígbúnaði hins að því sé ljóst að
það geti ekki unnið styrjöld. Það að
hefja stríð geti orsakað tortímingu þess
sem stríðið hefur. Með öðrum orðum að
friðurinn byggist á sjálfsmorðsógnun.
Ekki er það glæsilegt.
Sá sem hefur kjamorkustyrjöld verð-
ur eiginlega að tryggja sér að geta strax
í fyrstu árás tortímt öllum kjamorku-
vopnum hins aðilans, því þau vopn, sem
eftir verða geta hæglega tortímt þeim
sem árásina hóf.
ógnarjafnvægið eða fælingarkenninguna
benda m.a. á eftirfarandi röksemdir:
1) Ógnarjafnvægið gat staðist meðan
kjamorkuveldin vora aðeins tvö. Nú
em þau 8 og verða líklega 25 um
1990. Þeim mun fleirí kjarnorku-
veldi, þeim mun veikara jafnvægi.
Hvað ef herforíngjastjómir,
skæruliðar og hermdarverkamenn
komast yfir kjamorkuvopn?
2) Ógnarjafnvægið mun leiða til ævin-
týralegs kapphlaups í framtíðinni.
Kapphlaups um framleiðslu nýrra
vopna, sem enginn sér fyrir endann
á. - Jafnvel kjamorkuvopn út í
geiminn.
3) I heimi fátæktar og örbirgðar munu
ríkin vígbúast til cfnahagshmns.
Ógnarjafnvægið í þessari mynd er því
ekki lausn. Það mun leiða til „brjálæðis-
legrar vitfirringar" sem í reynd mun
stöðugt auka á hættuna á því að
mannkynið tortími sjálfu sér.
væru miklu hættulegri þeim sem þau
ættu að verja en árásin sjálf.
Margir vilja vísa algjörlega á bug
kenningunum um „takmarkað kjarn-
orkustríð" og „vinnanlegt kjamorku-
stríð“ og segja að kjarnorkustríð í
Evrópu mundi breiðast út í allsherjar
kjamorkustríð.
Því vex þeim kenningum fylgi, að
Bandaríkin og Atlantshafsbandalagið
verði að endurskoða stefnu sína og lýsa
því yfir að þau muni ekki verða fyrst til
að tryggja framtíð síns lands og niðja
sinna.
í umræðum um kjarnorkuvopnalaus
Norðurlönd er oftast 'gert ráö fyrir, að
fsland sé ekki með í svæðinu.
Framkvæmd hugmyndarinnar þannig
virðist mér hættuleg fyrir ísland. Þá væri
þarna svona svæði, en við stæðum eins
og útverðir vestan svæðisins og allir
mundu gera ráð fyrir að kjarnorkuvopn
væru staðsett hjá okkur, hvað sem við
segðum sjálfir.
Fyrir okkur er hugmyndin um kjarn-
orkuvopnalaust svæði á Norðurlöndum
því ómöguleg nema ísland sé með í
svæðinu.
En iítum nánar á málið. Hvers virði
er alþjóðasamþykkt um að engin
kjarnorkuvopn séu á íslandi, ef hafið í
kringum landið er fullt af kafbátum,
búnum kjarnorkuvopnum? Arás á
slíkan kafbát mundi valda geislun á
fiskimiðum okkar, enginn mundi vilja
kaupa fiskinn og hætt er við að þröngt
yrði fyrir dyrum þessarar þjóðar á eyju
úti á miðju Atlantshafi ef ekki verður
unnt að nytja fiskimiðin til lífsafkomu.
Kjamorkuvopnalaust svæði á Norð-
urlöndum með fsland með væri líka
undarlegt svæði, sundurslitið af haf-
svæði með kjamorkuvopnum.
Þvt kemur fslandi ekki að notum að
vera hluti af kjamorkuvopnalausu svæði
á Norðurlöndum nema Norður-Atlants-
hafið verði kjamorkuvopnalaust svæði
líka. Og þá komum við að kjarnaatriði.
Seinni hluti birtist í laugar-
dagsblaðinu