Tíminn - 07.08.1983, Blaðsíða 16

16
SUNNUDAGUR 7. AGUST 1983
eignatilfærslu milli þeirra eignalausu og
þeirra sem betur eru settir í þjóðfélag-
inu. Við getum tekið sem dæmi að sá
sem kaupir hús fær lánað hjá hinum
cignalausu peninga sem stöðugt falla í
verðgildi á sama fima sem fasteignin
heldur raungildi sínu. Eignatilfærslan er
það innra vandamál sem vcrðbólgan
skapar. Ytra vandamálið lýtur að sam-
skiptum Svíþjóðar viðönnur lönd. Hærri
verðbólga í Svíþjóð en í helstu viðskipta-
löndum okkar gerir það að verkum að
samkeppnisaðstaða atvinnuveganna
versnar. betta leiðir til þess að við getum
ekki selt framleiðsluvörur okkar á
heimsmarkaðnum. Þetta eru þau tvö
atriði sem gcra baráttuna gegn verð-
bólgu mikilvæga. Það var sérstaklega
miðjustjómin 1980-82 sem náði góðum
árangri á þessu sviði. Vcrðbólgan fór
stig lækkandi allt fram að kosningum s.l.
haust.
Launþegasjóð-
irnir örlagavaldur
Svíþjóðar
Þegar hér var komið sögu barst talið
að launþegasjóðunum, en tillögur jafn-
■ Gylfi Kristinsson ræðir við Thorbjörn Fálldin formann Miðflokksins og fyrrv. forsætisráðherra Svíþjóðar. Tímamynd
JVK
hana stundar. Á þennan hátt væri hægt
að auka heildar eftirspurnina á heims-
markaðnum. Þessu til skýringar má
benda á Marshall-hjálpina. Þegar
Bandaríkjamenn hleyptu henni áfstokk-
unum eftir seinni heímsstyrjöldina þá
var það ckki eingöngu af umhyggju fyrir
Evrópubúum. Heldur vegna þess að
þeim var það Ijóst að því fljótar sem
hjólin færu að snúast í Evrópu því betra
fyrir bandarískan iðnað. Ég tel að þessi
hugsunarháttur þurfi í ríkari mæli að
einkenna Norður-Suður viðræðurnar.
Því fljótar sem suðurhluti heimsins
kemst í gagn því betra fyrir norðurhlut-
ann.
En hver á að hafa frumkvæðiö?
- Ef Sameinuðu þjóðirnar fengju
pólitískt umboð og nægilegt fjármagn
þá er ég viss um að þróunin yrði á
áðurnefndan hátt. En það sem er afger-
andi er pólitískur vilji stórveldanna.
Þjóðaratkvæða-
greiðsla um
launþegasjóði
Það var greinilegt að rigning var á
næsta leiti. Til að slá botninn í viðtalið
NMtRÆNS SAMSTARFS B&tA FJMMfHtG VQtKEFM
aðarmanna og sænska alþýðusambands-
ins um slíka sjóði hafa undanfarið verið
eitt höfuð deiluefnið í sænskum stjörn-
málum. Ég spurði Thorbjörn Fálldin
hvers vegna Miöflokkurinn og hinir
borgaraflokkarnir hefðu barist jafn hatr-
amlega gegn tillögunum og raun bar
vitni. Fálldin rctti úr sér á bekknum,
lagði hendurnar fram á borðið og varð
alvarlegur á svipinn.
- Ég álít að launþegasjóöirnir geti orðið
örlagavaldur Svíþjóðar. Það að sænska
þingiö samþykkir tillögur sem fela í scr
að umframhagnaður þeirra fyrirtækja
sem ganga vel eða að launþegar afsali
hluta af laununum sínum til miðstýrðra
sjóða mun óhjákvæmilega breyta sænska
efnahagskcrfinu. Það sem við fáum er
miðstýrt og sósíalískt efnahagskcrfi. Ég
cr eindreginn andstæðingur sliks kerfis.
Mér er það hrein ráðgáta hvers vegna
við í Svíþjóð eigum að ganga á undan og
breyta því kerfi sem ef til vill hcfur fært
okkur þá mestu hagsæld sem um getur í
heiminum. En það er bara þannig, að sá
sem er í cðli sínu og afstöðu sósíalisti
hann berst fyrir launþegasjóðum. Öll
teikn benda til þess að Jafnaðarmcnn
muni framkvæma tillögurnar um sjóðina
um næstu áramót. Þeir hafa meirihluta
fyrir slíku á þingi. Af því leiðir að viö
verðum að leggja megináhersluna á
skoðanamyndunina í landinu og á þann
hátt brcyta valdahlutföllunum á þingi,
þannig að hægt vcrði að leggja sjóöina
niður fyrir kosningarnar 1985. Ef það
hins vegar dregst í nokkur ár getur það
reynst nær ómögulegt. Þess vegna er þaö
svo mikilvægt að við fáum nýjan þing-
meirihluta eins fljott og hægt er til þess
að breytingum vcrði við komið.
Utanríkis- og
varnarmál
Svíþjóð er, eitt af fáum rtkjum í
Evrópu sem hafa kosið að standa utan
hernaöarbandalaga. Þrátt fyrir þcssa
staðreynd virðist virðing sumra ríkja
fyrir sænsku hlutleysi fara ntinnkandi ef
dæma má af fjölgandi heimsóknum er-
lendra kafbáta í sænsk hafsvæði. Með
hliðsjón af þessu bað ég Fálldin að skýra
í fáum orðum út stefnu Svíþjóðar í
utanríkis- og varnarmálum.
- Sú utanríkis- og varnarmálastefna
sem við höfum valið byggir á því að við
stöndum utan hernaðarbandalaga á
friðartímum til þess að gcta staðið utan
vopnaátaka á ófriðarfimum. Þessi stefna
gerir sérstakar kröfur til okkar. Það er
að við getum varið yfirráðasvæði okkar
og að umheimurinn virði varnir okkar og
stefnu. Þegar þeir atburðir gerast sem
þú minntist á þá verðum við að auka
kafbátavarnirnar og um það hefur
sænska þingið þegar tekið ákvörðun.
Eftir að kafbátavarnirnar hafa verið
bættar munu erlendar þjóðir hugsa sig
tvisvar um áður en þær scnda kafbáta
inn á hafsvæði okkar. Ég tel að kafbáta-
málin gefi ekki tilefni til að víkja frá
þeirri utanríkis- og varnarmálastefnu
sem við höfum valið.
Á þingi Norðurlandaráös í Osló í mars
sj. vakti Halldór Ásgrímsson núverandi
sjávarútvegsráðherra íslands ntáls á því
að fulltrúar utanríkisnefnda norrænu
þjóðþinganna ættu ineð sér fundi sam-
hliöa norrænu utanríkisráöhcrrafundun-
um. Á þann hátt yrði sainráðið milli
Norðurlandanna i utanríkis- og varnar-
niáluin smám saman aukið. Hvernig líst
þér á þessa hugmynd?
Nú er það svo að samráðsfundir
norrænu utanríkisráðherranna eru fyrst
og fremst haldnir í því skyni að skiptast
á upplýsingum og undirbúa afstöðu
Norðurlandanna á vettvangi sameinuðu
þjóðanna. Það hefur aldrei vcrið til-
gangurinn að einstök Norðurlönd
breyttu þegar mótaðri stefnu í utanríkis-
og varnarmálum. Við megum ekki
gleyma því að utanrikisráðhcrrarnir eru
fulltrúar framkvæmdavaldsins og þeirra
hlutverk er að framfylgja þeirri grund-
vallarstefnu sem þjóðþingin og þar mcð
utanríkisncfndirnar hafa átt þátt í að
móta, þannig að þessir tveír aðilar gegna
að ýmsu leyti ólíkum hlutverkum. Þrátt
fyrir það tel ég að upplýsingamiðlun á
millli þeirra norrænu þingncfnda sem
vinna að utanríkis- og varnarmálum
mikilvæga þannig að hugmyndin á fullan
rétt á sér. Ég get nefnt það að til stóð að
varnarmálanefnd sænska þingsins heim-
sækti Danmörku, ísland og Noreg og
færi til Spitsbergen, en á síðustu stundu
varð að hætta við ferðina.
Efnahagsbanda-
lag Norðurlanda
aftur á dagskrá?
Nú var Solveig Fálldin búin að hclla
upp á könnuna og bauð upp á kaffi og
kökur. Mcðan við drukkum kaffið
spurðist Thorbjörn Fálldin fyrir um
ýmsa íslcnska stjórnmálamenn sem hann
hafði kynnst, m.a. Gunnar Thoroddsen
og Ólaf Jóhannesson. Lauk hann miklu
lofsorði á þá báða. Eftir kaffið ræddurn
við norræna samvinnu og ég spurði
hann, hvort hann væri ánægður með
þróunina á því sviði.
- Maður á aldrei að vera ánægður, en
ef alþjóðlegur samanburður er gerður,
og þrátt fyrir að við höfum valið ólíkar
leiðir í utanríkis- og varnarmálum, þá
eiga Norðurlöndin með sér samskipti
sem ganga sérstaklega snurðulaust. Fólk
sem kemur frá öðrum heimshlutum og
kynnist þessari samvinnu á erfitt með að
skilja hversu vel hefur tekist til. En
ekkert er svo gott að það geti ekki orðið
betra. Og það var þess vegna sem við
reyndum að stuðla að aukinni efnahags-
samvinnu á milli þessara landa þegar við
sátum í ríkisstjórn. Vissa hluti er hægt
að gera án þess að Norðurlöndin fimm
séu þátttakendur. Þannig veitir Norræni
fjárfestingabankinn stuðning til verk-
efna í einstökum löndum. Mér er kunn-
ugt um að nokkur verkefni á Islandi hafi
hlotið stuðning frá bankanum og gefið
góðan árangur. Við cigum að halda
áfram á þessari braut. Við mcgum ekki
gleyma því að Norðurlöndin cru einhver
kaupsterkasti markaðurinn í heiminum.
Og gott væri ef við gætum þróað sam-
vinnuna á þann liátt að öll Norðurlöndin
væru heimamarkaður sem norræn fyrir-
tæki gætu notað sem cins konar stökk-
bretti til þcss að komast inn á hcims-
markaðinn. Þetta gæti orðið norrænum
fyrirtækjum mikilvægur stuðningur við
að komast inn á markaði í öðrum
löndum.
En það er ekki einungis á efnahags-
sviðiriu sem mikilvæg verkefni bíða nor-
rænnar samvinnu. Einnig á sviöi vísinda
og tækni eru möguleikarnir óteljandi.
Norðurlöndin eru hvert um sig of lítil til
að geta kostað umfangsmiklar rannsókn-
ir á ýmsum sviðum. Hér er vafalaust
hægt að koma á verkaskiptingu og
samræmingu sem yrði öllum Norður-
löndunum hagkvæm.
Yerðum að fá
hjólin til að snú-
ast í þriðja
heiminum
Síðasti málaflokkurinn sem ég færði í
tal viö Thorbjörn Fálldin varðaði al-
þjóðamál. Ég spurði hann um álit hans
á vtgbúnaðarkapphlaupinu og ástandinu
í þriðja heiminum.
- Það er í rauninni mjög sorglegt að
þjóöir heims skuli verja svo óhemju
miklu fjármagni til vígbúnaðar. Og það
sem er ógnvænlegast er kjarnorkuvopn-
akapphlaupið. Á því sviði hefur orðið
stórhættuleg þróun. Hér áður fyrr þégar
ákvörðun um notkun kjarnorkuvopna
lá hjá ríkisstjórnum þeirra landa sem
höfðu slík vopn var hægt að hugsa sér að
slíkt fyrirkomulag hindraði notkun
þeirra. Með tilkomu kjarnaodda og
smærri kjarnorkuvopna hefur ákvarð-
anatakan um notkun færst til þeirra sem
eru á vígvellinum. Þetta tel ég að hafi
verulega aukið hættuna á að kjarnork-
uvopnum verði beitt komi til vopnaðra
átaka. Þetta er hræðileg þróun. Sjálfur
reyndi ég sem forsætisráðherra við öll
tækifæri; á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna, á afvopnunarráðstefnum og á
fundum íþeim löndumsemégheimsótti,
að vekja athygli á þeirri staðreynd að
fjölgun kjarnorkuvopna eykur ekki ör-
yggi eins eða neins heldur skapar hættu
fyrir alla. Afstaða sforveldanna ræður
hér mestu. Upp á síðkastið hafa verið
viss teikn á lofti um að undirbuningur sé
hafinn við að finna lausn á þessu máli.
En maður veit ekki hvort árangur næst
fyrr en viðræður hafa hafist.
Hitt stórmálið á alþjóðavettvangi er
sífellt vaxandi örbirgð í þriðja heimin-
um. Eyðimerkur fara stækkandi. Fólks-
fjöldinn margfaldast á örstuttum tíma á
vissum svæðum meðan matvælafram-
leiðslan stendur nær í stað. Þess vegna
er það mikilvægt að einhver ákveðin
niðurstaða fáist sem fyrst í svonefndum
Norður-Suður viðræðum. Ég fékk tæki-
færi til að taka þátt í fundi æðstu manna
'í Cancum í Mcxikó. Og þar staðfestist
það álit sem ég hef lengi haft, að áhugi
stórveldanna fyrir að aðstoða lönd þriðja
heimsins ákvarðast af þeirri bættu hern-
aðar- og valdaaðstöðu sem slík aðstoð
gæti leitt af sér. Þetta er Þrándur í Götu
þess að alþjóðleg samræming og alþjóð-
legt hjálparstarf komist í gang. En þrátt
fyrir þetta finnst mér að skilningurinn á
því hversu háð við erum hvort öðru hafi
aukist. Og .við skulum vona að sá
skilningur aukist það mikið að hann geti
orðið grundvöllur fyrir sforfelldu hjálp-
arstarfi í þriðja heiminum. Við skulum
gera okkur grcin fyrir því að forsenda
þess að efnahagsþróunin í okkar heims-
hluta verði stöðug er að kaupmáttur
íbúa þriðja heimsins aukist. Á þann h átt
skapast markaður fyrir heimsframleiðsl-
una. í iðnríkjunum er framlciðnin á
vissum vörutegundum langt umfram
cftirspurn og þess vegna verðum við að'
stuðla að þeirri þróun i þriðja heiminum
sem leiðir til þess að fólk í þeim
heimshluta fái tækifæri til að stunda þá
framleiðslu sem aðstæður þar leyfa. Sú
framleiðsla eykur kaupmátt fólksins sem
spurði ég Thorbjörn Fálldin um framtíð-
ina og þá sérstaklega kosningabaráttuna
í Svíþjóð 1985 og það sem tæki við eftir
hana.
- Það er Ijóst að á meðan Jafnaðar-
menn halda fast við þá fyrirætlun stna að
stofna launþegasjóði er cnginn grund-
völlur fyrir formlegu eða óformlegu
samstarfi milli okkarogþeirra. Núcrum
það full samstaða milli ekki sósíalistisku
flokkanna að afnema launþegasjóðina
fái þessir flokkar þingmeirihluta. Og á
það er ég bjartsýnn. Allar skoðanakann-
anir benda til þess að meirihluti sænskra
kjósenda sé á móti launþegasjóðum.
Eðlilegast væri að efna til þjóðaratkvæð-
agreiðslu um málið. En því cru jafnaðar-
menn andvígir og það er enn eitt merki
þess að þeir vita að þeir hafa ekki
meirihltua sænsku þjóðarinnar á bak við
sig.
Nú var ekki undan því komist að
bjarga sér undan rigningardcmbunni og
þakka fyrir og kveðja Thorbjörn og
Solveigu Fálldin. Sem við smeygðum
okkur inn í bílinn kallaði Thorbjörn:
„Þú manst eftir því að skila kveðju til
kunningjanna á íslandi. Við biðjum
sérstaklcga að heilsa Gunnari og Völu
Thoroddsen og Ólaft Jóhannessyni og
Dóru Guðbjartsdóttur".
Uppsulum í júlí 1983.
■ Thorbjörn og Solveig Fálldin heima á hlaðinu að ÁS. Tímamynd Gylfi