Tíminn - 10.04.1983, Blaðsíða 25

SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1983
- En hvenær vaknaði áhugi þinn á
heimspekinni?
„Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á
bókmenntum, en á menntaskólaárunum
vaknaði áhugi minn á heimspekilegum
spurningum innan þeirra. Það er reyndar
dálítið merkilegt að við erum þrír úr
sama árganginum á Laugarvatni búnir,
eða um það bil, að Ijúka doktorsprófi í
heimspeki um þessar mundir, en það
held ég að sé að mjög miklu leyti fyrir
áhrif Kristjáns Árnasonar, sem kenndi
okkur bókmenntir. Kristján hefur ein-
stakt lag á því að vekja mann til umhugs-
unar um hluti af því tagi, honum tekst
svo vel að opna bókmenntirnar fyrir
heimspekilegum spurningum.
Ég skráði mig síðan í háskólann með
bókmenntir sem aðalfag og heimspekina
með, af því-að maður þurfti að taka tvö
fög, en síðan snerist þetta þannig að
heimspekin tók yfir.
Ég er alltaf mjög þakklátur skóla-
meistaranum á Laugarvatni, Kristni
Kristmundssyni en starf þeirra sem stýra
heimavistarskólum er mun viðameira en
annarra skólastjóra. Ég var talsvert
agavandamál á mínum menntaskólaár-
um og Kristinn reyndist mer mjög vel í
þeim málum.“
- En Ragnheiður, hvar lagðir þú út á
menntabrautina?
„Ég tók stúdentspróf frá Menntaskól-
anum í Reykjavík, en það fannst mér
leiðinlegur skóli. Síðan fór ég í íslensku
í háskólanum en átti svo Eddu og hætti.
Reyndar ætlaði ég að byrja eftir jólin en
treysti mér svo ekki til þess, enda fór
mestur tíminn í atvinnuleit. Veturinn á
eftir fór ég svo til Neskaupstaðar og
kenndi við barnaskólann þar.“
„Ég var þá að kenna við gagnfræða-
skólann og undirbúa BA-ritgerðina,“
segir Vilhjálmur„j2ða réttara sagt ætlaði
að gera það en minna varð úr því en til
stóð vegna þess að nóg var að gera við
kennsluna. Við Ragnheiður kynntumst
svo í kirkjukórnum og í Egilsbúð - en
kórinn var alveg prýðilegur þennan
vetur...."
„Þó ég hafi reyndar misst röddina allt
í einu við eina messuna,“ heldur Ragn-
heiður áfram, „ég hætti í miðjum sálmi
vegna þess að ég var órðin svo rám, en
það var nú í lok vetrarins sem betur fer.
Ég er nýbúin að fá röddina aftur og syng
nú bara byltingarsöngva'*
„Yorum eiginlega send út“
,, Annars finnst mér stúdentsprófið alls
ekki nógu góður undirbúningur undir
kennarastarfið. Mér finnst alls ekki rétt
að demba stúdentum -svona beint út í
kennslu, ef skólar taka stúdentafinnst'
mér að þeir ættu að halda a.m.k. hálfs-
mánaðar námskeið fyrir þá í viðkomandi
skóla áður en kennslan byrjar, vegna
þess að stúdentspróf er ekki sambærilegt
kennaraprófi. Én mér þótti erfitt að
kenna en skemmtilegt að mörgu leyti,
sérstaklega hafði ég gaman af forskóla-
kennslunni.“
„Mér þótti líka að mörgu leyti gaman
að kenna“, segir Vilhjálmur, „en þetta
var erfiður vetur, einkum og sérílagi
vegna þess hve kennarar þurfa að vinna
mikið til að hafa í sig og á. Grunnskóla-
kennarar búa við sérstaklega slæm kjör
og maður hefur mun meiri samúð og
skilning með stéttinni eftir þessa reynslu.
En það var að ýmsu leyti gaman að
umgangast þann aldurshóp sem stundar
nám í grunnskólunum þó ég vilji nú helst
ekki þurfa að fást við agavandamálin
sem þar tíðkast. Helst vil ég kenna í
háskóla þar sem slík vandamál eru ekki
fyrir hendi. Auk þess þurfa grunnskóla-
kennarar einnig að hugsa um félagslegu
hliðina, sem er skemmtilegt en afskap-
lega þreytandi, þegar þetta leggst ofan á
kennsluálagið.
„Foreldrar hafa ekki nógu sterk sam-
tök með sér,“ segir Ragnheiður, „en
samtök foreldra gætu vel tekið þátt í
félagslegu hliðinni, það mundi líka auka
skilning foreldra á skólastarfinu og ef til
vill stuðla að bættum samskiptum for-
eldra og barna.
Nú, en svo við höldum áfram skóla-
göngunni þá fórum við suður veturinn á
eftir, Vilhjálmur til að taka kennslupróf-
ið, ljúka við BA-ritgerðina og kenna og
ég hóf nám í bókmenntafræði við Há-
skólann. Mér þótti ofsalega gaman í
skólanum þennan vetur, námsefnið var
skemmtilegt, kennararnir góðir og svo
var þetta mjög góður hópur sem byrjaði
saman þarna."
- En hvenær ákváðuð þið að fara til
Bandaríkjanna?
„Við vorum nú eiginlega send út af
einum manni uppi í Háskóla-1, segir
25
■ Ragnheiður og Vilhjálmur úti fyrir dyrum stúdentagarðsins sem hýsti þau í
Purdue,
Ljósm.: Dr. Páll Skúlason prófessor.
■ Árni bíður nú eftir leikskólaplássi en Edda byrjaði í Æfíngadeildinni skömmu
eftir að hún kom hciin.
unum,“ segir Vilhjálmur, „enda hef ég
gaman af heimspekingum sem eru líka
rithöfundar eins og t.d. Sartre."
- Hvernig kunnuð þið svo við ykkur?
„Við vorum nú talsvert lengi að venj-
ast lífinu þarna, það tók okkur uppundir
ár að átta okkur almennilega," segir
Ragnheiður. „Eh ég var mjög ánægð
með enskudeildina. Að vísu er byrjunar-
nám í bandarískum háskólum miklu
almennara en hérna vegna þess að
bandarískir krakkar taka stúdentspróf
átján ára, en maður gat valið mjög
mikið. Ég var með enskar bókmenntir
sem aðalfag og þurfti að taka með þeim
sögulegt yfirlit yfir bandarískar bók-
menntir. Það var ákaflega misjafn varn-
ingur og fátt merkilegt við upphaf þeirra.
Þá var mikið um púrítönsk og ofstækis-
full trúarskrif og yfirleitt eru þetta mjög
lélegar og illa skrifaðar bókmenntir, en
það fór strax að glæðast með Poe,
Hawthorne og Melville. í þessu námi
vaknaði áhugi minn á ljóða- og leikrita-
lestri, sem gefur möguleika á mjög
persónulegri túlkun. Auk þess var boðið
upp á námskeið í „skapandi skrifum”
(creative writing) sem rithöfundar
kenndu og voru mjög skemmtileg."
„Ég var líka nokkuð ánægður bæði
með námið og kennsluna og líkaði
vel framan af,“ segir Vilhjálmur en
þriðja árið var freniur Iosaralegt. Þá var
mikið um próf sem skáru úr um hvort
maður gæti haldið áfram í doktorsnámi.
Að því loknu líkaði mér svo aftur miklu
betur, enda er allt annað að vera að
vinna að sinni eigin ritgerð."
- Hver eru aðaláhugamál þín innan
heimspekinnar?
„Ég hef mestan áhuga á félagslegri og
siðfræðilegri heimspeki og tengslum
þeirra.BA-ritgerðin fjallaði um tilvistar-
stefnu Sartre og t henni var ég ákaflega
mikið sammála Sartre, - það má segja
að ég hafi endað BA-námið í dýrðar-
Ijóma tilvistarstefnunnar - en námið úti
fór síðan mikið í það að skrifa mig frá
honum og niðurstaða doktorsritgerðar-
innar er eftir því.
Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á
siðfræðilegum vandamálum en lítinn
áhuga á fræðilegri siðfræði. Tilvistarsið-
fræðin virtist skárri en við nánari athug-
un fannst mér hún svo ófullnægjandi og
í doktorsritgerðinni reyndi ég að koma
með einhvern valkost án þess þó að
byggja hann á hcfðbundnu siðfræðinni.
Mér leiddist ríkjandi siðfræði oft
mikið, fannst hún alltof abstrakt ogekki
höfða á neinn liátt til siðferðilegrar
reynslu fólks. Það var einmitt þar sem
tilvistarsiðfræðin virtist betri en vandinn
er sá að hún lendir í of mikilli einstakl-
ingshyggju. Hún byggir algjörlega á
persónulegri reynslu, frelsi og ábyrgð
einstaklingsins sem auðvitað er mikil-
vægt, en hún missir sjónar á mótunar-
áhrifum samfélagsins og því hvernig
siðferðilegu lífi er í rauninni lifað. Mér
fannst að tengja þyrfti siðfræðina miklu
meira félagslegum og sögulegum veru-
leika mannsins og taka þannig menning-
arlegu áhrifin inn í myndina. Einstakl-
ingurinn er nefnilega alltaf barn; síns
tíma og miklu meira barn síns tíma
heldur en sú hetja sem tilvistarstefnan
dregur upp.
Ég legg lítið upp úr siðfræðilegum
kenningum sem miðast við fræðilegar
forskriftir um hegðun eða röklega grein-
ingu á siðfræðilegum hugtökum. Ég legg
frekar áherslu á að reyna að greina þann
siðferðilega veruleika sem við búum við
og reyni að lýsa því hvernigsiðferðilegar
hugmyndir fólks, t.d. um réttlæti, spretta
af hversdagslegri reynslu þess af misrétti
og ranglæti."
„Bjuggum í vernduðu
umhverfi“
- En hvcrnig kom bandarískt þjóðlíf
ykkur fyrir sjónir?
„Rcynsla námsmanna í Bandaríkjun-
um er yfirleitt jákvæð,“ segir Vilhjálm-
ur, „og okkur líkaði miklu betur en við
gerðum ráð fyrir. Við bjuggum þama í
námsmannasamfélagi, á stórum stúd-
entagarði og í stúdentabæ þannig að við
vorum í mjög vernduðu umhverfi. Auk
þess höfðum við það mjög gott fjárhags-
lega, ég var á styrk og íslensku námslánin
dugðu okkur vel því það er miklu
ódýrara að lifa þarna en hér. Andstætt
því sem hér tíðkast getur maður lifað
ódýrt þarna, t.d. með því að borða
mikið grænmeti.
Við kynntumst góðu fólki, bæði
Bandaríkjamönnum og útlendingum,
því að á garðinum bjó fólk frá öllum
heimsálfum."
„Reynslan af því að búa í háskólabæ
cr alls ekki raunhæf," segir Ragnheiður,
„maður sér það þegar maður kemur til
stórborga eins og t.d. Chicago. Þar er
stéttaskiptingin mjög áberandi og hana
sér ntaður líka þegar maður fer í
skemmtigarðana eða í tívoií. Þá hittir
maður allt í einu fyrir fólk sem er eins
ogaföðrum þjóðflokki. Þaðergreinilegt
að þetta fólk býr við mjög slæm skilyrði,
það er óhreint og eitthvað svo vonlaust
á svipinn að maður hefur á tilfinningunni
að það geti ekki unnið sig upp úr þessu.
Atvinnuleysið var líka að verða geig-
vænlegt, um það leyti sem við fórum var
það komið upp í tíu prósent, en það
hefur aukist stöðugt cftir að Reagan
komst til valda."
„Það var líka áberandi," segir Vil-
hjálmur, „að eftir því sem atvinnuleysið
jókst fjölgaði auglýsingum í sjónvarpinu
um dásemdir hermannalífsins og öll
tækifærin sem biðu ntanna í hernum.
Þetta var því orðið að óbcinni herkvaðn-
ingu pg margir hafa ekki um neitt annað
að velja. Enda ergreindarstigið nú farið
að hækka í hernum, en það hefur
löngum verið mjög lágt, enda cru um
það bil 10% Bandaríkjamanna ólæsir og
óskrifandi. Auk þeirra cru ca 25% svo
illa læsir og skrifandi að þeir geta ekki
Vilhjálmur „Mikael M. Karlssyni, sem
fleiri þekkja eflaust undir nafninu Mike
Marlies. En við vorum hálf óákveðin í
hvað bæri að gera, ég var að velta því
fyrir mér hvort ég ætti að fara í lögfræði
eða iðnnám hér heima eða heimspeki og
bókmenntir úti, og þá á Norðurlöndun-
um, en svo dreif Mike í að sækja um fyrir
okkur í Bandaríkjunum og það varð úr
að við fórum þangað. Það ýtti líka undir
ákvörðunina að ég vissi að manni yrði
haldið við efnið og gæti því orðið talsvert
fljótari þar en annars staðar, auk þess
sem þeir eru með fjárhagsaðstoð og
nemendur sem eru í framhaldsnámi fá
líka kennslu. En manni leist sosum
ekkert vel á Bandaríkin og hafði ímugust
á þeim fyrirfram, sá bara fyrir sér
skýjakljúfa og skelfilega hluti."
„Mig langaði nú mest til að halda
áfram í bókmenntafræðinni," segir
Ragnheiður, „en það var ómögulegt því
ég var rétt byrjuð. Ég reyndi því að finna
einhverja hliðstæðu þeirra. Það
skemmtiiega við bókmenntirnar er að
mínu mati það að þær fjalla um svo
margbreytileg efni, svo sem heimspeki-
leg, söguleg, félags- og sálfræðileg.
Þannig finnst mér t.d. að við lestur
forngrísku bókmenntanna hafi. ég lært
söguna miklu betur en við lestur ein-
hverrar þurrar sagnfræðibókar, auk þess
sem líf fólksins kemur miklu betur
fram.“
„Hef lítinn áhuga
á fræðilegri siðfræði“
„Ég hef líka alltaf verið dálítið spæld-
ur yfir því að hafa dottið út úr bókmennt-
■ Vilhjálmur eyðir miklum tíma við ritvélina - en í þetta sinn held ég að hann sé nú bara að skrifa sendibréf.