Tíminn - 06.03.1983, Blaðsíða 9

Tíminn - 06.03.1983, Blaðsíða 9
SUNNUDAGUR 6. MARS 1983 9 menn og málefni Vísitölukerfið og bar- áttan við verðbólguna ■ Verðbólgan er ógnvænlega mikil hér á landi. Tilraunir stjórnvalda til að hafa hemil á henni hafa ekki tekist sem skyldi. Ástæðurnar eru vafalaust jafn margar og hinar raunverulegu orsakir verðbólgu, en um það efni eru fræði- menn mjög ósammála. Sumt af verð- bólgunni er innflutt, annað er heimatil- búið með ýmsum hætti. Og við íslend- ingar höfum komið okkur upp ein- stöku kerfi til þess að viðhalda þessari verðbólgu, sem er vítahringur sjálf- virkninnar - vísitölukerfið, sem nú tengir saman laun allra launþega í landinu, landbúnaðarvöruverð, fiskverð, vaxtakjör og margt fleira í eina allsherjarhringsrás. Taka má undir það með Ólafi Davís- syni, þáverandi forstjóra Tjóðhags- stofnunar, er hann sagði í erindi sem flutt var á fundi í Verslunarmannafé- lagi Reykjavíkur fyrir um ári síðan, að „formleg vísitölubinding launa get- ur haft í för með sér verulega hættu á varanlegri og vaxandi verðbólgu. Jafn- vel þótt vísitölubinding sé ekki frumor- sök verðbólgu,þá viðheldur hún verð- bólgu, hver sem frumorsökin er“. Það er ekkert nýtt að verðbólgan sé meiri á Islandi en í nágrannalöndun- um. í ítarlegri skýrslu, sem svonefnd Verðbólgunefnd tók saman og birt var 1978, kemur fram, að hraði verðbólg- unhar virðist um tvöfalt meiri á íslandi en í OECD-löndunum á árabilinu frá 1950 til 1962, og nær þrefalt meiri á árunum 1963 til 1972. Sum síðustu árin áratuginn eða svo: í áðurnefndu erindi gerði Ólafur Davíðsson í stuttu máli grcin fyrir helstu orsökum verðbólgunnar síðasta áratuginn eða svo: „fslensk -verðbólga á ótvírætt rætur að rekja til margra orsaka, og það er auðvitað nauðsynlegt að reyna að átta sig sem best á þeim. Ef litið er til áranna 1972 til 1974, þegarverðbólgan hér á landi - og reyndar víðar - komst á mun hærra stig en undangengna áratugi, er ekki vafi á því, að mikill viðskiptakjarabati árið 1973 með'auk- inni eftirspurn og mikilli uppsprettu peninga átti hér hlut að máli. Sama gegnir einnig um viðskiptakjararýrn- unina í kjölfar olíuverðshækkunarinn- ar um áramótin 1973/1974 á sama tíma og miklar kauphækkanir urðu í kjara- samningum. Þarna fóru þá saman utanaðkomandi áhrif viðskiptakjara og viðbrögð við þeim. Frá þessum tíma hefur verðbólgan verið nálægt 50%, hjaðnað nokkuð sum árin en síðan tekið spretti. Á þessum árum hefur verðbólgan grafið sér farveg, sem erfitt getur reynst að veita henni úr. Verðbólgan nú er fyrst og fremst víxlgangur launa, verðlags og gengis - eða gengis, verðlags og launa - hún er eins konar víxlgangsverðbólga.Helsta orsök verðbólgunnar í ár er verðbólgan ffyrra og hitteðfyrra,og hún er líka meginorsök verðbólgunnar á næsta ári“. Þetta er sú úlfakreppa, sem nauð- synlegt er fyrir íslendinga að komast út úr. Til þess þarf víðtækar, samræmdar aðgerðir. Liður í þeim aðgerðum, en aðeins einn liður, eru breytingar á vísitölukerfinu. Lengi reynt að sníða agnúa af vísitölukerfinu „Það kemur greinilega fram í greinar- gerð með frumvarpi dr. Gunnars Thor- oddsens, forsætisráðnerra, um nýtt við- miðunarkerfi, sem nú liggur fyrir Al- þingi, að sjaldan hefur liðið langur tími án þess að stjórnvöld hafi reynt með einhverjum hætti að lagfæra gildandi vísitölukerfi: Þegar horft er til baka yfir þau rösklega 43 ár, sem liðin eru frá því vísitölukerfið komst formlega á lagg- irnar, kemur í Ijós, að sitthvað hefur verið við kerfið fengist. Raunar má segja, að rauði þráðurinn í sögu vísi- tölukerfisins sé fólginn í aðgerðum, sem miða að því að draga með einum eða öðrum hætti úr þeim sjálfvirka víxlgangi verðlags og launa, sem vísi- tölukerfið stuðlar að. Vísitöluafskipt- unum má til einföldunar skipa í tvo flokka. í fyrri flokknum eru frádráttar- liðir, sem kalla má hefðbundna. Þessir liðir eru búvörufrádráttur, sem tekinn var upp með lögum árið 1950, og áfengis- og tóbaksfrádráttur, sem tek- inn var upp í samningum 1974. Þessir tveir frádráttarliðir hafa verið nær óslitið í gildi frá því þeir voru fyrst Vísitölukerfi nágrannalandanna Hvernig er þessum málurn háttað hjá nágrannaþjóðum okkar? Tenging iauna við verðlagsvísitölu er líklega hvergi eins víðtæk og sjálf- virk og hérá landi. Yfirleitt ersjaidnast um beina reglubundna tengingu að ræða, en þar sem slíkt tíðkast (Danmörk, Belgía, Holland) er ten- ingin yfirleitt talsverðum takmörkutt- um háð. Þetta sést greinilega á meðfylgjandi töflu, þar sem líka kemur skýrt fram, að hversu frábrugðið okkar kerfi er því sem annars staðar tíðkast - mælir meira og örar. að vísitalan verði afnumin í tvö ár til reynslu, en jafnframt verði gerðar ýmsar ráðstafanir“. Aðrir forystumenn innan verkalýðs- hreyfingarinnar hafa lagt á það áherslu að launþegasamtökin verði að taka á ábyrgan hátt þátt í breytingum á vísitölukerfinu ef hún á ekki að dæma síg úr lcik. Þetta kom m.a. fram í íorystugrein í Félagstíðindum Starfs- ; mannaféiagsríkisstofnana, sem er fjöl- mennasta félágið innan BSRB. Þar sagði m.a.: „Hitt er svo annað mál, hvort sú 'umræða um vísitöluna og forsendur hennar sé byggð á því raunsæi og ábyrgð, sem hún ætti að gera, miðað við þær upplýsingar um afkomu og Yfirlit um vísitölu og verðtryggingu launa Byggt á upplýsingum frá Þjóðhagsstofnun frá árinu 1982 Visitölu Reiknit.b. á ári 2 3 4 Framf. visit. Kaupgj. visit. óbeinir sk. ■*- + Niöurgr. Viósk. Orka - heilb. 3.3.83 G.G. Island Já X x. X X x) Finnland Já X X Bætur frestast um tvo mánuói til vióbótar Otb. i febr. Visitalan veróur þó aó hækka umfram tiltekin mörk svo laun hækki. Noregur Nei Akvæöi er i samningum um endurskoðun launalióa ef framfarsluvisitala hækkar umfram ákveóin mörk. Breyting er tekin meó tilliti til efnahags landsins. Daumörk Já X X x XX) Fastar umsandar uppbætur mióaó við verð- bólgustig. (Dýrtióarbætur krónutala). Sviþjóó Já X X 1 sióustu samningun var gert ráó fyrir vióbótargreiöslu er hækki framfaarslu- visitölu umfram ákv. itörk. Belgia Já Veróbætur eru greiddar ef hækkanir eru umfram 2% á sl. 3 mánuðum. Holland Já X X XXX) Greitt eftir 3ja mánaóa töf i krónutölu miöaó við lægstu laun. Frakkland Já X X lægstu laun hadcka ef verölag hækkar umfram 2% á 3 mánuðum. Bannað er meó lögum að verðtryggja önnur laun. V-Þýskaland Nei Banna ó m eó lögum aó v erótryggja laun. Samningar eru yfirleitt til 12 mánaöa. Bretland Nei Austurriki Nei 1 Akvaeöi eru i samningum um endurskoöun á timabilum til aó tryggja lægstu launin. Kanada Nei Samfara lengri samingstimabilum hafa kanió inn ákvæöi un reglui undnar grunn- kaupshækkanir tengdár verólagi. Aóeins litill hluti vinnuaflsins nýtur slikra ákvæóa. x) Kaupgjaldsvistala á Islandi er framfærsluvisitala aó frádregnun héddcunum á búvöruverói vegna hækkunar á launum. Hadckun á verói tóbaks og áfergis. Breytingar á sköttum og gjöLdum eóa álagning XX) Saupgjaldsvisitalan 1 Danrörku er framfærsluvlsitala að frádrœinuin óbeinnn sköttum og að viðbættun niðurgreiðslum. Frá 1. jan. 1979 hefur allt sat varðar orku verið tekið út úr vidmiðuniuni. xxx) Kaupgjaidsvisitalan i Hollaidi er framfiorsluvisitala að frádregnum óbeinum sköttim og útgjöldum vegna heilbrigðianála. ■ Á þessu yfírliti má sjá hvar í nágrannalöndum okkar vísutölukerfi er við lýði, hversu oft á ári verðbætur eru reiknaðar út, við hvers konar vísitölu er miðað, hvort tekið er tillit til viðskiptakjara og nánari útlistun á meðferð mikilvægra þátta í vísitölunni. Eins og sjá má er vísitölukerfið lang viðamest hér á landi. Víða er engin vísitölutrygging, en annars staðar mun takmarkaðri en hér á landi. teknir upp og teljast því varla til. sérstakra skerðingarþátta. í seinni flokknum eru allir aðrir frádráttarliðir. Dæmi um þessa liði eru ákvæði í nýgerðum samhingum ASÍ og VSÍ um 2.9% frádrátt frá verðbótavísitölu 1. september síðastliðinn og ákvæði bráðabirgðalaga frá 21. ágúst síðast- liðnum um helmingun verðbóta 1. desember síðastliðinn. Þessu til við- bótar má svo nefna viðskiptakjara- viðmiðunina, sem tekin var upp 1979, en hún getur raunar bæði orkað til hækkunar og lækkunar á verðbótum. Athyglisvert er, að á árunum 1930- 1982 eru aðeins þrjú tímabil, sem ná yfír lengri tíma en eitt ár, þar sem ekki hefur verið um að ræða sérstök afskipti af vísitölukerfinu, nefnilega 1945- 1947, 1964-1967 og september 1981- ágúst 1982. Við lauslega skoðun kemur ennfremur í Ijós, að taiið í mánuðum á öllu þessu tímabili hefur vísitölukerfið einungis verið afskiptalaust í tæplega 3 ár, á árunum 1945-1947, en þá voru verðbætur óskertar með öllu. Saman- lagður tími hefðbundinnar skerðingar eingöngu telst tæplega 8 ár. En viðbót- arskerðingar hafa hins vegar verið við lýði í samtals 32 ár“. Ábyrg afstaða í frumvarpi forsætisráðherra, sem Framsóknarflokkurinn hefur barist mikið fyrir að næði fram að ganga, er aðeins dregið úr hraðanum með því að fækka útreikningstímabilum niður í þrjú. Gegn þessu hafa ýmsir verkalýðs- foringjar snúist öndverðir, og virðast reyndar telja vísitölukerfið heilaga kú þegar á reynir. Sú afstaða - að vilja ekki taka þátt í breytingu á kerfinu - getur aðeins orðið vatn á myllu þeirra sem vilja afnema kerfið algjörlega. Þær raddir eru reyndar þegar farnar að heyrast innan verkalýðshreyfingarinn- ar sjálfrar, eins og til dæmis í grein, sem Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir, formaður Sóknar, ritaði á dögunum í DV, en þar sagði hún m.a.: „Að öilu þessu athuguðu legg ég til geta kynnt sér. Er launþegahreyfing- unni það samboðið að setja sig í heilagleikastellingar og ræða aldrei málið öðru vísi en af trúarlegri forherð- ingu gegn betri vitund? Leiðir slík afstaða ekki einfaldlega til þess, að launþegahreyfingin dæmist úr leik þeg- ar taka á ákvarðanir? Sú staðreynd ætti að vera öllum ljós í nútímaþjóðfélagi, að þjóðin getur ekki eytt meiru en hún aflar — nema þá með því að safna skuldum innanlands eða utan sem komandi kynslóðirverða að greiða. Kjarabaráttan í landinu, ef hún á að vera ábyrg, hlýtur því að snúast um það, með hvaða hætti eigi að skipta þjóðartekjunum hverju sinni, en ekki að taka eigi til skiptanna mcira heldur en þjóðin aflar hverju sinni. Sé það sjónarmið ekki haft í — Elías Snadand Jónsson Q ritstjóri skrifar stöðu þjóðarbúsins, sem allir er viljy huga kemur fyrr en síðar að skulda- dögunum. Væri ekki skynsamlegra að taka á málunum sameiginlega af raunsæi og reyna í samráði og með samkomulagi að komast að vitrænni niðurstöðu, sem í reynd tryggði launþegum þann kaupmátt, sem þjóðarbúið leyfir hverju sinni, í stað þess að byggja afkomuna á fölsun á fölsun ofan? Er okkur samboðið að búa við öryggi strútsins og stinga höfðinu í sandinn þegar hætta steðjar að?“ Þetta er afstaða sem mætti verða öðrum forystumönnum í verkalýðs- hreyfingunni til umhugsunar. Svipaða ábyrga afstöðu til veruleik- ans mátti lesa í nýlegu viðtali við Rune Molin hjá sænska Alþýðusambandinu. Þar kemur skýrt fram að sænska verka- lýðshrcyfingin leggur á það áherslu að aðgerðir ríkisstjórnarinnar í Svíþjóð til að efla atvinnulífið og auka fram- leiðslu og þar með atvinnu, takist, og er reiðubúin að þola kaupmáttarskerð- ingu á meðan. Sænska ríkisstjórnin felldi sem kunnugt er mjög verulega gengi sænsku krónunnar og sú gengis- felling kemur ekki fram í kauphækkun hjá launafólki eins og hér gerist. Um þctta segir Rune Molin: „Ef markmiðið með gengisfelling- unni á að nást, verðum við að gera ráð fyrir að rauntekjur lækki á árinu 1983 um 3-5%. Við höfum sagt, að við viljum að stefna ríkisstjórnarinnar takist, af því að við viljum verja atvinnuna. Og það cr mín skoðun, að bæði innan LO (þ.e. sænska ASI) og innan TCO (sænska BSRB) sé víð- ■ tækur stuðningur við að færa nauðsyn- legar fórnir árið 1983. Það mun einnig styrkja forsendur efnahagslífsins a - komandi árum. Til skamms tíma litið munu þessar fórnir þó koma mjög við okkar félagsmenn, sem hafa þegar orðið að sætta sig við að rauntekjurnar hafi lækkað um 10-12%“. í báðum þessum tilvitnunum kemur fram ábyrg afstaða af hálfu forystu- manna launþega. Vonandi væri að sú afstaða næði eyrum fleiri, sem áhrifa- miklir eru í íslenskum launþegasam- tökum. Eftir hverju er beðið? Eins og tekið var fram í upphafi þessarar greinar er auðvitað ljóst, að breytt vísitölukerfi er aðeins eitt af mörgu, sem gera þarf til þess að efla framleiðsluna í landinu og draga veru- lega úr verðbólgunni. En það er citt af þeim meginatriðum, sem yfirleitt hefur strandað á. Allt bendir til þess, að ef forystumenn launþegahreyfingarinnar koma í veg fyrir lagfæringar á því kerfi í samvinnu við hófsöm stjórnmálaöfl, þá muni þess skammt að bíða að hér komist til valda þeir aðilar, sem spyrja launþegajrreyfinguna einfaldlega ekk- ert um málið, heldur afnemi vísitölu- kerfið einhliða. Mætti kannski vitna í gömul orð sem gætu orðið gjaldgeng á ný: „Til þess að koma í veg fyrir, að aftur hefjist það kapphlaup niilli verðlags og kaupgjalds, sem tókst að stöðva á síðastliðnu ári, leggur ríkisstjórnin til, að óheimilt sé að iniða kaupgjald við breytingu á vísitölu. Reynslan hefur sýnt. að það vísitölukerfi, sem hér hefur verið í gildi síðan í byrjun heimsstyrjaldarinnar síðari, hefur ekki ‘ verið launþegum til neinna varanlegra hagsbóta. Þess vegna leggur ríkis-i stjórnin til að það verði afnumið". Þetta stendur í bæklingi sem ber heitið „Viðreisn" og sá dagsins ljós árið 1960. Eru þeir, sem þráast við að ieiðrétta vísitölukerfið, að bíða eftir nýju slíku plaggi frá endurnýjaðri viðreisnarstjórn? _gs|. mmmm^m^^^^mmmmmmi

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.