Tíminn - 27.03.1983, Blaðsíða 10

SUNNUDAGUR 27. MARS 1983
10
fólk í listum
„Folk sem
lærir að
njóta lista
verðurbetra
ogvíðsýnna”
Baldur Hafstað ræðir
við Elías B. Halldórsson
listmálara
■ Elías B. Halldórsson hefur búið á
Sauðárkróki í mörg ár. Hann hætti í
ágætri vinnu sem verkstjóri hjá Sauðár-
króksbæ árið 1974 og hefur helgað sig
listinni síðan. Fram að þeim tíma hafði
hann málað á sunnudögum og síðkvöld-
um, „hcnti 15 árum í ekki neitt“, eins og
hann orðaði það. Hélt þó einar þrjár
sýningar á þeim tíma, m.a. í Bogasal
Þjóðminjasafnsins 1967. Elías hefur
haldið nokkrar sýningar á síðari árum og
hlotið lof gagnrýnenda.
Elías er ættaður úr Borgarfirði eystra,
fæddur í Snotrunesi, þar sem foreldrar
hans báðir voru einnig fæddir, þau
Halldór Ármannsson og Gróa Björns-
dóttir. Um Snotruncs er getið í álfa-
sögum. Þarna bjuggu lengi Elín og
Björn, móðuramma Elíasar og afi, og
var hann skírður í höfuðið á þeim
hjónum. Björn bóndi í Snotrunesi þótti
maður höfðingdjarfur og var í konungs-
móttöku þar eystra árið 1907. „Fyrst
heilsaþi ráðherrann, svo biskupinn og
svo ég“, sagði Björn og bætti við. „Síðan
komu Sunnlendingar, sjómenn og alls
konar drasl". Björn þessi var berserkur,
maður ekki einhamur, og neitaði að
gefast upp, einnig eftir að hann var
orðinn blindur. Þegar hann var í þann
veginn að missa sjónina tók hann sér
ferð á hendur til að sjá fyrstu sláttuvélina
í byggðarlaginu. Hann gleymdi sér við
að fylgjast með henni og það varð að
gæta hans svo hann stigi ekki á Ijáinn.
Þegar blindan var orðin alger villtist
hann eitt sinn á leið til kirkju, gekk upp
á fjall og ætlaði að neita að snúa við svo
viss var hann um að hann væri á réttri
leið. Hann söng söguljóð á nóttum í
æsku Elíasar. En í hinum enda hússins
söng Halldór faðir Elíasar sálma upp úr
svefni. Þegar Elías fór fyrst að heiman
fannst honum eitthvað vanta, hann
saknaði söngsins og átti erfitt með svefn.
Þegar blaðamann bar að garði hjá
Elíasi einn illviðrisdag milli jóla og nýárs
voru þeir að störfum hann og sonur hans
Sigurlaugur, sem nú stundar nám í
Handíða- og myndlistaskólanum.
Vinnustofan er í afhýsi við bústað Elías-
ar, ekki mikið stærri cn bílskúr, en með
stórum glugga á móti suðri. Þarna sátum
við innan um ófullgerðar og fullgerðar
myndir við kaffibolla og súkkulaðimola.
Fyrst var aðeins vikið að skólagöngu
Elíasar.
„Ekki verður þú nú
listamaður“
Hann var í Eiðaskóla hjá Þórarni
Þórarinssyni og fleiri góðum kennurum.
Hann teiknaði ekki í barnaskóla, og
ekki heldur á Eiðum fyrst í stað. En það
kom að því að hann teiknaði uppstopp-
aðan fálka. Þórarinn skólastjóri sem var
liðtækur málari sjálfur leit á myndina og
mælti þessi hughreystandi orð sem Elías
er honum þakklátur fyrir: „Jæja Elías
minn, ekki verður þú nú listamaður".
Elías.hugsaði honunt þegjandi þörfina
og varð næsthæstur í teikningu um vorið.
Leiðin lá í Kennaraskólann, og voru
það mikil viðbrigði. „Mér fannst þar allt
svo vitlaust að ég lagðist í fyllerí. Flestir
kennararnir voru ógurlegir þursar. Tveir
stóðu þó upp úr, þeir Ásmundur Guð-
mundsson biskup og dr. Broddi Jóhann-
esson. í stærðfræðinni hjá Brodda gengu
öll dæmin upp í rollum, svörtum og
hvítum. - Það var ekki fyrr en löngu
seinna að Elíasi datt í hug að fara í
Myndlistarskólann. Þá var hann orðinn
25 ára og búinn að ala með sér skáldskap-
ardrauma. Hann hafði kynnst nokkrum
málverka Kjarvals í æsku heima í Borg-
arfirði, skoðaði þau að vísu meira sem
landslag en listaverk. Haft er eftir Kjarv-
al að Borgarfjörður eystri væri staður til
að ala af sér listafólk, slík væri náttúru-
fegurð þar. Kjarval gaf Elíasi fyrsta
túkallinn. Þeir voru nokkrir strákar sem
áttu að lyfta blóðugri hnísu upp á klakk.
Þeim óaði eitthvað við þessu félögum
hans og lenti það því á Elíasi. Kjarval
þótti þetta vasklegt og gaf drengnum
túkall.
Elías fer ennþá austur í Borgarfjörð á
hverju sumri, gengur þá um fjörðinn og
„Víkurnar", jafnvel alla leið í Loðmund-
arfjörð, og „sækir þangað stemmningar
sem aldrei gleymast" og koma fram í
myndum hans. Hann málar fremur lítið
úti. Það er búið að mála svo mikið
landslag. „Víkurnar" eru sambland af
fslandi og Færeyjum í gróðurfari og
landslagi. Þar er Glettinganes og vitinn
sem Elías dreymdi um að gæta eftir að
hann var byrjaður í Myndlistarskólan-
um. Hann langaði stundum til að hætta
við alla myndlist og komast eins langt
frá skólanum og mögulegt væri, nefni-
lega í Glettinganesvita, og í þá kyrrð,
sem þar hlaut að vera. En hann hélt
áfram námi og var hjá góðum kennara,
Sigurði Sigurðssyni (frá Sauðárkróki).
„Sigurður var góður við þá sem vildu
læra, hann kenndi okkur að bera virð-
ingu fyrir starfinu og berjast, en reyna
ékki að komast létt út úr vistinni".
Leiðin lá svo til áframhaldandi náms í
Stuttgart, og árið eftir til Kaupmanna-
hafnar.
„Myndlistin lét mig
aldrei í friði“
Svo hefjast brauðstritsárin. Blaða-
maður spyr hvort ekki hafi verið bölvað
að sleppa góðri vinnu og hætta á ótrygga
afkomu. „Sjálfsagt þætti mörgum af-
raksturinn ekki beysinn. Peningar
streyma ekki stöðugt inn. Ég hef t.d.
ekki selt nema eina smámynd síðan í
vor. En það er fleira verðmætt en
peningar. Maður verður leiður, um-
hverfist, verður smám saman að um-
skiptingi, ef maður fær ekki að sinna
áhugamálum sínum.
Myndlistin lét mig aldrei í friði. - Hitt
er reyndar líka rétt að það klýfur mann
ef maður þarf að taka mikið á og
„krítisera" sjálfan sig stöðugt. í listinni
þarf alltaf að berjast við hlutina. Annars
hættir maður að þroskast. Menn eiga að
geta þroskast fram á elliár ef þeir eru á
verði. Það sakar ekki að lesa góðar
bækur og skoða verk annarra“.
~ Má maður vera of gagnrýninn á
sjálfan sig?
■ Elías B.. Halldórsson listmálari að starfí í vinnustofu sinni á Sauðárkróki
„Maður verður auðvitað að finna
jákvætt í því sem maður er að gera.
Margir hafa strandað á of mikilli sjálfs-
gagnrýni. Lífsviðhorfið mótast af innri
birtu - eða myrkri. Stundum gengur vel,
stundum illa. Ég geri mér ekkert of háar
hugmyndir um mig. Ég veit hinsvegar að
ég má vel við una. Þetta gengur mest út
á vinnu. Ef maður hefur neistann og
lærdóminn, þá er það sem eftir er vinna
og jákvætt lífsviðhorf. Edvard Munch,
sá frægi norski málari, sagði að árangur
í málaralist byggðist 99% á vinnu, en í
þessu eina prósenti þyrftu að vísu að
vera hæfileikar".
„Heimurinn yrði fátækur
án lista“
- Gera menn sér almennt grein fyrir
mikilvægi listarinnar?
„Ætli það, enda kannski erfitt að
mæla slíkt. En það mætti hugsa sér hvað
heimurinn yrði fátækur án lista. Húsin
t.d. breytast fyrir tilverknað listanna.
Arktitektar læra af myndlistarmönnum
og þannig fær myndlistin hagrænt gildi.
Þannig mætti lengi telja.“
- Ofbýður þér smckkleysi manna?
„Mér ofbýður fátt. En ég vorkenni
fólki oft, t.d. fólki sem á nóga peninga
og vill gera heimili sín falleg. Það leitar
að einhverju sem það hefur séð annars
staðar. Stundum eru keyptir góðir hlutir,
t.d. falleg húsgögn. Svo eru hengdir upp
lélegir hlutir og drasl innan um góðu
hlutina og útkoman er hallærislegur
samtíningur. Fólkinu hefur ekki verið
sagt til. Það hefur ekki hlotið þá
menntun sem þroskar það, það finnur
oft ekki þessa kennd sem felst í góðu
listaverki. Einhvern tíma heyrði ég haft
eftir Laxness að sveitastúlka kom í vist
á menningarheimili og sá þar sérkenni-
legt abstraktmálverk. Stúlkunni fannst
það Ijótt og sagði að þessu mætti nú
henda. Seinna fannst henni að það mætti
kannski henda öllu á því heimili nema
þessari mynd. - Ég hef oft vitað svipaða
sögu endurtaka sig.
Menn þurfa ekki nauðsynlega að hafa
neitt sérstakt vit á myndlist til að geta
notið hennar. En fordómarnir og bjána-
legt viðhorf tii listafólks eru til baga.
Menn eru svo gjarnir að dæma það sem
þeir þekkja ekki. Ég held að það fólk
sem lærir að njóta lista verði á eftir betra
fólk og víðsýnna. Listamaðurinn sjálfur
er auðvitað ekkert betri en aðrir, hann
nýtur verksins öðruvísi."
„Menn rugla saman
mynd og mótífí“
- Eru sýningar þínar hér á Sauðár-
króki vel súttar?
„Það koma færri á sýningar mínar nú
en áður. En viss hópur kemur alltaf og
sýnir myndlist mikinn áhuga.
Það er algengt að menn rugli saman
mynd og mótífi. Margir halda að mynd
sé best ef hún er sem nákvæmust eftir-
mynd af landslagi, en slíkt segir auðvitað
ekkert um myndina. Hér um árið vildi
bæjarstjórn Sauðárkróks fá myndastyttu
í bæinn og hún varð endilega að vera af
hrossi. Það var þó nóg af hrossum í
Skagafirði. Það hefði óneitanlega verið
skemmtilegra að koma fyrir glæsilegu
listaverki uppi á Nöfunum sem bæri við
himin og vekti eftirtekt, sett svip á
bæinn.
Það er forsmán hvernig skólarnir hafa
brugðist listunum. Hvenær hefur listdans
verið kenndur í skólum, leiklist eða
framsögn? Ég trúi því að þetta séu
nauðsynlegir hlutir. Sá sent ekki getur
borið fram getur ekki borið virðingu
fyrir móðurmálinu. Ég fyllist vorkunn
og leiðindum þegar ég heyri einhvern
fara með texta sem kann ekki að bera
fram. Það ætti ekki að vera neitt ógurlegt
stór átak að fá leikara á staðinn. Skólarn-
ir og leikfélagið ættu að geta notfært sér
hann í sameiningu.
Það þarf eitthvað að fara að gerast í
meningarmálum hér. Nútíminn kallar á
þetta. Það þurfa að koma upp fleiri
klúbbar en matar- og drykkjuklúbbar.
Það er komið hingað fólk sem getur
kennt allt mögulegt og stuðlað á ýmsan
hátt að menningarlífi.
„Listamannahús á vegum
bæjarfélagsins“
Þeirri hugmynd hefur verið slegið
frarn hér að bæjarfélagið festi kaup á
litlu húsi þar sem listamönnum vcrður
-boðið að dvelja nokkra mánuði
hverjum. Þessir listamenn gætu svo
kynnt sína list fyrir skólafólki og almenn-
ingi. Það er margt listafólk sem þráir að
komast út úr skarkala borgarinnar um
tíma, skipta um umhverfi. Staðurinn hér
er að mörgu leyti upplagður til að hýsa
slíkt fólk. En það þarf að standa vel að
þessu. Það þarf að sýna fólki fram á að
þetta borgar sig. Menn ættu nú að skilja
gildi auglýsingarinnar. Svona framtak
vekti athygli víða. Og kynni okkar af
listafólkinu mundu vekja áhuga okkar á
hugðarefnum þess.
Annars konar húsnæði í þágu listanna
væri mjög æskilegt. Það er vinnustofa
þar sem fólk gæti komið þegar það vildi
og málað eða stundað aðra list. Leið-
beinandi gæti svo komið einu sinni í viku
eða svo og sagt mönnum til, laumað inn
þekkingu sinni. Slíkt mundi smita út frá
sér. Áhugamenn hafa rætt þetta sín á
milli þótt ekki hafi orðið af framkvæmd-
um, því miður.
Talið barst að ýmsum efnum, og
aðeins fátt eitt var fest á blað. Það var
gaman að koma í vinnustofuna til Elíasar
þennan illviðrisdag. Það var dimmt yfir
þótt um miðjan dag væri. „'Ef ég ætla að
Ijúka við myndir er ég háður dagsbirtu.
Ég legg mikið upp úr að fá hreinan tón,
og hann sést ekki nema við dagsljós.“
Þegar blaðamaður kveður hugsar hann
um tónana og birtuna í myndum Elíasar
B. Halldórssonar, og dansinn sem þar er
stundum stiginn. Það er líka eins og
gamalli þjóðsögu hafi brugðið fyrir,
jafnvel broti úr löngu gleymdu Ijóði.
Ljóðið hefur löngum verið Elíasi hug-
leikið. Fyrir mörgum árum teiknaði
hann myndir undir áhrifum ljóðabálks-
ins Tíminn og vatnið eftir Stein Steinarr.
Maður sér þau kvæði í nýju ljósi eftir að
hafa skoðað þessar myndir.
Álfgrímur í Brekkukoti fékk tfeyring
að gjöf frá séra Jóhanni þegar hann steig
sín fyrstu skref í leitinni að hinum hreina
tóni. Elías í Snotrunesi fékk túkall hjá
Kjarval þegar hann lyfti hnísunni upp á
klakkinn. Það er eins.og Kjarval hafi séð
eitthvað í þeim atgangi sem listamaður-
inn þarf að vera búinn: „karakter'*
lausan við yfirborðsmennsku, og góðan
skammt af þrjósku, stífni og þolgæði.
Við kveðjum Elías með þökkum og
óskum honum alls hins besta.