Tíminn - 27.03.1983, Qupperneq 18

18
SUNNUDAGUR 27. MARS 1983
■ Árið 1920 kom út í Reykjavík lílið
kver MANNASIÐIR sem Jón Jakobs-
son hafði tekið saman eftir fyrirmynd
þýsks lærdómsrits um kurteisi og
hæversku. Þar er fjallað almennt um
mannasiði, nauðsyn kurteisi, hvernig
háttvísin lærist, hvort hún sé ásköpuð
eða aðfengin, og kaflar eru um fram-
komu, mál og viðræður, heimsóknir og
heimboð, miðdegisverði, kvöldboð og
dansleiki, hirðsiði og titlatog. Umgengni
við menn í ýmsum stéttum, um bréfavið-
skipti og þannig mætti áfram telja.
Kver Jóns er i senn forvitnilegt og
skemmtilegt aflestrar, og við tökum
okkur það bessaleysi að birta nokkrar
glefsur úr því lesendum til unhugsunar
og/eða eftirdæmis.
í þriðja kafla er fjallað um mál og
viðræður, og við grípum fyrst niður þar
sem svarað er spurningunum: „Hvað
skal varast til að vera ekki ósiðaður
talinn?" og „Hverjir kækir eru mönnum
hvimleiðir?"
Svarið við fyrri spumingunni er svo-
hljóðandi:
„í þessu efni mun athygli og eftirtekt
verða notdjúgust, og því nauðsynlegt að
kynna sér sem bezt siðu háttprúðra
manna. Hér skal einungis talið fátt eitt,
sem öllum ber að varast: Leggið ekki
handleggina upp á borðin. Nuddið ekki
höndum um hné. Róið ekki í sessi.
Varist skellihlátur; kastið yður ekki
aftur á bak meö galopinni hlæjandi
munninn og sláið ckki á lærin eða hnén.
Forðist að hnerra hátt, ef unt er, því að
þá afskræmist andlitið. Hafið munninn
lokaðan, þegar þér cruð ekki að nota
hann. Notið vasaklútinn gætilega, og
snýtið yður ekki svo hrottalega, að við
kveði sem Þórdunur. Talið aldrei við
nokkurn mann með vindilinn eða vindl-
inginn í munninum, né heldur undir
borðum með munninn fullan. Berið
aldrei hnífinn upp í munninn og skerið
■ „Blístrið hvorki né raulið á götum úti, og étið ekki heldur ávexti, sælgæti o.s.frv. á götunum" segir um strætaboðorð
kurteisinnar í mannasiðakveri Jóns Jakobssonar. Þessir glæsilegu ensku herramenn koma varla af fjöllum þegar slíkar
predikanir heyrast.
halda hrókaræður í fordyrinu, áður en
þær hengslast af stað.
12. Menn skulu ekki vera of þaulsætn-
ir. Það raskar félagsskapnum að leggja
of snemma af stað úr boðum, en of mikil
þaulsætni reynir á þolrif allra húsráð-
enda, hve gestrisnir sem þeir kunna að
vera.“
Strætaboðorð kurteisinnar
Sjöundi kafli Mannasiða fjallar um
opinbera framkomu á götu, á ferðalagi,
í veitingahúsum o.s.frv. Við birtum hér
að endingu svör kversins við spurning-
unni: „Hver eru í stuttu máli hin helstu
strætaboðorð kurteisinnar?"
1. Menn séu athuglir um kveðjur á
götu. Að fyrra bragði skaltu því að eins
konu heilsa, þótt þið þekkist, að hún
gangi með þér ókunnum manni. Annars
eru götusiðir með ýmsum hætti hjá
þjóðunum. I Þýzkalandi, Danmörku og
hér á lslandi hefur það verið tízka, að
karlar heilsuðu konum að fyrra bragði á
götu, en í Englandi eru það konurnar,
sem jafnan heilsa fyr. Þann sið ættum
vér íslendingar upp að taka, því að með
þeim hætti er konum í sjálfsvald sett, við
hverja þær skifta kveðjum á strætum úti,
en karlar losast hins vegar við þann
vanda að ráða í, hvort kveðja þeirra
muni velkomin eða ekki. Auk þess
kynni sú breyting að verða til að mýkja
hálsinn á sumum konum, sem svo eru
hálsstirðar, að ekki verður stundum séð
hvort þær taka kveðju manns eða ekki.
2. Víða er siður að víkja til hægri
handar, er menn mætast á götu, en með
því vegalög vor skipa svo fyrir, að jafnan
skuli vikið til vinstri á þjóðvegum og
öðrum vegum upp í sveit, þá virðist rétt
að sama regla gildi á bæjargötum, því að
hitt getur valdið ruglingi að hafa aðra
reglu um þetta á götum í bæjum en á
vegum úti. Þetta atriði sýnist í fljótu
bragði mjög einfalt og óbrotið, en getur
stundum í þröng, er menn ganga með
Gluggað í kver Jóns Jakobssonar Mannasiðir frá 1920:
„Ömurlegt að heyra konur halda
hrókaræður í fordyrinu”
ekki alt í bita, sem á diskinum er, áður
en þér farið að snæða. Snertið aldrei
fiskinn með stálhnífsegginni. Séu ekki
fiskhnífar úr silfri á borðum skal einnig
nota matforkinn og brauðstykki við
fiskinn. Sleikið ekki af matforki né hníf
að loknum málsverði. Ogsvoaðsíðustu:
Takið eftir, hvernig aðrir, sem betur
kunna, haga sér. Það er bezti skólinn."
Ósiður skeggjaðra manna að
vera einlægt að strjúka á
sér skeggið
Svarið við seinni spurningunni er svo-
hljóðandi:
„Til dæmis sá, að rífa í þann, sem
talað er við, að slá á herðar honum eða
handlegg, eða lær, eða taka í hnappana
á fötum hans. Þá eru geispar og hikstar
einnig óhæfir, og er betra að yfirgefa
samkvæmi, ef mikil brögð verða að. Oft
hverfur samt hiksti, ef bergt er nokkur-
um sinnum á köldu vatni eða lengi
haldið niðri í sér anda. Þeir, sem eiga
vanda fyrir hiksta, ættu jafnan að bera á
sér lítið hylki með tvíkolsúru natróni og
taka örlítið inn af því á hnífsoddi, þegar
þörf gerist, þannig að lítið beri á. -
Hræðilegt er að sjá menn fara að stanga
úr tönnum sér eftir máltíð. - Þá er einn
ósiður skeggjaðra manna sá, að vera
einlægt að strjúka skeggið eða rífa í það,
og stara svo á hárin, sem losna, eins og
tröll á heiðríkju, eða snúa þeim milli
fingranna. Að blístra eða syngja í
hálfum hljóðum, meðan verið er að tala
við mann, er ósiður og ókurteisi við
þann, sem menn eiga orðastað við. - Þá
er og leiður vani að láta lengi vera að
dekra sig til að syngja eða spila, áður en
menn loks fást til þess. Og þó er enn
verra að geta svo aldrei hætt, þegar
loksins hefur tekizt að fá þá að hljóðfær-
inu, og hið sama er að segja um hverja
aðra frammistöðu í félagslegum hóp.
Ýmsir eru fleiri kækir og ávani, og sumir
þeirra mjög ógeðslegir, svo sem að
tyggja matinn „smjattandi," í stað þess
að tyggja með lokuðum munni. Þá er
einnig leitt að sjá menn spýta ávaxtakj-
örnum, smábeinum o.fl. út úr sér niður
á diskinn, í staðinn fyrir að nota matfork-
inn sér til hjálpar, enda eðlilegt, að hann
sé notaður til að losa munninn við það
sem oftast er látið á forkinum inn í
munninn".
Ruddalegt að hreinsa neglur í
samkvæmum
„Menn skulu einnig ganga hreinlega
frá mat sínum, og ekki káma allt út
umhverfis sig, hvorki sig sjálfa, föt sín
eða borðdúkinn. Matþerruna (serviettu)
skal einungis nota til að þurka sér um
munninn, aldrei til að þurka af sér svita
eða til annara nota, sem vasaklútnum er
ætluð. - Tölum aldrei um, að vér séum
í kófi, löðri, svitabaði eða því um líkt,
því að slíkt vekur óþægindi hjá öðrum. -
Ropar eru viðbjóðslegir, og engin vörn
í máli, að ekki sé hægt „að gera við
þeim.“ Það er ógeðsiegur ávani, sem
hægt er að venja sig af, og aldrei þarf að
verða nokkurum tamur. - Ljótur ávani
er einnig, að naga neglur og kemur hann
fram á útliti naglanna, sem oft eru
nagaðar upp í kviku. - Ruddalegt er að
hreinsa neglur í viðurvist annara, ekki
sízt í samkvæmum, en víst er það
nauðsynlegt og skal gerast, sem svo
margt annað þarflegt, í einrúmi. Um
óhreinar neglur, eða svo nefndar sorgar-
neglur, er áður talað.
Auðvitað mætti margt fleira hér til
nefna en rúmið leyfir ekki lengra mál um
þetta atriði."
„Varaslu að sporðreisa
stólinn...“
í kafla um heimsóknir og heimboð er
fjallað um framkomu fólks í fínum
boðum. Eftir að rætt hefur verið almennt
um fyrstu framkomu í heimsóknum, um
nafnseðla, um réttan heimsóknartíma,
hverjum hönd megi rétta, um skoðun
húsgagna í gestastofum, um framkomu
við þá sem mönnum eru ógeðfelldir o.fl.
eru gefnar nokkrar almennar bendingar
um framkomu í boðum. Þar segir:
„Að fara nákvæmlega út í það mál er
óvinnandi, eða myndi að minnsta kosti
lengja þetta kver um skör fram. Hér
skulu því aðeins gefnar nokkrar bend-
ingar, þær nauðsynlegustu.
1. Vertu ekki kaldur eða fálátur. Þeir
gestir eru leiðir, sem svo eru. Ekki
heldur of skrafdrjúgur, allra síst um þína
eigin hagi, sem flestir munu telja sig litlu
varða. Vertu léttur í máli við alla, en
ekki kumpánlegur um of; sértu eðlilegur
og blátt áfram í tali, þá mun þér lánast
að finna meðalveginn milli of og van.
2. Gleym ekki að standa upp úr sæti,
þegar konur koma inn í herbergið.
3. Varastu að sporðreisa stólinn, sem
þú situr á.
4. Talaðu ekki yfir eða fram hjá öðrum
manni, sem nær þér situr eða stendur.
5. Leyf öðrum að tala og vertu ekki
hámæltur. Sítalandi menn eru vanalega
leiðinlegir, en hyggnir menn bíða tæki-
færis.
6. Legg ekki í vana þinn að segja
bæjarnýjungar eða endurtaka og út-
breiða þær.
7. Tak aldrei fram í fyrir öðrum. Komi
það óvart fyrir, þá skal þegar þagna og
beiðast afsökunar.
8. Vertu ekki hörundsár og ímyndaðu
þér ekki, að þú sért sífellt hafður út
undan.
9. Gakk aldrei á undan konum, heldur
lát þær ganga á undan þér, þegar gengið
er út úr herbergjum eða inn í þau.
10. Vertu ekki sífellt að líta á úrið, og
geispa ekki af þreytu eða leiðindum, því
að þá gerir þú þig bæði hvimleiðan
húsráðendum og spillir gleði samgesta
þinna.
11. Vertu stuttorður, þegar þú kveður,
og bíð ekki lengi við dyrnar - allra síst í
þeim - áður en þú kemst af stað. Það er
þreytandi að heyra menn fara að skrafa
og skeggræða, þegar þeir eru t.d. að fara
á hestbak, eða jafnvel komnir á bak og
sömuleiðis ömurlegt að heyra konur
konu við hlið sér, orðið örðugt og flókið,
því að það er skylda karla að vera jafnan
götumegin, en tryggja konum gangstétt-
ina, og séu þær fleiri en ein, sem manni
fylgja eða mæta, skal hann víkja út á
götuna og láta konunum eftir gangstétt-
ina.
3. Konur og karlar mega því að eins
yrða hvort á annað á götu, að kunnug
séu. Ekki skulu þau staldra, meðan á
viðtali stendur, til að hefta ekki umferð-
ina. Að loknu viðtali tekur karl ofan
fyrir konu að skilnaði.
4. Varist árekstur á götum, en komi
hann fyrir, skal sá, er veldur, þegar í stað
afsaka.
5. En kunnugir menn mætast, er
höfuðhneiging nægileg, nema mikill
munur sé aldurs og stöðu, því að þá skal
ofan taka. En sé kona með kunningja
þínum, skaltu ofan taka og gerir þá
sömu skil sá, sem með henni gengur.
6. Forréttur konu er að sýna að hún sé
manni kunnug, svo og þeirra, sem hærra
eru settir eða eldri eru.
7. Missi kona, eða gömul lasburða
manneskja, vasaklút, regnhlíf, göngu-
staf eða böggul til jarðar, þá skal upp
taka og rétta henni það með virðulegri
kveðju.
8. Blístrið hvorki né raulið á götum
úti, og étið ekki heldur ávexti, sælgæti
o.s.frv. á götunum.
9. Varist að hrækja á götunum eða
öðrum opinberum stöðum, svo sem í
járnbrautarklefum, vögnum o.s.frv.”
Og lýkur hér frá mannasiðakveri Jóns
Jakobssonar að segja.