Tíminn - 23.01.1983, Blaðsíða 8

8

SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 1983
Hinfmii
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóftir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórar: Kristinn Hallgrimsson og Atli Magnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Guðmundur Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jonsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guöbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson, Kristín Þorbjarnardóttir,
Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Siðumúla 15, Reykjavik. Simi: 86300. Auglýsingasími 18300. Kvöldsimar: 86387 og 86392.
Verð i lausasölu 11.00, en 125.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 150.00.
Setning: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Stefnulaus og sundraður
Sjálfstæðisflokkur
■ Enn setur sundrung Sjálfstæðisflokksins öðru fremur mark
sitt á stjórnmálaástandið í landinu, og innan þingsins eru það nú
deilur sjálfstæðismanna sem öðru fremur tefja framgang mála,
eins og utandagskrárumræðurnar um bráðabirgðalögin í neðri
deild bera glöggt vitni um.
Sjálfstæðisflokkurinn á nú í erfiðleikum með að koma saman
framboðslistum án sprenginga. Þar sem prófkjör eru haldin vinna
Gunnarsmenn oft áberandi sigra, sem aftur hefur hrætt svo
Geirsarminn í sumum öðrum kjördæmum, að þeir þora ekki í
prófkjör. Þetta umrót í Sjálfstæðisflokknum kemur síðan fram í
störfum hans.
Halldór Ásgrímsson, varaformaður Framsóknarflokksins, vék
að þessu í athyglisverðri grein, sem hann ritaði í „Austra“ á
dögunum. „Sjálfstæðisflokkurinn er orðinn flokkur stefnuleysis“,
skrifar Halldór Ásgrímsson. „Hann hefur það eina stefnumál að
ríkisstjórnin fari frá og sjálfstæðismenn sem styðja stjórnina
sameinist stjórnarandstöðudeild flokksins. Ekki til að koma fram
ákveðnum stefnumálum, heldur til að haldast í hendur. Flokkur,
sem gerir aldrei upp deilumál, telur allar skoðanir sameinast innan
stefnuskrárinnar, verður aldrei annað en óskapnaður sundurleitra
afla. Þeir, sem fylgjast með málflutningi sjálfstæðismanna, verða
áþreifanlega varir við þessa þróun, og skulu nefnd nokkur dæmi.
Sumir þeirra telja bráðabirgðalög ríkisstjórnarinnar nauðsyn-
leg, aðrir telja lögin ófyrirleitna kjaraskerðingu og eru álíka
orðljótir og kommúnistar 1978.
Landbúnaðarstefnan er af helstu forystumönnum flokksins talin
ein af meginorsökum efnahagsvandans, og því sé nauðsynlegt að
draga framleiðsluna enn meira saman. Svokallaðir talsmenn
flokksins í landbúnaðarmálum halda því hins vegar fram, að
alrangt hafi verið að taka eins mikið tillit til aðstæðna og raun
ber vitni. Minnir málflutningurinn óneitanlega á Lúðvískuna í
landbúnaðarmálum 1978, sem byggðist á innantómum blekking-
um um allar aðstæður.
Leiftursóknardeildin telur mikilvægasta úrræði í efnahagsmál-
um að skera ríkisútgjöld ótæpilega niður og stórlækka skatta. Við
fjárlagaafgreiðslu ííutti þingiið Sjálfstæðisflokksins ekki eina
einustu sparnaðartillögu en útgjaldahugmyndirnar voru miklar að
vöxtum og skattalækkanir til uppfyllingar.
Erlendar lántökur eru taldar stórhættulegar, en ef það þjónar
áróðurshagsmunum Sjálfstæðisflokksins er ekki hikað við að
leggja til auknar lántökur. Má í því sambandi nefna, að lítið er
gert úr auknum framkvæmdum í vegamálum og feimnislaust lagt
til að erlend lán til þeirra framkvæmda verði aukin.
Þetta eru nokkur dæmi um stefnulausan málflutning. Flokkur,
sem er reikandi í stefnumótun og talar í allar áttir, getur ekki
vænst þess að vera tekinn alvarlega. Þeir sem standa að ríkisstjórn
á hverjum tíma verða oft að sætta sig við málamiðlanir og koma
ekki alltaf öllum stefnumiðum fram. En flokkur sem er í
stjórnarandstöðu þarf ekkert tillit að taka til annarra flokka í
málflutningi og því mætti ætla að stefnan væri skýr og
afdráttarlaus. Ekkert hefur komið fram annað en venjulegt
orðalag um athafnafrelsi einstaklingsins, sem flestir geta tekið
undir aðrir en harðlínu-kommúnistar. Sjálfstæðisflokkurinn
virðist því ætla að ganga til kosninga sundurleitur og ófær um að
gefa út sameiginlega stefnu.“
Halldór Ásgrímsson vék svo að ástandi mála í efnahagsmálum
og sagði þá m.a.: „Næsta ríkisstjórn þarf að vera kröftug stjórn.
Válynd veður eru á lofti sem þarf að mæta af einurð og hreinskilni.
Þegar kosningar eru yfirstaðnar verður sérhver flokkur að taka
endanlegar ákvarðanir. Kjósendur verða að vita hug flokkanna
til úrlausnar mála.
Framsóknarflokkurinn hefur alla tíð viðurkennt aðsteðjandi
vandamál og ekki hikað við að viðurkenna nauðsyn óvinsælla
ráðstafana. Hann hefur oft þurft að taka við fúkyrðum svo sem
um kjaraskerðingu og kauprán, jafnt frá kommum og íhaldi. Eina
leiðin til að ráða við erfið efnahagsmál er hins vegar að viðurkenna
staðreyndir í stað þess að vera með upphrópanir gegn sérhverri
viðleitni sem stjórnvöld sýna til aðhalds.
Af Sjálfstæðisflokknum er einskis að vænta um úrlausn
aðsteðjandi vandamála.“
- ESJ
horft í straumirm £•■.
Nú á þjóðin að fá
stjórnarskrána
og kjördæma-
málið í hendur
■ Vafalítið er „skýrsla um endurskoðun stjórnarskrár" sem
leit dagsins Ijós fyrir nokkrum dögum, merkilegasta og
mikilvægasta álitsgerð, sem unnin hefur verið og lögð fram
þjóðinni til skoðunar síðan lýðveldið var stofnað, en frá þeim
degi eru hartnær fjörutíu ár, og endurskoðunin hefur staðið
síðan mcð hvíldum. Sú pólitíska stjórnarskrárnefnd sem er
höfundur þessarar skýrslu, hefur óneitanlega unnið mikið
afrek, og má furðu gegna hve vel hefur tekist að hemja það
miðflóttaafl, sem oftast ræður mestu á málþingi íslenskra
stjórnmálaflokka. Sú samstaða, sem fram kemur í skýrslunni,
er eins og vonarstjarna. Orðið íslendingar er þá samnefnari
þrátt fyrir allt.
Talsmenn nefndarinnar hafa látið svo um mælt, að
breytingartillögur, sem þarna er hreyft, boði enga gerbyltingu,
nánast sé um útfærslu hins aldargamla plaggs að ræða eða
tilraun til þess að tengja það við tímann. En það hefur líka
verið sagt með miklum heimildum, að síðasta öldin hafi haft
í för með sér gerbyltingu í íslensku þjóðlífi, og því skyldi þá
ekki hæfa að gera tillögur að byltingarstjórnarskrá. Það er
líka mála sannast, að hér er um mörg nýmæli að ræða.
Vantar ákvæði um sambýli þjóðar
og lands.
Tillögur þær sem nefndin gerir og hefur orðið samniála um
eru margar hverjar hinar ágætustu og koma til móts við ný
viðhorf og nýjar þarfir, og hér birtist svo heilleg mynd af
lýðveldisstjórnarskrá að það vekur góðar vonir um að nú muni
þetta takast - að setja nýja stjórnarskrá. Þessar tillögur fjalla
svo sem einboðið er að meginefni um stjórnarkerfi og
stjórnarstörf, svo sem kjör og verksvið forsetans, skipan og
störf alþingis, dómgæslu og lýðréttindi. Þar er fyrir mörgu séð
- og líklega flestu. Eigi að síður kemur leikmanni ýmislegt í
hug, sem vel færi þar en vantar, og fengi þjóðin svo sem ár
tii þess að hugsa og ræða þetta álit, yrðu vafalaust margar
tillögur uppi á teningi. Þær yrðu líklega ekki allar tækar í
stjórnarskrá, en skylt væri að skoða þær af gaumgæfni og nýta
það sem hæfði. Að vísu verður ætíð mikið álitamál, hvort
þetta eða hitt, sem eðlilegt er að kveða á um, eigi betur heima
í almennum lögum en stjórnarlögum.
Þegar ég hafði litið yfir skýrslu stjórnarskrárnefndar í flýti,
kom mér fyrst í hug að það væri heldur smálegt sem sagt væri
um sambúð þjóðarinnar við landið og lítt örlaði á þeim nýju
viðhorfum sem þar hafa komið fram staðfest gildi sitt. Að
vísu er þar sagt í 78. gr. að „vernda skuli náttúru landsins og
auðlindir þess, svo að ekki spillist líf eða land að
nauðsynjalausu", ogergreinin nýmæli. Nú er þaðþjóðarróm-
ur, enda dómur sjónar og sögu, að við höfum þcgar spillt
landinu og miðum þess mjög á liðnum árum, kannski oftast
af illri nauðsyn en einnig skammsýni. Þjóðin varð að ganga
nærri landinu ef hún átti að lifa af í fátækt sinni, harðærum
og óstjórn. Nú er öJdin önnur. Afsökun sem þjóðin hafði til
þess að eyða land sitt að gróðri og nytjum er ekki lengur tákn
tímans. Þjóðvilji Islendinga nú er því ekki aðeins að „vemda“
það sem aldirnar leifðu skörðu, heldur bæta um og auka
gróðursæld landsins, auðgi miða og dýralíf. Það er við hæfi
að þessi þjóðvilji fái staðfestingu í stjórnarskrá, þótt öll nánari
ákvæði séu sett í almenn lög. Þar mættu og gjarnan vera
ákvæði um varðveislu náttúruminja og sögugerscma. og ef til
vill væri ekki heldur nein goðgá að hafa svo seni eina setningu
um að leggja rækt við þjóðtunguna. Þetta eru aðeins dæmi
um það sem til álita gæti komið, ef þjóðin fcngi eðlilegt
ráðrúm til þcss að fjalla um stjórnarskrártillögur.
Hvernig á umfjöllunin að vera?
Þegar höfð er í huga sú meginskylda lýðræðis að gefa
þjóðinni ráðrúm til jiess að fjalla um setningu nýrra stjórnlaga
brennur sú spurning heitast um þessar rnundir, hvernig
umfjöllun þessara tillagna eigi að vera til þess að ekki verði
brigðir á þessum trúnaði við þjóðina. Það nær auðvitað engri
átt að ætla að þessi þjóðarumfjöllun geti átt sér stað á
nokkrum vikum, og alþingi gcti síðan hrist stjórnarskrána
fram úr erminni á harðahlaupum inn í kosningar. Menri svara
því kannski til, að þetta sé skylda og verkefni alþingisins, en
það er líka verkcfni alþingis að sjá um að þjóðin fái að skoða
mikilvæg mál áður en þau eru bundin. Þetta á við um
stjórarnskrána fremur en öll önnur mál, og því verður vart
trúað að þjóðþingið bregðist þessari skyldu sinni með því að
hundsa þjóðina í málinu.
í þessum nýju tillögum cr gert ráð fyrir því. að breytingar
á stjórnarskrá veröi að hluta tcknar úr höndum alþingins og
fengnar þjóðinni í framtíðinni. Þetta er góð og tímabær
tillaga. sem sammælier vafalaust um. Því ekki að beina málinu
nú í þann farveg eftir því sem gamla skráin leyfir? Með það
í huga væri eftirfarandi atburðarás líklega heppilegust:
1. Stjórnarskrárnefnd skili fljótlega tillögum sínum í
frumvarpsformi.
2. Þegar Alþingi hefði fjallað um það á næstu vikum.
samþykkti það að leggja málið fyrir ráðgefandi stjórnlagaþing.
sem sæti að störfum í haust eða fyrir næstu áramót. Alþingi
setti hæfilegar reglur um þetta, og til stjórnlagaþingsins mætti
kjósa sérstaklega en um leið og alþingiskosningar fara fram
í vor eða sumar. Stjórnlagaþingið fjallaði um tillögur sem
bærust frá þjóðinni og skilaði málinu síðan í hendur alþingis,
sem réði því til lykta á næsta ári eða þegar fært þætti.
Eins og nú horfir virðist þetta eina leiðin sem sæmilega má
telja. Nú liggur ekki lífið á lengur fyrst málið er komið á
góðan rekspöl.
Á kjördæmamáliö aöeins að vera
samningamál flokksforingja?
Skipan þjóðþingsins, kosningar til þess og atkvæðisréttur
þegnanna er að sjálfsögðu stjórnarskrármál, þótt nánar sé
kveðið á um helstu atriði þess í almennum lögum. Að
undanförnu hefur átt sér stað undarlegur skollaleikur með
þennan þétt stjórnarskrármálsins. Stjórnarskrárnefndin varp-
aði þessum knetti á undan skýrslunni til Alþingis, og síðan
hafa flokksforingjarnir þar kastað honum milli sín. Sagt er að
þeir hafi nú nálgast mjög samkomulag um tvo þætti þessara
mála, þ.e.a.s. nokkra jöfnun atkvæðisréttar í kjördæmum og
jöfnun þingsæta milli þingflokka. Þetta eru auðvitað
mikilvægir þættir en engan veginn allt málið. Flokksforingj
arnir fjalla þar einkum um sín hagsmunamál og annarra
þingmanna, og líta á þau frá því sjónarmiði. Hins vegar verður
það að scgjast eins og það er, að manni finnst að aðrir ættu
fremur að ráða þessu, eða kjósendurnir sjálfir. Það eru þeir
sem eiga að kjósa þingmennina og eiga því að ráða mestu um
það verk sitt, en þingmennirnir eða flokksforingjarnir ættu
ekki að vera of ráðríkir um þetta. Hins vegar er svo að sjá,
að þeim finnist kjósendum helst ekki koma þetta við. hér er
um óviðurkvæmilega framhleypni að ræða og verður að taka
af skarið og sjá um að þessu máli verði skotið til þjóðarinnar
með hæfilegu ráðrúmi, áður en flokksforingjar ráða því til
lykta.
Og kjördæmamál og kosningareglur eru meira en þessir
tveir þættir, þótt mikilvægir séu. Þeir snerta fyrst og fremst
þingmenn og flokka. Hitt sem fremur snýr að kjósendunum,
tryggir rétt þeirra og almennt lýðræði og valfrelsi, er látið
óhreyft eins og það sé ekki til. Flokksforingjar virðast engan
áhuga hafa á þeim þáttum og engar nýjar tillögur hafa heyrst
um þá úr þeim herbúðum. Þar er einkum þrennt sem gefa
þarf gaum:
1. Hvernig á að auka valfrelsi kjósenda til framboðs og draga
úr valdi flokksstjóma við raunverulega ákvörðun manna í
cfstu sæti lista? Hvernig á að sameina listakosningu og
persónulegt val? Slíkt valfrelsi má nálgast með því að hafa
óraðaða lista og kjósa nöfn á þeim. Tillögur í þá átt hafa
engar heyrst nú. Væri ekki ráðlegt að hyggja að þessu og
leyfa mönnum að ræða svolítið um það?
2. Prófkjör færast nú mjög í tísku, en þar ríkir mikill
glundroði og ósamkvæmi í framkvæmd. Prófkjör geta þó
aukið áhrifavald almennings um val manna til framboðs ef
vel er að þcim staðið. Flokkar og aðrir framboðsaðilar geta
auðvitað ráðið því sjálfir hverja þeir bjóða fram, en vilji
þeir gera það með almennum prófkjörum, verða að gilda
um þau lagareglur, t.a.m. á þann veg að opinber prófkjör
fari öll fram í einu í sania kjördæmi og eftir sömu reglum.
Með því væri hægt að firra almenning þeim skrípaleik sem
niörg prófkjör eru nú og gera þau að raunverulegum
valkosti kjósenda til áhrifa um tilnefningu frambjóðenda.
Enginn virðist hreyfa tillögum í þessa veru í öllum
hamagangi flokksforingjanna.
3. Eins og nú er þarf framboðs flokkur að fá þingmann
kjörinn í kjördæmi til þess að verða þingflokkur og geta
notið þess aðkvæðamagns sem framboð hans fær. Með
þessum hætti getur svo farið, að 5-7% kjósenda séu alveg
svipt atkvæðaréttinum. Það væri auðvitað stórt skref til
jöfnunar atkvæðisréttar að kveða svo á. að flokkur eða
önnur framboðsfylking fái þingmann ef hún nær meðalat-
kvæðamagni þingmanns í heild, en það yrði líklega 2-3%.
Slík tillaga hefur ekki heyrst núna í umfjöllun flokksfor
ingja um kjördæmamálið svonefnda.
Ýmislegt annað væri ástæða til að skoða í þessu samhengi
i því skyni að auka kosningalýðræði og veita kjósendum
aukið áhrifavald. En til þess að svo verði mega
flokksforingjar ekki fá að einoka málið eins og nú horfir.
Andrés Kristjánsson
Andrés O
Krisljánsson
skrifar ; i [