Tíminn - 22.09.1982, Blaðsíða 8

8
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjórl: Glsll Slgurðsson. Auglýsingastjórl: Stelngrlmur Gfslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgrel&slustjóri: Slgur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarlnn Þórarlnsson, Ellas Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjóri: Kristlnn Hallgrlmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tlmans: Atli
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghlldur Stefánsdóttir, Eirlkur St.
Eirfksson, Frl&rik Indrliason, Hel&ur Helgadóttir, Slgur&ur Helgason (íþróttlr), Jónas
Guðmundsson, Krlstfn Lelfsdóttlr, Skaftl Jónsson. Útlltstelknun: Gunnar Trausti
Gu&björnsson. Ljósmyndlr: Gu&jón Elnarsson, Gu&jón Róbert Ágústsson, Elln
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarklr: Flosi Krlstjánsson, Kristln
Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Slðumúla 15, Reykjavík. Sfml: 86300. Auglýsingasfmi: 18300. Kvöldsfmar: 86387 og
86392.
Verð I lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 130.00.
Setning: Tæknidelld Tfmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Dómgreindarleysi
en ekki óhöpp
■ 11 ára gamall piltur sem fór frá heimili sínu í
Reykjavík á mánudagsmorgun áleiðis í skóla er nú nár.
Hann er eitt af fórnarlömbum umferðarinnar. 17 ára
gömul stúlka hefur legið meðvitundarlaus á gjörgæslu
síðan aðfaranótt laugardags. Það var ekið á hana á
Miklubraut. Frá föstudegi til þriðjudags voru 20 manns
fluttir meira og minna slasaðir af völdum umferðar á
slysadeild. Ekið var á börn og gamalmenni og fólk af
öllum aldursflokkum. Bílstjórar og farþegar þeirra liggja
í sárum vegna umferðarinnar síðustu daga.
Skráð umferðarslys á nefndu tímabili eru 96. Á
föstudaginn í síðustu viku voru slysin 30. 11 manns
slösuðust. Pá var dimmviðri og rigning. Yfirmaður
umferðarlögreglunnar sagði að ökumenn virtust ekkert
skeyta um veðurlag og aðstæður, þeir breyttu ekki
ökuvenjum sínum með tilliti til þessa. Á mánudag var
heiðríkt veðurlag, götur þurrar og skyggni eins og best
verður á kosið. Þá urðu 29 árekstrar í Reykjavík. Ekið
var á þrjá gangandi vegfarendur og þeir slasaðir.
Drengurinn sem lést var á reiðhjóli og lenti í árekstri við
bíl. Okumenn tveggja bíla óku á miklum hraða, að því
er best verður séð, hvor framan á annan. Báðir slösuðust.
Friðji ökumaðurinn átti þarna hlut að. Hann lagði bíl
sínuni ólöglega úti á götu. Sá slapp. Þessi atburður átti
sér stað í íbúðarhverfi, gegnt barnaheimili.
Umferðarslys eru af mannavöldum. Oft er rætt um þau
sem óhöpp, nær sanni er að kalla þau afleiðingar
dómgreindarleysis. Það ætlar enginn að valda slysi, en
kæruleysi, tillitsleysi, óþol og frekja að viðbættu
dómgreindarleysinp eru höfuðorsök þeirra hörmunga sem
bílaumferð veldur.
Óskar Ólason, yfirlögregluþjónn, sagði í viðtali við
Tímann í gær að fólk færi hreinlega ekki nógu varlega í
umferðinni. Því fer sem fer.
Mikið er skrafað um umferð og skrifað, en árangurinn
sýnist ekki burðugur. Lögregluþjónar ogfjölmiðtar geta
sagt fólki að fara varlega í umferðinni og að gera þurfi
sameiginlegt átak til að hörmungunum linni. Það gerir
litla stoð. Vandamálið er sjálf bílaumferðin og
vegfarendur.
Skipulag miðast allt við það að bílaumferð geti gengið
sem greiðlegast. Gangandi vegfarendur og sífjölgandi
hjólreiðamenn eru utangátta og réttlitlir, manni liggur við
að segja réttdræpir. Bílarnir eiga algjöran forgang, að
minr.sta kosti haga flestir bílstjórar sér þannig. í
Reykjavík eru nú skráðir nær 80 þúsund bílar. Þeir
tröllríða borginni og íbúum hennar, enda er allt til þess
gert að bílarnir fái nóg svigrúm og að óþolinmóðir
ökumenn komist á sem mestum hraða milli áfangastaða,
hvað sem það kostar.
Lögreglan er önnum kafin við að skrá umferðarslys og
skila skýrslum. Á meðan þeysa ökuníðingarnir á
lífshættulegum tækjum sínum eftirlitslítið um götur og
vegi og skilja ekki fyrr en um seinan að aðstæður voru
öðru vísi en þeir ætluðu.
Menn standa agndofa yfir fórnarlömbum umferðarinn-
ar og segja hver öðrum að eitthvað þurfi að gera. Það eigi
að fara varlega í umferðinni og það eigi að sýna tillitssemi.
En hfyllilegum umferðarslysum fækkar ekki við það, síður
en svo.
Yfirvöldum og lögreglu ber skylda til að taka
umferðarmálin föstum tökum. Herða þarf til muna þau
skilyrði sem fullnægja þarf til að fá ökuréttindi. Draga
verður úr hraðakstri. Ákvæði umferðarlaga um ökuhraða
eru nægilega rúm til að mönnum sé gert að halda sig innan
marka þeirra. Það er hlutverk lögreglu að sjá svo um að
lög séu ekki brotin og eru hraðatakmarkanir umferðarlaga
engin undantekning. Ef ekki tekst að kenna ökumönnum
betri siði með fortölum verður að taka upp harðari
aðgerðir. Við svo búið má ekki standa.
OÓ ■
MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 1982
á vettvangi dagsins
Á sagan frá
1978 að
endurtaka sig?
eftir Guðmund P. Valgeirsson
■ Sagt er að í stjómmálum séu menn
ótrúlega gleymnir á gerða hluti og ýmsir
stjórnmálamenn spili á það í vafasömum
tilgangi. - Þó svo kunni að vera eru þó
ýmsir þættir stjórnmálanna öðrum
eftirminnilegri. Flestum ætti að vera enn
í fersku minni allur sá gauragangur og
brjálæðislegt upphlaup stjórnarandstöð-
unnar og hinna svokölluðu forkólfa
launastéttanna í landinu fyrrihluta
ársins 1978.
Þá sat ríkisstjórn Geirs Hallgrímsson-
ar að völdum. Eins og oft hefur átt sér
stað átti hún við mikla fjárhagsörðug-
leika að etja, meðal annars vegna þeirra
launasamninga, sem launþegasamtökin
höfðu knúið fram með illvígum hætti
árið 1977, sem auðsætt var að þjóðinni
var um megn að rísa undir. Undir
forustu Geirs Hallgrímssonar sá ríkis-
stjórnin brýna nauðsyn bera til að
afstýra þeim vandræðum með því að
skerða þær verðbætur, sem áður hafði
verið samið um, ásamt öðrum hliðar-
ráðstöfunum. - Allur almenningur lifði
eins og blóm í eggi og til þess
kaupmáttar, sem þá ríkti, hefur síðan
verið vitnað af launþegum. En
atvinnulífið þoldi ekki þær álögur, sem
á það höfðu verið lagðar með hinum
óraunhæfu kjarasamningum og tóma-
hljóð í ríkiskassanum þegar kom til að
borga út hin óeðlilegu laun.
En það var eins og við manninn mælt.
Þær efnahagsaðgerðir höfðu ekki fyrr
séð dagsins Ijós en hleypt var af stað
æðisgengnu upphlaupi gegn þessum
ráðstöfunum. Menn örguðu hver við
annan og hver upp í annan slagorðin:
„Samningana í gildi! Stjórnina burt!“ -
■ Guðmundur J.
Hver sá sem mest svigurmæli gat látið
út úr sér í þessu sambandi, þótti öðrum
meiri og var hafinn til skýjanna af
fréttamönnum og fjölmiðlum, sem léku
stórt en vafasamt hlutverk í þeim
darraðardansi, sem var brjálæði líkast-
ur. - Stjórnarandstaðan lék þar Ijótan
leik, Guðmundur jaki var óspart látinn
ávarpa þjóðina í „véfrétta stíl“ og boða
allar löglegar og ólöglegar aðgerðir til
að brjóta þessa sjálfsögðu sjálfsbjargar-
viðleitni ríkisstjórnarinnar á bak aftur.
Tilræðið tókst. Þjóðinni var hent út í
öngþveiti og óðaverðbólgu, sem hún
sýpur enn seyðið af, í stað viðnáms svo
sem ætlað var.
Því er þetta rifjað upp nú, að
núverandi ríkisstjórn hefur séð sig
tilneydda að gn'pa til svipaðra efnahags-
aðgerða til að koma í veg fyrir algert
hrun atvinnuveganna og jafnvel þjóðar
gjaldþrot. - í fljótu bragði virðast
viðbögð stjórnarandstöðunnar og
ýmissa forkólfa hagsmunahópa ætla að
verða á sömu lund nú og 1978. Og
fréttamönnum þykir sinn hnífur hafa
komist í feitt.
Fyrir síðustu áramót var það orðið
flestum ljóst. að þær ráðstafanir, sem
núverandi ríkisstjórn hafði beitt, mundu
ekki duga til að rétta við eftir hið
undangengna rótleysistímabil og mæta
ört vaxandi vanda. Því þyrfti að gera
betur, ef ekki ætti að fara á sömu lund
og áður. - Þann vanda, sem mætt hefur
þjóðinni, og þar með ríkisstjórninni,
þarf ekki að rekja. Hann liggur öllum í
augum uppi.
Steingrímur Hermannsson, ráðherra
og formaður Framsóknarflokksins,
lagði það til í byrjun þessa árs, og jafnvel
fyrr, að skjótt yrði brugðið við af hálfu
ríkisstjórnarinnar, með róttækum að-
gerðum gegn efnahagsvandanum og
vaxandi verðbólgu, sem bitnaði á öllu
atvinnulífi landsmanna og þeim sem við
lökust kjör ættu að búa. - Þessu var, illu
heilli, ekki nægur gaumur gefinn innan
ríkisstjórnarinnar, því hafa þær dregist
á langinn og margt farið úrskeiðis af
þeim sökum. Síðustu vikurnar, að
undanförnu, fór þó að komast skriður á
málið hjá ríkisstjórninni, en innan
hennar var ekki einhugur um til hverra
ráða þyrfti að taka. - Oft hefur litið svo
út að stjórnarliðið ætlaði ekki að ná
menningarmál" ... • --. ^
Rit um sögu
skipulagsmála
á íslandi
■ Páll Líndal: Bæirnir byggjast. Yfirlit
um þróun skipulagsmála á íslandi til
ársins 1938. Tekið saman í tilefni af 60
ára afmæli skipulagslaganna nr. 55/1921.
Skipulagsstjóri ríkisins og Sögufélag
1982.
432 bls.
Eins og undirtitill bókarinnar „Bæirn-
ir byggjast" ber með sér, er hún yfirlitsrit
yfir sögu skipulagsmála í þéttbýlisstöð-
um hérlendis frá upphafi og fram til
1938. Höfundurinn, Páll Líndal, gegndi
um árabil margvíslegum trúnaðarstörf-
um á sviði skipulagsmála og mun
gagnkunnugri þeim málum en flestir, ef
ekki allir, núlifandi fslendingar. Hann
er því vafalítið flestum öðrum hæfari til
að fjalla um þessi mál í riti. Hér á eftir
verður reynt að fjalla lítillega um þetta
mikla ritverk og skal fyrst vikið að
efnistökum höfundar og frásögn.
Efnismeðferð og frásögn
Lesandi bókar sem þessarar hlýtur að
spyrja sjálfan sig þeirrar spurningar á
undan öðrum, hver sé tilgangur höfund-
ar með samningu hennar. Páll Líndal
svarar þessu í inngangi, þár sem honum
farast m.a. þannig orð: „Hér er leitast
við að veita lesendum nokkra hugmynd
um, hvernig hið síðborna þéttbýli á
íslandi varð til, þeim andbyr og þeim
stuðningi, sem það mætti, hvemig hinar
veikburða tilraunir til að koma á
skipulagi þéttbýlis tókust. Aðalmark-
miðið er þó að skýra það, hvemig
skipulagning með nútíma sniði á íslandi
hófst og hvernig að henni var staðið. Það
vcrður hins vegar ekki reynt að meta,
hvernig til hefur tekist. Þegar tíma-
bilinu, sem hér er aðallega fjallað um,
lýkur, er þróunin ekki heldur komin á
það stig, að slíkt mat sé tímabært.“
Það er alkunna, að rætur þéttbýlis-
myndunar á íslandi liggja í sögu 18.
aldar. Umtalsvert þéttbýli reis þó ekki
utan Reykjavíkur fyrr en á síðari hluta
19. aldar. Hinir fyrstu þéttbýlisstaðir
risu á gömlum verslunarstöðum og sú
hefur orðið raunin, að nær allt þéttbýli
á íslandi hefur myndast þar sem
kaupskip lögðu að á fyrri öldum og
aðstaða revndist sæmileg til útgerðar á
þessari öld. Unbdantekningar frá þess-
ari reglu eru fáar og flestar yngri en
1938.
Af þessum sökum mun það vera að
höfundur kýs að verja fyrstu 78
blaðsíðum bókarinnar til að greina frá
fyrstu hugmyndum um þéttbýli á
íslandi, löggildingu verslunarstaða, að-
stæðum til þéttbýlismyndunar á þeim og
þeim félagslegu og atvinnulegu orsök-
um, sem nánast ráku fók úr sveitum í
bæi á ofanverðri 19. öld og öndverðri
þeirri 20.
Þegar greint hefur verið frá þessum
þáttum kemur gagnmerkur kafli um
fyrstu rit íslenskra manna um skipulags-
mál hérlendis. Þar er m.a. greint frá
fyrstu ritverkum þejrra Guðmundar
Hannessonar prófessors og Guðjóns
Samúelssonar síðar húsameistara ríkis-
ins, en þeir áttu báðir eftir að verða
atkvæðamiklir á þessu sviði og hafa þar
mikið samstarf.
í næsta kafla, sem er hinn sjötti,
greinir frá fyrstu löggjöf um skipulags-
mál á íslandi, aðdraganda hennar og
setningu og í sjöunda kafla segir frá
Skipulagsnefnd ríkisins á árunum 1921-
1938. Áttundi kaflinn, sem jafnframt er
sá langlengsti í bókinni, fjallar um
skipulagsskylda staði á íslandi, sam-
kvæmt lögum nr. 55/1921 og í hinum
níunda segir frá ýmsum gömlum
verslunarstöðum, sem ekki féllu undir
skipulagslögin.
Af þessari stuttu og ófullkomnu
upptalningu hafa lesendur vonandi
fengið nokkra mynd af efni þessarar