Tíminn - 10.04.1983, Síða 4

SUNNUDAGUR 10. APRIL 1983
- Við eigum aö leggja höfuð-
aherslu á að koma frain eins og
við erum kheddir, skýra greini-
lega frá því sem við teljum að
gera þurfi og biðja þjóðina um
stuðning til þess að fá stefnu-
miðum okkar framgengt.
■ Haraldur Ólafsson, dósent í mannfræði við Háskóla
Islands, skipar annað sætið á framboðslista Framsóknar-
flokksins í Reykjavík í alþingiskosningunum 23. apríl
n.k. Helgar-Tíminn sótti hann heim í vikunni og spjallaði
við hann um menntun hans og fjölbreytileg störf,
sjónarmið í stjórnmálum og þau stefnuatriði sem hann
setur á oddinn í kosningabaráttunni.
Kynnti sér
menningu Eskimóa
„Lokaritgerð mín fjallaði um menn-
ingu Eskimóa og ég dvaldist í Kaup-
mannahöfn um hríð til viðræðna við
sérfræðinga þar, meðan ég vann að
smíði hennar", segir Haraldur.
- Hvað vakti áhuga þinn á þessu efni?
„Ég hafði lítil kynni haft af Eskimóum'
áður en ég hóf að skrifa ritgerðina.
Þegar ég var að velja mér efni til að
skrifa fil.kand.-ritgerð , áttaði ég mig
á því hve lítið ég þekkti til menningar
Eskimóa og ákvað að verja nokkrum
tíma í að kynna mér nokkra þætti
hennar og viökynnin juku svo áhuga
minn á þessari sérstæðu menningu, að ég
ákvað að fjalla einnig um hana í fil.lic,-
ritgerðinni. Ég eyddi gríðarlega miklum
tíma í að kynna mér þessi efni og
dvaldist m.a. á Grænlandi um hríð.
Þegar ég skilaði ritgerðinni, sem skrifuð
Haraldur er fæddur í Stykkishólmi 14.
júlí 1930. Föðurætt hans er austfirsk en
móðurættin breiðfirsk. Fimm ára að
aldri fluttist hann til fósturforeldra sinna
að Staðarhrauni í Hraunhreppi í Mýra-
sýslu og ólst upp þar í sveitinni. Eins og
títt var í strjálbýli á þessum árum gekk
hann í farskóla, en 16 ára að aldri fór
hann í Héraðsskólann að Reykjum í
Hrútafirði og síðan lá leiðin til Akureyr-
ar og loks í Menntaskólann í Reykjavík
þar sem hann lauk stúdentsprófi. Eftir
það stundaði hann um skeið nám í
guðfræði við Háskóla íslands, en hvarf
síðan til náms í heimspcki og tungumál-
um í Frakklandi haustið 1953. Þar var
hann um veturinn og aftur veturinn
1956-57. Til þessara ára rekur hann
mikinn áhuga sinn á franskri tungu og
bókmenntum og segist fylgjast að stað-
aldri með frönskum blöðum. Haraldur
var blaðamaður við Alþýðublaðið um
tveggja ára skeið, en fór árið 1961 til
Svíþjóðar og stundaði þar nám í félags-
fræði, mannfræði og þjóðfræði. Hann
lauk fil.kand.-prófi 1964 og fil.lic.-prófi
1966.
ákaflega skemmtilegur tími og miklar
breytingar í gangi um þetta leyti. Sjón-
varpið var að taka til starfa og í
framhaldi af því sköpuðust ný viðhorf í
rekstri útvarpsins.
Ég átti frumkvæði að því að láta gera
fyrstu hlustendakannanir sem hér voru
gerðar. Fyrst ásamt Eggert Jónssyni
borgarhagfræðingi; Við athuguðum
hlustun bæði á sjónvarpssvæðum og
sjónvarpslausum svæðum.' Sömulciðis
stóð ég fyrir könnun þar sem við fengum
Ég kenni ýmislegt fleira, t.d. félagsleg-
ar kenningar. Ég hef haldið námskeið
um íslenska þjóðveldið, um mannvist á
Norðurslóðum, og um menningu Sama
og Eskimóa. Einnig hef ég kennt fjöl-
skyldufélagsfræði og fleira.
Sigurganga Inúks
- Hvemig kom það til að þú hafðir
afskipti af ieikrítinu Inúk hér um árið?
„Inúk varð þannig til að við hittumst
á götu við Sveinn Einarsson leikhús-
stjóri, sem er kunningi minn frá Stokk-
hólmsárunum, og hann bað mig að
semja verk um Afríku. Ég hafði þá verið
í Afríku um hríð og flutt erindi um
álfuna í útvarp. Hann vildí fá verk um
Afríku til þess að sýna í skólum og að
ég fengi Brynju Benediktsdóttur leikara
til að vinna að þessu með mér. Ég sagðist
vita lítið um Afríku en talsvert um
Grænland og það varð úr að ég tók að
mér að semja verk sem væri eins konar
kynning á grænlenskri menningu. Til
samstarfs komu auk Brynju þau Krist-
börg Kjeld og Þórhallur Sigurðsson,
Helga Jónsdóttir og Ketill Larsen. Ég
samdi textann, þau færðu hann síðan í
leikbúning og léku sjálf. Atli Heimir
Sveinsson samdi tónlistina. Þetta verk
var sýnt víða um land og einnig víða
erlendis, bæði í Evrópu og í Ameríku."
- Komu viðtökur þessa verks þér á
óvart?
„Já, mjög. Þetta var ætlað sem skóla-
verk og því einfalt í sniðum með látræn-
um lýsingum á ýmsum menningarþátt-
um, en það virtist ná talsvert lengra út
fyrir það, lengra en við ætluðum okkur
í upphafi og boðskapur þess reyndist
vera miklu heildstæðari; fólk í 20 þjóð-
löndum sem sá það virtist alltaf geta séð
sjálft sig í þessu, ekki síst ýmsar þjóðir
Suður-Ameríku sem bókstaflega sögðu
að hér væri verið að lýsa þeim. Við
vorum að vonum ákaflega spennt að vita
hvernig Grænlendingar tækju verkinu.
Það var sýnt í hópi Grænlendinga í
Kaupmannahöfn og daginn eftir kom
einn úr hópnum til fundar við leikarana
og sagði „Við viljum fá þetta verk til
Grænlands svo allir Grænlendingar geti
fengið að sjá það.“ Nokkrum mánuðum
seinna kom hingað til lands hópur ungra
Grænlendinga, forystufólk úr mennta-
mannahópi þeirra í Kaupmannahöfn,
margt af því mjög þjóðernissinnað, og
leikritið virtist hafa mikil áhrif á þau,
sumir grétu. Eftir sýninguna kom þessi
hópur hingað heim til mín og við rædd-
um fram eftir nóttu um verkið og
málefni Grænlendinga. Þetta varð allt
„MIKLU SKIPTIR AD
URINN HALDI FRAM
Helgar-Tíminn ræðir við Harald Ólafsson, dósent í mannfræði, sem
var á ensku, kom í Ijós að í Stokkhólms-
háskóla var enginn maður sem taldist
hafa næga þekkingu á efninu til að lesa
hana yfir og hún var því send til
sérfræðinga í Kaupmannahöfn. í fram-
| haldi af því stofnaði ég til kynna við
ýmsa Grænlandsmálasérfræðinga þar,
m.a. Robert Petersen sem er núna
prófessor í grænlensku við Hafnarhá-
skóla og Helge Larsen forleifafræðing."
- Þú kemur svo heim 1966.
„Já, en í millitíðinni hafði ég starfað í
sumarleyfum á fréttastofu útvarpsins og
á Tímanum, og við Hólmfríður Gunn-
arsdóttir, sem ég giftist 1964, höfðum
sent útvarpinu reglulega fréttapistla frá
Stokkhólmi. Þegar ég kom heim fékk ég
starf dagskrárstjóra útvarpsins, sem þá
hafði losnað, og gcgndi því starfi í hálft
sjötta ár.“
Dagskrárstjóri á
umbrotaárum útvarps
- V ar þetta ekki umsvifamikið staiT?
„Jú, það var dálítið mikið, sem maður
hafði að gera. Ég var að vísu vanur
blaðamennsku af ýmsu tagi og þetta var
skylt starf. Þetta var að mörgu leyti
aðstoð frá sænska útvarpinu. Hún var
allvíðtæk. Spurt var um hlustunarvenjur
fólks.“
- Voruð þið uggandi um framtíð út-
varps á þcssum fyrstu sjónvarpsárum?
„Já, það var náttúrlega vitað mál, að
þessi breyting mundi hafa gífurleg áhrif
á hlustun á útvarp . Hinsvegar var okkur
ljóst að útvarpið hefur mjög mikilvægu
hlutverki að gegna sem fréttamiðill og
upplýsingamiðill og það væri fjölmargt
sem útvarpið gæti sem sjónvarpið réði
ekki yfir, s.s. flutningur ýmis konar
menningarlegs efnis. Við vissum að það
yrði að breyta um stefnu á fjölmörgum
sviðum, breyta útsendingartíma og færa
dagskrárliði til. Ég held að margt af því
sem verið hefur að gerast á útvarpinu
undanfarin ár eigi rætur að rekja til
þessara tíma.“
Mannfræði í Háskólanum
- Hver voru svo tildrögin að því að þú
hættir á útvarpinu og fórst til starfa í
Háskólanum?
„Árið 1969 var ég beðinn að taka sæti
í nefnd sem var að undirbúa kennslu í
þjóðfélagsfræðum við Háskóla íslands.
Mér er nú enn ekki ljóst af hverju var
kallað í mig. Það var ekki Háskólinn
sjálfur eða ráðuneytið sem gerði það
heldur Stúdentaráð. Um þetta leyti var
háskólanefndarálitið svokallaða komið
út þar sem fjallað var um fjölmargt í
sambandi við framtíð skólans, m.a.
upptöku nýrra kennslugreina, ogþarvar
lagt til að hafin yrði kennsla í þjóðfé-
lagsfræðum. Ég tók þátt íþessu starfi um
hríð, en síðan voru fleiri nefndir skipað-
ar og ég datt út úr þessu. Svo er það að
efnt er til kennslu bæði í félagsfræði og
stjórnmálafræði og önnuðust hana þeir
Ólafur Ragnar Grímsson og Þorbjörn
Broddason. Ég þekkti Þorbjörn áður og
hafði kynnst Ólafi lítillega þegar ég bað
hann að annast þætti í útvarpi. Nú svo
var það veturinn 1970 -71 að þeir báðu
mig að sinna stundakennslu í mannfræði
við þessa nýju námsbraut. Seint á árinu
1971 sótti ég um stöðu lektors í mann-
fræði og ég hikaði ekki við að skipta um
starf, þótt þar væri að ýmsu leyti á
ótryggari mið að róa og lægri laun að fá.
Ég varð síðan dósent við deildina fyrir
nokkrum árum og hef nú starfað þarna
í áratug og ekki séð eftir einu einasta
augnabliki. Ég hef bæði fengið að sinna
áhugamálum mínum og nýta menntun
mína á þessu sviði. Það hefur verið
ákaflega náið samstarf og kunnings-
skapur milli okkar þessara fáu kennara
sem þarna eru og við finnum til þess með
nokkru stolti að við erum að vinna
brautryðjendastarf."
- Hvað er það nánar tiltekið sem þú
kennir?
„Ég kenndi fyrst og kenni að hluta enn
það, sem kallað er „ínngangur að mann-
fræði“ og fjallar almennt um mannfræð-
ina og viðfangsefni hennar. Þar er annars
vegar fjallað um manninn sem dýrateg-
und og skyldleika hans við aðrar tegund-
ir. Þróunarsaga mannsins er rakin og
rætt um skiptingu manna í h ópa. í fáum
orðum sagt: staða mannsins í dýraríkinu.
Síðan er fjailað um félagslíf mannsins og
menningu í víðum skilningi; um fjöl-
skylduna, um uppliaf og eðli ríkja, gerð
samfélags mannsins og þau tæki og
aðferðir sem hann notar til þess að lifa
lífinu.
Samkennari minn nú á þessu nám-
skeiði er Sigríður Dúna Kristmundsdótt-
ir sem skipar fyrsta sæti Kvennalistans í
Reykjavík, þannig að ekki skortir mann-
fræðinga í framboði!"
stórkostlegra en nokkurt okkar átti von
á.“
„Alltaf verið
jafnaðarmannslega
sinnaður“
- Mig langar þá að víkja að afskiptum
þínum af stjórnmálum. Þú sagðist hafa
vcrið blaðamaður á Alþýðublaðinu,
flokksblaði Alþýðuflokksins. Sinntirðu
mikið stjórnmálastarfl á þessum árum?
„Ég hef aldrei haft mikil afskipti af
stjórnmálum, en ég hef verið mjög
jafnaðarmannslega sinnaður. Strax í
kringum 1974 var ég kominn á þá
skoðun að Framsóknarflokkurinn væri
einna næst því sem ég gæti fellt mig við
í íslenskum stjórnmálum. Ég gekk þó
ekki í flokkinn fyrr en 1978. Það má
segja að ég sé kominn langan veg inn í
flokkinn. Ég hafði ekki fundið í öðrum
flokkum þann andblæ, eða þá stefnu,
sem hæfir mér. Sósíalisminn sýndist mér
ekki geta leyst úr ýmsum vandamálum
efnahags- og félagslífs. Ég hef þá í huga
sósíalisma sem kerfi en ekki lokatak-
mark. Ég er ákaflega hlynntur því að
jafnrétti ríki með öllum mönnum og er