Tíminn - 15.05.1983, Side 6

6
SUNNUDAGUR 15. MAI1983
X?Pj i rrE„dor Mane‘
akademtau.ar , París C,nh f‘"“’j"*"8"''lis,a-
miklar vonir vM besf mvnH '"T' bu,,did
íveinmr ár„m aa PSa mynd’ sem hann Jauk
loks skilningur o^ri!íurlv|a‘,i’"V''Vtr,,,ll"l'ladi''
setn nú var hriáo,, ," ,. 8 ai'"rfenda-
hingað til ekki valíiú „ J,r*iiaia, ad aidrl'’ kalði
sínumálTnJnm 'Le med verkuu,
virtist har C Lð tr hl'e,,n Vfeað frá'1 6™"
P'U“, þvíhnn vartek.r í '‘'pí’""ri með •'°l>™-
jafn ströng ogLr t' iveZ? '" ?5 Var ekki
listamönnum sem vísað var frá ™vn með'k rÞ<!,,n
leL'ri tilskinnii -.A lawivi Ira 'W" 1,1 e(' keisara-
Manet hafði tekið háti'í fersi?ka ''U""SU- Einnig
manna með mvnrfl " '£‘m s>'""S“ -langarðs-
lofti'. • 'ynd s,,,n, "Morgnnverðnr nndir bern
■ Sjaldan hcfur nokkur mynd vakið jafn mikla gremju, þegar hún hefur verið sýnd opinberlega í fyrsta sinn, og þessi
eftir Manet. Hún heitir „Olympía" og var fvrst sýnd 1865.
Old liðin frá láti málarans Edouard Manets:
„Þessi djúpt sokkna list á ekki
einu sinni ámæli skilið”
sögðu gagnrýnendur Parísarblaðannna um nýstárleg verk hans, en viðhorfin til listar hans hafa gerbreyst
En viðbrögðin gagnvart „Olympíu" á
hinni opinberu sýningu 1865 urðu þau
sömu og gagnvart „Morgunveröinum"
1863. Tveir verðir urðu um tíma að gæta
„Olympíu“ til þess að vernda hana fyrir
æstum áhorfendum. Paul de Saint
Victor, þekktur listgagnrýnandi, skrifaði
á þessa leið: „Mannfjöldinn þyrpist að
líkt og í líkhúsinu, rotnunarlyktin af
„Olympíu" Manets lokkar hann. Þessi
djúpt sokkna list á ekki einu sinni ámæli
skilið“. Og gagnrýnandinn Théophile
Gautier skrifaði: „Nú nálgumst við
myndir herra Manets með vissu ógeði.
Þær eru viðkvæmt umræðuefni og samt
er ekki hægt að ganga þegjandi fram hjá
þeim. Að margra áliti er bcst að hlæja,
það er misskilningur. Herra Manet er
ekki þýðingarlaus, hann á lærisveina og
aðdáendur, áhrif hans ná lengra en
mann grunar. Hcrra Manet nýtur þess
heiðurs að vera hættulegur. En nú er
hættan liðin hjá. „Olympía" er á allan
hátt óskiljanleg, jafnvel þótt hún sé
tckin eins og hún er, lítilfjörleg fyrir-
mynd á lérefti, Hörundsliturinn er skít-
ugur, mótunin engin. Skuggarnir eru
mismunandi breiðar skósveHUHákit. Qs
hvað skal segja um sverf/ngjakomina
sem kemur með blómsturvönd vafinn í
pappir og svarta köttinn, sem sporar út
rúmið með skítugum löppunum?"
Ekki farið troðnar slóðir.
Til þess að skilja þessa gremju til
fulls verður að athuga ríkjandi skoðanir
á listum. Sú myndlist sem naut viður-
kenningar var einkum ferns konar: mál-
verk um sögulegefni, trúarlegarmyndir,
myndir frá fjarlægum löndum og að
lokum myndir af nöktum fyrirmyndum,
sem tengdar voru sögu eða goðheimi
fornaldar og mótaðar samkvæmt fegurð-
arhugsjón Endurreisnartímans. Ef
málarinn flutti ekki fyrirmyndina yfir í
framandi heim var hann ásakaður um
„raunsæi“ sem þótti mikil synd á þessum
árum. Théodore Duret, vinur Manetsog
ævisöguritari, lýsir þessu þannig:
„Egypskt landslag var listarinnar vert,
rétt hugsandi listamaður mátti mála
eyðimerkursandinn, en hann gerðist sek-
ur um raunsæi, lítillækkaði sig, ef hann
málaði engi í Normandí, með búfé og
eplatrjám."
Var „Olympía" Manets þá grísk
gyð/a? Hún var samtíða Parisarkona!
Og það hlaut aðeins að auka á gremjuna
að efnismeðferðin var sú sama og í
Venusarmyndum 16. aldarinnar.
Alþýðustúlka, afsprengi stórborgarinn-
ar, hafði vogað sér inn í hin helgu vé
Olymps! Fyrirmyndin að þessu og fleiri
verkum, Parísarstúlkan Victorine Meur-
end, líktist auk þess í því nær engu tilliti
ríkjandi fegurðarsjónarmiðum tímans.
Að lokum hefur liturinn sennilega
hneykslað. í stað hinna viðurkenndu lita
koma þróttmiklir bjartir litir.
Almenningur og
gagnrýnendur hneykslast.
Manet átti, sem fyrrsagði, einnig verk
á sýningu utangarðsmanna 1863. Að-
sökn að þeirri sýningu varð meiri en að
hinni opinberu sýningu. Það stafaði ekki
af hrifningu almennings, heldur
hneykslunargirni. Gagnrýnendur París-
arblaðanna úthúðuðu henni og fólk
flykktist þangað til að hneykslast á
Ijótleika, ósiðsemi og hlæja af afkára-
skapnum. Helsta hneykslunarefnið var
verk Manets „Morgunverður undir beru
lofti.“ Hvað sýnir þessi mynd? Tveir
karlmenn klæddir að hætti þessa tíma og
■ „Morgunverður undir beru lofti“ frá 1863. Eins og margar aðrar myndir Manets varð þessi tilefni hneykslunar.
■ _ „Nana“, málverk Manets frá 1877. Henni var hafnað á opinberu listsýningunni
þar sem myndefniö, lauslætisdrós, sxrði siðfcrðiskennd sýningarnefndarinnar.
ein óklædd kona sitja í rjóðri. Að baki
þeint sést tjörn þar sem önnur kona er
að baða sig. Karfa oltin um koll ásamt
matvælum sýnir greinilega hvað átt er
við: tveir listamenn í skemmtiferð með
fyrirsætum sínum, hvílast í forsælunni
hjá hinu svalandi vatni. Myndin er
máluð í björtum og hreinum lit sem
standa saman milliliðalaust. Áhorfendur
voru aftur á móti vanir birtu- og lit-
lausum myndum þar sem hver litur
blandaðist þeim næsta og botnuðu ekk-
ert í þessu „klessuverki" eins og gagn-
rýnandinn Paul Mantz komst að orði.
En einkum var það þó efnisvalið sem
vakti gremju. I Louvre-safni er hið fræga
málverk Feneyjarmálarans Giorgine
„Tónleikar í sveit" frá fyrri hluta 16.
aldar. Líkt og í „Morgunverðinum“
sitja tveir ungir menn ásamt nakinni
konu og leika á hljóðfæri, en önnur
kona, einnig nakin, eys vatni úr brunni.
í baksýn sést landslag. Báðar myndirnar
fjalla um sama efnið; er því eðlilegt að
Manet spyrði hvers vegna sér væri álasað
fyrir það sem Giorgione leyfðist. En í
augum þeirra sem mótuðu ríkjandi
smekk skildi óbrúanleg gjá þessar tvær
myndir. „Tónleikar" Giorgione virtust
tilheyra öðrum, betri heimi. Mynd Man-
ets aftur á móti tilheyrði samtíðinni. Ef
hann hefði haft mennina frá fornöld eða
16. öldinni ítölsku, hefði ekkert verið
við myndina að athuga frá siðferðilegu
sjónarmiði, enda þótt gagnrýnendur
hefðu haft ýmislegt á móti henni að öðru
leyti.
Uppreisnargjarn nemandi.
Nú á dögum eru viðhorf manna til
listar Edouard Manets gerbreytt. Til
marks um það er hin viðamikla sýning á
Grand Palais í París á verkum h ans sem
haldin er til minningar um að öld er liðin
frá andláti hans. Sú sýning hefur hlotið
einróma lof gagnrýnenda.