Tíminn - 12.08.1983, Qupperneq 9

FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 1983
fmmm ________9
Velf erðarþjóðf élagið er við-
tekið samfélagsform lýð-
ræðisþjóða Vestur-Evrópu
eftir Ingvar Gíslason, alþm.
■ Tíminn birti fyrir skömmu (29/7 sl.)
grein undir fyrirsögninni „Velferðarríki
í erfiðleikum." Grein þessi er að mestu
endursögn eða óbein þýðing á grein í
bandaríska vikuritinu Newsweek. Þetta
er skipulega samin yfirlitsgrein, sem
flytur nokkurn fróðleik, m.a. saman-
burðartöiur um félagsleg útgjöld í til-
teknum Evrópulöndum og stutt sögulegt
yfirlit yfir viðgang velferðarstefnunnar á
þessari öld og nokkru fyrr. Sögulega
yfirlitið er að vísu ekki nákvæmt, en
heldur ekki svo fjarri lagi að ástæða sé
til að gagnrýna það sérstaklega. Kjarni
málsins kemur nokkurn veginn skýrt í
Ijós, þ.e.a.s. að vestrænt velferðarþjóð-
félag hefur smám saman verið að taka á
sig ákveðna mynd nokkra hina síðustu
mannsaldra, svo og hitt að stjórnmála-
flokkar með ýmsum nöfnum eiga hlut að
þessari þróun, ekki eingöngu svokallaðir
vinstri flokkar ( eða „verkalýðs-
flokkar"), heldur og miðflokkar og jafn-
vel hægri flokkar að sínu leyti.
í þessu felst reyndar að velferðarstefn-
an er í höfuðatriðum viðtekinn hugsun-
arháttur nútímafólks, einskonar pólitísk
meginforsenda í lýðræðisþjóðfélagi nú-
tímans.
Velferðarríkið er m.ö.o. sjálfsagður
hlutur í augum Vestur-Evrópumanna,
án tillits til stjórnmálaskoðana eða
stéttaskiptingar.
Opinber afskipti
í nútímaþjóðlífi.
Velferðarríkið er umfram allt reist á
viðtækum opinberum afskiptum af fé-
lags- og heilbrigðismálum og mennta- og
menningarmálum, „réttlátri félagsmála-
löggjöf", „öflugum stuðningi við heilsu-
gæslu og heilbrigðisþjónustu", og „jafn-
rétti til náms“, svo vísað sé til fáeinna
setninga í stefnuskrá eins af stjórnmála-
flokkunum íslensku sem ætla má að
líkist orðalagi í stefnuskrá annarra
flokka hér á landi og á vafalaust sam-
svörun í stefnuskrám lýðræðisflokka
annars staðar í Vestur-Evrópu.
Viðurkennt samfélagsform
Ef það er rétt, sem hér er sagt, að
vetferðarþjóðfélagið sé viðurkennt sam-
félágsform nútímamanna, þá þarf áreið-
anlega mikið til, ef breyta á þeirri
hugsun, sem liggur að baki þessari
almennu viðurkenningu. Enda eðlilegt
að spyrja um leið: Er einhver ástæða til
að efast um ágæti velferðarþjóðfélagins?
Ég set þessa spurningu fram vegna þess
að tilvitnuð grein í Tímanum og News-
week gæti gefið tilefni til efasemda um
velferðarstefnuna, efasemda sem ég vil
vara við. Þótt greinin sé út af fyrir sig
skiplega samin og læsileg þá er niður-
staða hennar, ef einhver er, að þjóðfé-
lagið sé að sligast undan útgjöldum til
félagsmála, að atvinnuvegirnir og skatt-
greiðendur séu að kikna undan þeim
þunga sem á þá er lagður. í höfuð-
atriðum er þessi skoðun röng.
Atvinnulíf í
velferðarþjóðfélagi.
Það er rangt að velferðarstefnan sem
slík sé baggi á skattgreiðendum og
atvinnuvegunum. Hvað skattgreiðendur
varðar er Ijóst að þeir fá endurgreitt
framlag sitt í sameiginlegan sjóð þjóðar-
innar í formi margs konar lífsgæða og
þjónustu, sem þeir hefðu ekki ráð á clla.
Hvað atvinnuvegina varðar þá væri það
vafasamur greiði við þá að ætla að
umbylta velferðarþjóðfélaginu, og það
af ýmsum ástæðum. Fyrst kemur það í
hugann, að ef draga ætti úr eða fella
niður félagsleg útgjöld hins opinbera,
þá flyttist byrðin og ábyrgðin í þessu efni
fljótlega yfir á atvinnulífið í miklu ríkara
mæli en nú er, enda óhugsandi að
samtök launafólks yndu því að vinnandi
fólk væri svipt þeim rétti, sem það hefur
áunnið sér með 100 ára baráttu og fyrir
félagslega hugarfarsbreytingu og mann-
úðarstefnu nútímans.
I öðru lagi stendur þannig á að
atvinnulífið í velferðarlöndunum er svo
samgróið velferðarkerfinu og því mann-
lífi - lífsstíl - sem því fylgir, að afnám
velferðarkerfisins í verulegum mæli
myndi umbylta atvinnulífi hlutaðeigandi
þjóða og framleiðsluháttum þeirra.
A.m.k. er Ijóst að margs konar atvinnu-
umsvif, verslun og þjónusta, myndi ekki
bera sitt barr eftir það, t.a.m. ferða-
mannaþjónusta og það sem henni fylgir
beint og óbeint, reyndar margt annað,
sem of lagt yrði upp að telja. Hinir
réttnefndu byltingamenn nútímans eru
því þeir sem vilja „afsósíalísera“ þjóð-
félagið.
Orsök efnahagsvandans.
Efnahagsvandi Vestur-Evrópulanda
stafar ekki af sigrum félagshyggjunnar
og „ofurþunga" velferðarkerfisins, hann
stafar ekki af því að leitast er við að efla
heilbrigðis- og tryggingakerfið og auð-
velda mönnum aðgang að lágmarks
skólamenntun. Efnahagsvandinn (t.d.
atvinnuleysið) stafar af ágöllum sem
varða stjórn, skipulag og markmið
atvinnufyrirtækjanna sjálfra. Alþjóða-
auðmagnið, sem ræður atvinnurekstri -
iðnaði - Vestur-Evrópuþjóða, telur sig
hafið yfir félagslegar skyldur, þ.á.m. þá
grundvallarskyldu að tryggja næga at-
vinnu í þessum löndum. Ef atvinnuleys-
isbætur eru að sliga þjóðarbúskap Vest-
ur-Evrópulanda þá er frumorsökin sú,
að atvinnurekendur festa fé í fyrirtækj-
um (iðnfyrirtækjum) annars staðar, í
öðrum löndum. Enda fer það ekki milli
mála. Alþjóðaauðmagnið hefur stuðlað
að því að iðnfyrirtæki í Evrópu eru lögð
niður (þar er of hátt kaupgjald) og þau
sett upp í láglaunalöndum, allt til þess
að tryggja hávexti og gróða af fjármagni
milljónamæringa og alþjóðlegra auð-
hringa. Það fólk sem fyrst og fremst er
atvinnulaust í Evrópulöndum eru iðnað-
armenn og iðnverkafólk, enda síst að
■ Ingvar Gíslason
undra miðað við þá stefnu sem ríkir í
atvinnumálum þessara landa.
Sérstaða íslendinga.
íslendingar hafa verið svo lánsamir að
láta ekki ánetjast að fullu erlendum
auðmagnsáhrifum eða hugsunarhætti
stórkapitalista til þessa. Hefursú megin-
stefna orðið ofan á hjá íslenskum stjórn-
málaflokkum í reynd - að opna landið
ekki upp á gátt fyrir erlendum atvinnu-
rekstri, heldur hitt að setja lagaskorður
við eignarhaldi útlendinga á atvinnu-
fyrirtækjum hér á landi. Hér er að vísu
mjótt á munum, þar sem er álbræðslan í
Straumsvík - umsvifamikið fyrirtæki í
eigu útlendinga - og þær yfirlýsingar,
sem stundum má heyra af vörum Sjálf-
stæðismanna og nú síðast iðnaðarráð-
herra úr þeirra hópi, að íslendingar eigi
ekki að sækjast eftir eign á stjóriðjuver-
um, ef reist yrðu í landinu. Ef þetta cr
almenn skoðun Sjálfstæðismanna og
(væntanlegt) stefnuskráratriði Sjálf-
stæðisflokksins, þá efast ég um að upp-
bygging orkufreks iðnaðar geti átt sér
stað í samstarfi við Framsóknarflokkinn,
þegar til kastanna kemur.
Andúð á félagshyggju.
Ástæða er til að vara fólk við lítt
hugsuðum áfellisdómum um velferðar-
þjóðfélagið, eða röddum sem boða ein-
hvers konar afturhvarf varðandi vest-
ræna félagshyggju og mannúðarstefnu.
Hafa menn hugleitt hvað við tæki, ef
félagshyggju og vestrænum mannúðar-
skilningi yrði kastað fyrir róða sem
ráðandi afli í stjórnmálum Evrópulanda,
þ.á.m. íslands? Tal um „afsósíalíser-
ingu" er af hinu vonda.
Að spila á kerfið
Hitt er annað mál, að í því háþróaða
velferðarkerfi, sent orðið er, kann að
þróast andfélagsleg starfsemi eða
hugsun, jafnvel spilling, ef notað er
stcrkt orð. Sú hætta er nt.a. fyrir hendi
að kerfið sjálft taki völdin og láti sjálft
sig vaxa umfram þarfir eða eðlileg
markmið. Sú hætta vofir alltaf yfir að
metnaður einstakra stofnana eða fyrir-
tækja ráði meiru en góðu hófi gegnir
hvað varðar viðfangsefni þeirra, umsvif
og útþenslu. Þetta hefur vafalaust gerst
innan velferðarkerfisins eins og það
hefur gerst á ýmsum öðrum sviðum
opinberrar starfsemi. Mönnum hlýtur
m.a. að blöskra kostnaðurvið heilbrigð-
isþjónustu, þ.á.m. launakostnaður jafn-
vel verkaskipting hcilbrigðisstéttanna og
margt í uppbyggingu heilsugæslunriar og
þau viðhorf sem þar ríkja oft og einatt
varðandi skipulag, tækjakaup og nýtingu
fjármagns, bcndir til nauðsynjar á að-
haldi á þessu sviði.
Það cr hlutvcrk stjórnmálamanna að
koma í veg fyrir ofvöxt opinberrar
starfscmi og stöðva misnotkun velferðar-
kerfisins, ef á slíkt reynir, en ekki að
fyllast andúð gegn félagshyggju almcnnt
og pólitískri mannúðarhugsjón, þótt ein-
hverjir verði til þess að misnota kcrfið í
eigingjörnum tilgangi. Misnotkun vel-
ferðarkcrfisins cr sem bctur fcr undan-
tekning og þar á almcnningar engan hlut
að máli.
Játvarður kóngur VII
Christopher Hibbert:
Edward VII. A Portrait.
Penguin Books 1982.
339 bls.
■ Játvarður VII., sonur Viktóríu
Bretadrottningar og Alberts prins, er í
hópi þeirra konunga breskra, sem einna
mestrar hylli hafa notið meðal þegna
sinna. Ekki vegna þess að hann væri
neitt sérlega stórbrotinn þjóðhöfðingi,
sem markaði djúp spor í þjóðarsöguna,
heldur miklu fremur vegna skemmtileg-
heita sinna og sérvisku, svalls og oft
undarlegra uppátækja.
Játvarður fæddist árið 1841, en þá
hafði breskum konungshjónum ekki
fæðst sonur í 80 ár. Fréttum af fæðingu
hans var því tekið með miklum fögnuði
af allri þjóðinni og má segja, að sá
fögnuður hafi fylgt honum lengst af þau
69 ár, sem hann átti ólifuð.
Viktoría drottning sat sem kunnugt er
lengur á veldisstóli en títt var um
þjóðhöfðingja Evrópu á 19. öld. Af
þeim sökum þurfti sonur hennar að bíða
lengur en flestir aðrir krónprinsar eftir
því að fá að setjast í hásætið. Hann var
prins af Wales í sex áratugi og síðan
konungur í ein 9 ár.
Eins og vænta mátti skorti prinsinn af
Wales hvorki fé né tækifæri til að eyða
því þótt því fari fjarri að Játvarður hafi
eytt ævinni í eintómt sukk og svall
verður því trauðla neitað, að hann hafi
borist allnokkuð á og notfært sér þau
lífsgæði, sem veröldin bauð honum. Af
því hlaut hann stundum nokkurt ámæli
lítilla sála, en þeir voru þó miklu fleiri,
sem þótti vænt um hann og dáðu hann
jafnvel. Ýmis ferðalög hans á meðan
hann var prins þóttu fréttnæm og þá
líklega helst mikil ferð, sem hann fór til
Indlands.
Þegar Játvarður var orðinn kóngur
varð hann ekki síður fréttaefni en fyrr.
Hann hélt uppi meira fjöri við hirðina en
móðir hans hafði gert, en þegnar hans
gáfu honum gælunafnið „kingy"
(kóngsi). Eins og fleiri þjóðhöfðingjar
hafði hann óskaplega gaman af að ferð-
ast og heimsótti gjarnan frændfólk sitt
og skyldulið, kóngafólk í öðrum löndum
Evrópu. Vegna víðtækra fjölskyldu-
tengsla hlaut hann viðurnefnið „frændi
Evrópu“, en einkum voru rómaðar ferð-
ir hans á vit frænda sinna, keisaranna í
Berlín og St. Pétursborg. Síðustu árin
gerðist kóngsi þó helsti feitur og þungur
til að standa í stórreisum og frægt varð
er hann steinsofnaði undirskálaræðum í
veislu hjá Vilhjálmi Þýskalandskeisara.
Þá kurteisi kunnu Þjóðverjar lítt að
meta, en létu þó kyrrt liggja fyrir
frændsemis sakir.
Áður hefur hér í blaðinu verið sagt frá
bókum eftir Christopher Hibbert og þá
greint frá höfundinum, en hann þykir
afbragð þeirra Englendinga, sem um
þessar mundir fást við að skrifa það, sem
kallað er alþýðleg sagnfræði og er ekki
fyllilega útskýrt hugtak. Hann skrifar
stórskemmtilega, en byggir rit sín á
öruggri heimildakönnun og nákvæmni
og er oft býsna glúrinn við að draga
fram t dagsljósið nýjar heimildir og
gögn, sem öðrum hefur sést yfir eða þeir
vanmetið. I þessari bók byggir hann á
ýmsum lítt kunnum gögnum um ævi
Játvarðs VII. og öll ber bókin glöggt
merki um handbragð Hibberts. Hún er
stórskemmtileg aflestrar, frásögnin er
myndræn og opnar lesandanum sýn inn
í veröld sem var; heim og líf kóngafólks-
ins í Evrópu, líf í allsnægtum, sem þó
var oft á tíðum innantómt og hamingju-
snautt.
Jón Þ. Þór.
■ Jén Þ. Þór
skrifar um bækur