Tíminn - 23.01.1983, Blaðsíða 10

10
SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 1983
■ Þaö var einhverju sinni á árinu 1870
aö Cesare Lombroso, sem nefndur hefur
verið fyrsti afbrotafræðingurinn, var að
rannsaka höfuðkúpu af Vihella, frægum
ítölskum stigamanni, að hann fékk
hugdettu sem hann lýsti síðar með
þessum orðum:
„Þarna stóð ég með kúpuna í höndun-
um þegar sú hugmynd leiftraði sem
elding í huga mér að ráðgátan um eðli
afbrotamannsins væri leyst - hann væri
frummaður sem hefði endurborið í
persónu sinni grimmdarhvatir frum-
stæðra forfeðra og lágþróaðra dýra.
Þetta skýrði útlit kúpunnar, gríðarstórar
tennur og há kinnbcin, og önnur
sérkennileg atriði í útliti afbrotamanna
yfirleitt: einkennilegar lófalínur, ógnar-
stærð augntófta, undarleg lögun eyrna
og fleira sem líkt er með þeim og
villimönnum og öpum.“
Lombroso, sem var læknir að atvinnu,
hóf því næst að safna gögnum til að
styðja hugmynd sína um eðli afbrota-
mannsins rökum. Hann mældi hátt og
lágt fjögur hundruð ítalska fanga og bar
mælingar á þeim saman við mælingar
sem hann gerði á hermönnum. Niðurstaða
hans var sú að 43% fanganna höfðu
fimm eóa fleiri frávik í útliti þegar þeir
voru bornir saman við hermennina:
óeðlilega lögun eða stærð höfuðs, voru
kinnfiskasognir, handleggjalangir
o.s.frv., en enginn hermannanna hafði
svo mörg frávik frá venjulegu útliti, og
aðeins 11% þeirra höfðu þrjú eða fleiri
frávik.
Lombroso gerði þarna þau mistök að
leiða hjá sér þann möguleika að her-
mennirnir hefðu verið sérstaklega valdir
til síns starfa vegna góðrar heilsu og góðs
útlits, og ályktaði ranglega að frávikin
unnt að sjá það á útliti manna hvort þeir
væru afbrotamenn eður ei, heldur einnig
hvort þeir væru öfgamenn í stjórnmál-
urn.
Gömul hugmynd
Sú humynd að afbrotamenn beri
sérstök líkamseinkenni, í litningum,
andlitsdráttum, heilanum o.s.frv., er
ættuð úr grárri forneskju. Minna má á
sögn Biblíunnar um að Kain hafi borið
merki. um illt innræti sitt. Kannski það
sé notalegt fyrir okkur hin sem erum
löghlýðnir borgarar að ímynda okkur að
afbrotamenn og annað varasamt utan-
garðsfólk séu sérstök manntegund sem
hægt er að þekkja á líkamlegum ein-
kennum. Það gæti kannski skýrt hvers
vegna hugmyndir svipaðar þeim sem
Lombroso setti fram fyrir meira en
hundrað árum skjóta upp kollinum í
ýmsum myndum aftur og aftur.
Kenningar Lombroso hafa aldrei stað-
ist próf reynslunnar. Árið 1931 bar
Charles Goring afbrotalæknir saman af
mikilli nákvæmni þrjú þúsund fanga á
Englandi og jafn marga einstaklinga sem
ekki voru afbrotamenn, þ.á.m. stúdenta
við háskólana í Oxford og Cambridge,
og gat ekki séð að neinn merkjanlegur
munur væri á líkamseinkennum þeirra.
Ef eitthvað var þá virtust fangarnir
lítillega lægri í loftinu og vógu minna.
Hvort tveggja er eðlilegast að skýra með
vistinni í fangelsinu og bágum kjörum
fyrr á ævinni. Niðurstaða Gorings var sú
að ekki væri til neitt sem hægt væri að
kalla sérstaka „afbrotamanntcgund."
En hugmyndin datt ekki upp fyrir.
Árið 1939 sendi Ernest Hooton, mann-
fræðingur við Harvard-háskóla frá sér
myndir af 2% manna úr hópi venjulegra
borgara, og kom þá í ljós að útstæð eyru
og innfallnar kinnar voru algengustu
útlitseinkenni afbrotamanna. í fæstum
orðum sagt settu þeir fram þá kenningu
að Ijótleiki geti orsakað glæpi.
Við vitum ekki hvort eða að hvað
miklu leyti rannsóknir geðlæknanna eru
marktækar, en hitt er augljóst að á
grundvelli þeirra verður engin ályktun
dregin þess efnis að afbrotamenn séu
úrkynjuð manntegund, eins og oft er
látið í veðri vaka. Orsök margs konar
útlitslýta getur verið bág kjör í æsku,
sem einnig geta hafa ráðið því að
viðkomandi persóna hefur leiðst á
afbrotastigu. Hin útstæðu eyru sem
geðlæknarnir þóttust finna á Ijósmynd-
unum eru sennilega bara lesvilla: eyru
sýnast jú stærri ef menn eru með lítið
hár, og fangar í Bandaríkjunum eru jú
krúnurakaðir.
Vandaðasta kenningin um tengsl af-
brota og persónuleika hefur verið sett
fram af sálfræðingnum Hans J. Eysenck
á Bretlandi í bók hans Crime and_
Personality. Eysenck er þeirrar skoðun-
ar að afbrotamenn haf' annars konar
taugakerfi en venjulegt fólk, taugakerfi
sem erfiðara er að laga að siðum og
háttum skipulegs þjóðfélags. Hann telur
að menn sem eru úthverfir hneigist
frekar til glæpa vegna þess hvernig
taugakerfi þeirra er. Samkvæmt því sem
Eysenck heldur fram eru næg gögn
fyrirliggjandi til að sýna fram á að afbrota
menn eru úthverfari en annað fólk, og
fljótari að laga sig að nýjum aðstæðum.
En fræðimenn hafa hins vegar ekki
viljað fallast á kenningar hans almennt,
m.a. vegna þess að hugtökin sem hann
hefur um „úthverft" fólk og „innhverft"
ERU AFBROTAMENN
SÉRSTÖK MANNTEGUND?
Kenningar um að glæpamenn þekkist á sérstökum
líkamseinkennum hafa ekki staðist próf reynslunnar
sem hann fann styddu hugmynd hans um
að afbrotamenn væru eins konar „aftur-
þróun“ ákveðins mannhóps til ástands
sem mannkynið hefði búið við á
frumstæðari tímum. Svipuð tilgáta hafði
raunar fyrst verið reifuð af sjálfum
höfundi þróunarkenningarinnar,
Darwin, í bók hans Forfeður mannkyns.
Það leiddi af kenningu Lombroso að'
hver og einn sem var að einhverju leytii
sérkennilegur í útliti eða mátti búa við'
einhver líkamslýti lá undir grun um að'
geyma í sér afbrotamann eða afbrota-
mannsefni. Lágstéttarmenn urðu af eðli-
legum ástæðum frekar skotspónn, endai
gerði lélegt fæði og frumstæð sjúkra-
þjónusta það að verkum að þeir voru
iíklegri til að búa við líkamleg lýti.
Kenningin hafði einnig frekari hliðar-
verkan. Rannsókn Lombroso á líkams-
einkennum stjórnleysingja leiddi í ljós
að um 40% þeirra höfðu einhverja
líkamlega galla, en aðeins 12% manná
í öðrum hreyfingum öfgamanna í stjórn-
málum. Það með virtist ekki aðeins vera
þriggja binda doðrant The American
Criminal (Bandaríski afbrotamaður-
inn). Hooton hafði mælt tíu þúsund
afbrotamenn og borið þær mælingar
saman við aðrar sem hann gerði á
fámennari hóp heiðarlegra borgara.
Niðurstaða hans var sú að afbrota-
mennirnir væru í líkamlegu tilliti óæðri
öðrum borgurum. Hann kvað glæpum
ekki verða útrýmt fyrr en annað tveggja,
fólki sem væri líkamlega, andlega eða
siðferðilega vanþroska, hefði verið kom-
ið fyrir kattarnef, eða einangrað frá
öðrum þjóðfélagsþegnum á tryggilegan
hátt.
Hooten láðist að greina frá því í
ritverkum sínum á hvaða grundvelli
hann ályktaði að það sem hann taldi
vísbendingar um glæpsamlegt innræti,
mjór kjálki, samfallin andlit og lágt,
slútandi enni, benti til þess að viðkom-
andi væri einnig óæðri í einhverjum
skilningi. Eitt af þeim líkamseinkennum
sem hann taldi til marks um vanþroska
var tattóvering, sem er algeng meðal
fanga, og vísast að þeir láta tattóvera sig
oftar en ekki af tómum leiðindum í
fangelsinu. Annars eru öll skrif og
rannsóknir Hootens ósannfærandi. Val
hans á samanburðarhópi virðist t.d. út í
hött, og ýmsar niðurstöður hans ósam-
kvæmnar innbyrðis. T.d. taldi
hann sig leiða í ljós að slökkviliðsmenn
frá Nashville væru ólíkari venjulegum
borgurum í Boston, en báðir hóparnir
til samans bornir saman við afbrotamenn
í fangelsum. Álykta verður að Hooton
hafi fyrirfram verið sannfærður um
niðurstöður sínar og þær því óhjákvæmi-
lega skekkst.
Hugmyndin um að afbrotamenn séu
á einhvern hátt líkamlega frábrugðnir
öðru fólki hefur skotið upp kollinum æ
ofan í æ eins og áður var nefnt. Ein af
nýjustu kenningum í þessa átt er sú að
fólk með sérstakar tegundir af fingra-
förum hneigist frekar til afbrota en
annað fólk. Það er auðvelt að ganga úr
skugga um þetta og ef þetta væri satt
væri lögreglan löngu búin að notfæra
sér uppgötvunina.
Ljótleiki orsakar glæpi
Önnur tilgáta af þessu tagi var sett
fram af tveimur bandarískum geðlækn-
um við Kansasháskóla. Þeir halda því
fram að afbrotamenn séu haldnir svo-
kallaðri „Kvasimód-flækju." Kvasimód
var sem kunnugt er krypplingurinn í
sögu Victor Hugo af hringjaranum í
Notre Dame kirkju í París, en þau
líkamslýti urðu til þess að hann gerðist
misyndismaður. Geðlæknarnir, F.W.
Marsters og D.C. Greaves, rannsökuðu
ljósmyndir af fleiri en ellefu þúsund
morðingjum, nauðgurum, vændis-
konum, þeim sem höfðu stytt sér aldur
eða höfðu verið teknir fyrir afbrigðilega
kynhegðun, í fimm borgum í Bandaríkj-
unum og töldu sig finna út að 60% þeirra
bjuggu við líkamslýti sem unnt væri eða
hefði verið að lagfæra með skurðaðgerð.
Þessar myndir voru bornar saman við
eru óljós og óprófuð. Eins þykja
kenningar Eysenck um arfgengi afbrota-
hneigðar tómar vangaveltur, sem ekki
eiga sér neina stoð í reynslurannsóknum.
Umhverfisáhrif
Það fer ekki milli mála að í sumum
fjölskyldum eru afbrotamenn af mörgum
kynslóðum. Stundum hafa menn viljað
álykta af þessu að afbrotahneigð sé
arfgeng. Faðir sem er afbrotamaður
eignist son sem einnig verður afbrota-
maður. Nú á tímum er svo einfeldnis-
legum skýringum yfirleitt vísað á bug,
og bent á áhrif umhverfis. Til að skilja
orsakir afbrota nægir ekki að einblína
á afbrotamanninn sjálfan. Við verðum
að horfa til þess samfélags sem hann
þrífst í. Um aldamótin voru t.d. jafn
margir glæpir framdir í Chicago í
Bandríkjunum og þrjátíu árum síðar,
enda þótt þar byggi þá allt annað fólk
og af öðrum kynþáttum og stéttum en
fyrr.