Tíminn - 12.08.1983, Síða 12

Fæddur 24. júlí 1902
Dáinn 29. júlí 1983
Sigurður Thoroddsen fæddist 24. júlí
1902 á Bessastöðum á Áftanesi. Hann
lauk stúdentsprófi 1919 og lokaprófi í
byggingaverkfræði 1927. Hann starfaði
hjá Reykjavíkurhöfn og vita- og hafnar-
málastjóra til 1932 er hann setti á stofn
eigin verkfræðistofu sem ber hans nafn
síðan. Stofuna rak hann einn til 1961, en
með samstarfsmönnum sínum eftir það,
og var framkvæmdastjóri hennar til
ársloka 1974, er hann dró sig í hlé frá
verkfræðistörfum.
Sigurður var einn brautryðjendanna í
íslenskri verkfræðingastétt, sérstaklega
meðal ráðgjafaverkfræðinga, enda er
verkfræðistofa hans ein elsta verkfræði-
stofa landsins, ef ekki sú elsta. Hygg ég
að hann liafi öðrum fremur mótað störf
ráðgjafaverkfræðinga hér á landi eftir
þeim sjónarmiðum sem crlendis tíðkast
um slík störf. Hann var fyrsti formaður
Félags íslcnskra ráðgjafaverkfræðinga,
og stofa hans mun hafa orðið fyrst
íslenskra fyrirtækja til að ganga í al-
þjóðasamband ráðgjafaverkfræðinga
(FIDIC) og taka upp reglur þess í
samningum sínum um verkfræðiþjón-
ustu. í reglum þessa alþjóðasambands,
sem orðnar eru til fyrir langa þróun, er
mikil áhersla lögð á að ráðgjafaverk-
síðar, á ráðstefnu Verkfræðingafélags
fslands um orkulindir fslands og nýtingu
þeirra, sem haldin var 1962. Á þeim
árum sem síðan eru liðin hefur hann og
verkfræðistofa hans átt drjúgan þátt í að
fylla og bæta þá mynd sem hann dró upp
1962, og hefur í því efni veitt virkjunar-
rannsóknum raforkumálastjóra og síðar
Orkustofnunar ómetanlegt lið, en þær
hófust í núverandi formi á árunum rétt
fyrir 1960.
Auk þess sem nú hefur verið talið
hefur Sigurður Thoroddsen haft ýmis
fleiri afskipti af íslenskum orkumálum.
Hannsat í milliþinganefnd í raforkumál-
um 1944-45, en hún undirbjó raforkulög-
in frá 1947; í raforkuráði 1947-49; í
hitaveitunefnd Reykjavíkur 1954-62;
ráðgjafanefnd í virkjunarmálum 1957-
58; stjórn Landsvirkjunar 1965-69 og
raforkunefnd 1971-75. Sú nefnd lagði
grunninn að þeirri skipan sem nú er á
orðin, að Landsvirkjun annist vinnslu
raforku um allt land. Aðrir byggðu þar
ofan á síðar. Þá hefur Sigurður setið í
Landsnefnd Islands í Alþjóðlegu orku-
málaráðstefnunni frá 1954 til dauðadags
og í fslandsdeild Alþjóðajarðganga-
sambandsins allt frá 1974. Hann sat í
Náttúruverndarráði 1956-72 og var mik-
ill áhugamaður um náttúruvernd, en
jafnframt raunsær. Mættu íslensk nátt-
úruverndarmál eignast sem flesta liðs-
menn sem hann.
Sigurður Thoroddsen var ekki aðeins
góður verkfræðingur. Hann var einnig
gæddur listrænum hæfileikum og stund-
aði málaralist í frístundum sínum, ekki
síst á kreppuárunum fyrir stríð og eftir
Sigurði orðið tímabært að sameina ráð-
gjafarverkfræðinga í sérstöku félagi að
erlendri fyrirmynd. Hann stóð í bréfa-
skriftum um þetta hugðarefni sitt v ið
danska ráðgjafarverkfræðinginn Sören
Rasmussen og FIDIC - alþjóðafélag
ráðgjafarverkfræðinga - þegar á árinu
1958. Á þessum árum hafði Sigurður
nánast einn þá stöðu hér á landi og
starfsferil að baki sem samrýmst gat
kröfum FIDIC um sjálfstæði, reynslu og
þekkingu. En sporgöngumennirnir voru
að slíta barnsskónum sem sjálfstæðir
ráðgjafarverkfærðingar. Þann 26.
febrúar 1961 var félagið stofnað af þrem
verkfræðingum. Fyrst í stað bar það
heitið Félag verkfræðilegra ráðunauta,
en tveim árum eftir stofnun félagsins var
nafni þéss breytt í Félag ráðgjafarverk-
fræðinga. Sigurður varð fyrsti formaður
félagsins og gegndi því starfi í sex ár.
Tengslin við alþjóðafélagið FIDIC
rofnuðu aldrei, enda var Sigurður þeirr-
ar skoðunar að íslenskum ráðgjafarverk-
fræðingum væri mikill akkur í að tengjast
félagsböndum við erlenda starfsbræður.
Þegar haustið 1962 sat Sigurður fyrsta
samráðsfund norðurlandafélaga innan
FIDIC. Félag ráðgjafarverkfræðinga
varð hins vegar ekki fullgildur aðili að
FIDIC fyrr en á aðalfundi þess félags í
París í maí 1964. Sigurður sat það ár
aðalfund FICIC í fyrsta sinn.
Félag ráðgjafarverkfræðinga gerði
Sigurð Thoroddsen að heiðursfélaga árið
1979 fyrir forgöngu hans að stofnun
félagsins. Að leiðarlokum kveðja ráð-
gjafarverkfræðingar brauðryðjanda með
virðingu og þökk. Félag ráðgjafarverk-
Sigurður Thoroddsen, verkfræðingur
fræðingurinn sé óháður og óbundinn af
öllum öðrum viðskiptahagsmunum en
þeim sem snerta ráðgjafaþjónustuna
beint. Það þykir t.d. ckki góð latína að
hann selji jafnframt vörurogefni til þess
mannvirkis scm hann á að hanna, eða
taki að scr smíði þess sem verktaki. Slík
sjónarmið hygg ég að mörgum hér á
landi hafi þótt nokkuð framandleg í
fyrstu. þar sem algcngt var að innflytj-
cndur efnis og búnaðar til mannvirkja,
e< ■[ verktakar, önnuðust jafnframt
Iiönnun mannvirkis, cða þá að hún var
unnin í aukavinnu af mönnum í fullu
starfi annars staöar. Viðhorfin í þessu
cfni hafa mjög breyst á síðari árum og
ætla ég að Sigurður eigi stóran þátt í
þeirri breytingu; ekki síst með fordæmi
sínu, því sjálfur fylgdi hann mjög fast
fram reglunni um að vera engum öðrum
háður en viðskiptavininum í öllu sínu
ráðgjafastarfi.
í starfi sínu scm ráðgjafaverkfræð-
ingur hefur Sigurður Thoroddsen, ásamt
samstarfsmönnum sínum, fengist við
margvíslcg viðfangsefni á sviði bygginga-
verkfræði. Ég mun hér aðeins fjalla um
störf hans að orkumálum, einkum
hönnun vatnsorkuvera og rannsóknir á
vatnsorku. Verkfræðistofa hans hcfur
hannað fjölmörg vatnsorkuver víðs veg-
ar um land. svo sem virkjun Eiðavatns
1935, Staðarár 1936, Fossvatns við Skut-
ulsfjörð 1936, Gönguskarðsár 1947,
Fossár í Ólafsvík 1951, Þverár við,1
Flólmavík 1951. Laxár í Suður-Þing-
eyjarsýslu (Laxá II) 1952, Skeiðsfoss
1953 (stækkun), Fossár í Hólshreppi
1956, Grímsár 1956, Laxár í S.Þing.
(Laxá III) 1970, Lagarfoss 1971, og í
félagi við Harza Engineering Co, virkjun
Tungnaár við Hrauneyjafoss og Þjórsár
við Sultartanga. Ennfremur miðlunar-
virki við Mývatn 1961 og Þórisvatn
1971-72. Auk þessara mannvirkja, sem
hann hefur fullnaðarhannað, hefur hann
forhannað fjölmargar virkjanir sem lið í
rannsóknum á vatnsorku landsins, svo
sem virkjun Þjórsár við Urriðafoss,
H\ ítár viö Hestvatn, Tungufell, Sandár-
tungu og Ábóta; Blöndu við Eiðsstaði,
Héraðsvatna við Villinganes, Jökulsár á
Brú við Hafrahvamma og Brú og Jökuls-
ár á Fljótsdal. Sumar þessara virkjana
svo sem Blöndu og Jökulsár á Fljótsdal,
hafa nú undanfarið verið í fullnaðar-
hönnun á Verkfræðistofu SigurðarThor-
oddsen; hin síðasttalda í samvinnu við
aðrar íslenskar verkfræðistofur.
í þessa:’ upptalningu vantar ýmsar
stærstu virkjanir landsins, svo sem Sogs-
virkjanir og Búrfellsvirkjun. Þær voru
hannaðar erlendis. Hefur það tíðkast
fram á síðustu ár að leita til útlanda með
hönnun meiriháttar virkjunarmann-
virkja. Til þess lágu sumpart góðar og
gildar ástæður, einkum fyrr meir, meðan
innlenda verkfræðinga skorti mjög
reynslu á þessu sviði. Þó hygg ég að
vanmetakennd smáþjóðarinnar hafi
valdið því að leitað var til útlanda oftar
og í ríkara mæli en brýna nauðsyn bar
til. Slíkt féll Sigurði Thoroddsen þungt.
Ekki fyrst og fremst vegna sjálfs sín eða
stofu sinnar, heldur vegna íslenskrar
verkfræðingastéttar, en hann hafði mik-
inn metnað fyrir hennar hönd. Hygg ég,
að hann hafi talið það ekki ómcrkan þátt
íslenskrar sjálfstæðisbaráttu, að íslensk-
ir verkfræðingar hönnuðu íslensk mann-
virki. Var hann þó fullkomlega raunsær
og gerði sér Ijósa grein fyrir því, að oft
er nauðsynlegt að leita á erlend mið í
þessum efnum. Gerði hann það og
óhikað sjálfur, eða efndi til samstarfs við
erlenda verkfræðinga um úrlausn flók-
inna viðfangsefna hér heima, en ávallt
mcð því hugarfari að verða betur í stakk
búinn en áður til að leysa svipuð verk af
hendi án aðstoðar síðar - til að læra og
vaxa með vandanum, en ekki til að
varpa frá sér vanda og ábyrgð.
Á síðari árum hcfur orðið gleðileg
brcyting í þessum efnum. íslenskir
verkfræðingar standa nú fyrir hönnun
hinna stærstu mannvirkja hér, þar á
meðal virkjana. Margir eiga góðan þátt
í því að þessi breyting er á orðin, en ég
hygg að á engan sé hallað þótt staðhæft
sé að Sigurður Thoroddsen eigi þar
einna drýgstan hlut með fordæmi sínu,
hvatningu og kjarki. Við hönnun á
vatnsorkuverum leitaði Sigurður jafnan
samstarfs við hina færustu arkitekta í
því skyni að tryggja snyrtilegt útlit
mannvirkja og að þau féllu vel að
umhverfi sínu. Árangurinn hefur orðið
sá, að vatnsorkuver hér á landi eru
yfirleitt til fyrirmyndar hvað þetta
snertir, því aðrir hönnuðir, svo og verk-
kaupar, hafa ekki viljað láta sinn hlut
eftir liggja í þessu efni.
Sigurði mun snemma orðið Ijóst mikil-
vægi þess að geta byggt hönnun vatns-
orkuvera á traustum upplýsingum um
aðstæður á virkjunarstað, svo sem um
jarðfræði, vatnsrennsli, aurburð, ís-
myndun o.fl. Hann mun sjálfur hafa
þurft að gera ýmsar þær mælingar og
athuganir sem til þurfti fyrir sumar
fyrstu vatnsaflsstöðvarnar sem hann
hannaði, auk þess sem hann ritaði um
þær, m.a. íTímarit Verkfræðingafélags-
ins, þar sem hann hvatti til að slíkar
rannsóknir væru gerðar nægjanlega
snemma á fyrirhuguðum virkjunar-
stöðum, ekki síst vatnamælingar. sem
þurfa að standa í alllangan tíma áður en
þær gefa nothæfa vitneskju, sem kunn-
ugt er. Hann fékk smíðaðan (á síðari
stríðsárunum) hinn eina straumhraða-
mæli sem mér er kunnugt um að hafi
verið smíðaður hér á landi. Hét sá Ivar
Jónsson, kunnurhagleiksmaðurogvinur
Sigurðar, er mælinn smíðaði. Þessi mælir
er nú á Þjóðminjasafninu. Sigurður var
þannig einn af upphafsmönnum vatns-
orkurannsókna á íslandi.
Fljótlega eftir að Sigurður setti á stofn
verkfræðistofu sína hófst samvinna hans
og Jakobs Gíslasonar, sem þá veitti
forstöðu Rafmagnseftirliti ríkisins, við
undirbúning og hönnun vatnsaflsstöðva.
Rafmagnseftirlitið hafði þá þegar með
höndum athuganir á virkjunarmögu-
leikum víðs vegar um land og leitaði
mjög til Sigurðar um hina byggingar-
verkfræðilegu hlið þeirra. Þetta
samstarf, sem alla tíð var með miklum
ágætum, efldist mjög þegar embætti
raforkumálastjóra var sett á stofn í
ársbyrjun 1947, og hefur haldist æ síðan
við það embætti og eins við Orkustofnun
og Rafmagnsveitur ríkisins eftir að em-
bætti raforkumálastjóra var lagt niður
1967. Var Sigurður og stofa hans um
langt skeið sá ráðgjafi sem þessir aðilar
leituðu mest til varðandi hönnun vatns-
orkuvera. Á síðari árum hafa fleiri
dugandi menn haslað sér völl á því sviði,
og hefur m.a. Orkustofnun einnig leitað
til þeirra. Ennþá er samt Verkfræðistofa
Sigurðar Thoroddsen sá ráðgjafi hér-
lendis sem mesta og lengsta reynslu
hefur í hönnun vatnsaflsstöðva, að
öðrum alveg ólöstuðum.
Sigurður mun snemma hafa farið að
reyna að gera sér heildarmynd af vatns-
orku íslands og hvernig mætti virkja
hana, sumpart að eigin frumkvæði og
áhuga, sumpart að áeggjan Jakobs
Gíslasonar, raforkumálastjóra. Varði
hann miklum tíma utan síns venjulega
vinnutíma til þessa af áhuga einum
saman. Varð Sigurður þannig fyrstur til
að gera heildaryfirlit yfir vatnsorkuna er
byggt væri á skilgreindum virkjunarhug-
myndum, en áður hafði Jón Þorláksson,
landsverkfræðingur, sett fram mat á
henni út frá ágiskunum um vatnsrennsli
og heildarfallhæðir er virkja mætti í
stærstu ánum. Enda þótt margar þessara
virkjunarhugmynda Sigurðar væru
lauslegar þar eð hann hafði einungis
mjög ófullkomin gögn til að byggja á,
t.d. ekki önnur kort en herforingjaráðs-
kortin, urðu sumar þeirra þó síðar í
megindráttum grundvöllur virkjana er
hafa verið reistar. Hann birti drög að
þessu heildaryfirliti á móti norrænna
raffræðinga, sem haldið var í Reykjavík
1952, en mun ítarlegra yfirlit tíu árum
að hann lét af verkfræðistörfum. Hefur
hann haldið margar myndlistarsýningar,
bæði einn og með öðrum.
Sigurður hafði ríka samúð með þeim
sem minna mega sín í samfélaginu, og
mun það hafa mótað stjórnmálaskoðanir
hans, en hann hafði nokkur opinber
afskipti af stjórnmálum; sat m.a. á
Alþingi 1942-46, sem landskjörinn þing-
maður fyrir Sósíalistaflokkinn.
Ég hef átt því láni að fagna að eiga
mikið og gott samstarf við Sigurð Thor-
oddsen allt frá því að ég byrjaði að starfa
við virkjunarrannsóknir og orkumál fvrir
um það bil 25 árum. Nú, er leiðir skilja, er
mér efst í huga þakklæti fyrir að hafa
notið hans hollu ráða; fyrir persónulega
vinsemd og samskipti sem aldrei bar
skugga á en voru krydduð hinni óviðjafn-
anlegu kímnigáfu sem honum var svo
ríkulega gefin og mótaði allan hans
persónuleika. Ég hefi fáa þekkt sem í
jafn ríkum mæli og Sigurður Thoroddsen
hafa lifað lífinu eftir hinu forna heilræði
Glaður og reifur
skyli gumna hverr
uns sinn bíður bana.
Að geta það er hverjum manni mikil
gæfa.
Sigurður Thoroddsen var tvíkvæntur.
Fyrri kona hans var Jakobína Margrét
Tuliníus. Þau slitu samvistum; eignuðust
fjögur börn. Síðari kona hans er Ásdís
Sveinsdóttir, og lifir hún mann sinn
ásamt fjórum börnum þeirra.
Við Jóna vottum frú Ásdísi, börnum
þeirra og börnum Sigurðar af fyrra
hjónabandi innilega samúð. Blessuð sé
minning Sigurðar Thoroddsen.
Jakob Björnsson
Kveðja frá Félagi
ráðgjafarverkfræðinga
Sigurður Thoroddsen er látinn 81 árs
að aldri. Með honum er genginn einn af
frumkvöðlum íslenskrar atvinnusögu,
fyrsti íslenski verkfræðingurinn sem bar
titilinn ráðgjafarverkfræðingur með
rentu. Æviferill Sigurðar verður ekki
rakinn hér, aðeins staldrað við hlutdeild
hans að félagsmálum ráðgjafarverk-
fræðinga.
Sigurður var fæddur að Bessastöðum
24. júli 1902. Hann setti á fót eigin
verkfræðistofu árið 1932 og á grunni
hennar starfar enn verkfræðistofa, sem
ber nafn hans. 25 árum síðar frnnst
fræðinga sendir eiginkonu Sigurðar og
öðrum aðstandendum dýpstu samúðar-
kveðjur.
Félag ráðgjafarverkfræðinga
„Þá verða símtölin ekki fleiri við
Sigurð Thoroddsen", varð mér að orði
er andlátsfregnin barst mér til eyrna.
Fyrir atbeina ísfirðinga átti Sigurður
sæti á Alþingi á Nýsköpunarárunum.
Hann starfaði í milliþinganefnd að raf-
orkumálum. Raforkulögin frá 1946
kveða svo á: „Raforkumálastjóri hefur
umsjón með vatnsrennslismælingum í
fallvötnum landsins". Bæði sökum
stjórnunarþekkingar Sigurðar og verk-
fræðimenntunar hans, en þó ekki hvað
síst vegna brennandi áhuga hans á
könnun og nýtingu vatnsorkunnar,
komst á og hélst náið og gott samband á
milli Raforkumálaskrifstofunnar (nú
Orkustofnun) og Sigurðar Thoroddsens
verkfræðings. Á bernskuárum Vatna-
mælinga var sérlega gott að geta leitað
til Sigurðar með eitt og annað, þar mætti
maður í senn þekkingu, greind og
góðvild.
Sigurður var hinn mikli virkjana-
hönnuður íslands. Hann leysti farsællega
mörg erfið og vandasöm verkefni. Hvað
eftir annað hlaut hann viðurkenningu
fyrir, hve vel mannvirki, sem hann
hannaði, féllu að umhverfinu. Reykvík-
ingar og íbúar nágrannabyggða hafa
Hitaveitugeymana á Öskjuhlíð daglega
fyrir augunum. Útlit þeirra skiptir því
miklu máli. Efnt var til samkeppni um
útlisthönnun þeirra. Sigurður hlaut 1.
verðlaun, að því er mig minnir. Ég vil
nefna annað dæmi í sama dúr. Þegar
vegurinn um Skriðdal og Velli á Fljóts-
dalshéraði er ekinn, er ómaksíns vert að
gefa því gaum, hve Grímsárvirkjun
fellur vel að landslaginu. Sigurður á þar |
drjúgan hlut að máli.
Við lestur fyrstu orðanna í línum
þessum munu þeir, sem þekktu Sigurð
Thoroddsen lítt, e.t.v. draga af þeim þá
ályktun, að hann hafi legið langdvölum
í símanum. Það væri helber misskilning-
ur, allt hvað ég veit. Símtölin voru stutt
og hnitmiðuð, en þrátt fyrir erfiði og
amstur dagsins, lét hann leiftrandi perlu
fljóta með. Hann bar von um háleita
þjóðlífsvernd fyrir brjósti og léttur húm-
or lá honum á tungu. Eftir hvert samtal
fann ég mig örlítið ríkari en áður. Slíkur
persónuleiki gleymist ei þótt sambandið
rofni.
Sigurjón Rist.