Tíminn - 22.05.1983, Side 19

G/obusf
Margar gerðir - Tau- og leður-
áklæði.
Verð frá kr. 24.900.-
► Húsgögn og
_x _ . Suðuriandsbraul 18
'i'^mnrettmgar símise-soo
LÁGMÚLI 5, SIMI 81555
Raðuneyti dr. Bjðms Þórðarsonar
sem sendill hjá Kaupfélagi Eyfirðinga.
Hann verður búðarmaður 13 ára gamall,
því næst skrifstofumaður og fulltrúi. 23
ára gamall er Vilhjálmur svo orðinn
framkvæmdarstjóri kaupfélagsins. Þegar
heimssýningin er haldin í New York
1939 verður Vilhjálmur aðalfram-
kvæmdarstjóri fyrir þátttöku íslands í
sýningunni. Sama ár er hann skipaður
bankastjóri Landsbanka íslands. Vil-
hjálmur er forstjóri S.Í.S. 1946-1954 og
settur aðalbankastjóri Seðlabanka ís-
lands 1957.
Þriðji ráðherrann í utanþingsstjórn-
inni var Björn Ólafsson. Björn var
fæddur á Akranesi 1895. Hann varð
póstmaður í Reykjavík og forstöðumað-
ur bögglapóststofunnar 1915-1916. Síð-
ar varð hann stórkaupmaður og iðnrek-
andi í Reykjavík.
Einar Amórsson fæddist 1880 á Minna
Mosfelli í Grímsnesi. Hann lauk lög-
fræðiprófi 1906. Þegar lagaskólinn var
stofnaður 1908 varð hann kennari þar og
síðan prófessor 1911 við stofnun Háskól-
ans. Einar var þingmaður Árnesinga
1914-1919 og ráðherra 1915-1917. Þing-
maður Reykvíkinga var Einar 1931-
1932.
Fimmti ráðherrann í utanþingsstjórn-
inni var Dr. Jóhann Sæmundsson. Hann
fæddist árið 1905 og ólst upp að Elliða í
Staðarsveit. Jóhann lauk prófi í læknis-
fræði árið 1931 og stundaði síðan ýmis
lækningastörf í Reykjavík.
Stefnumál
utanþingsstjórnarinnar
í ræðu sem hinn nýi forsætisráðherra
flutti í sameinuðu Alþingi 16. desember
skýrði hann frá stefnu stjórnarinnar í
hinum ýmsu málum. I því sambandi
mælti ráðherrann á þessa leið:
„Ráðuneytið telur það höfuðverkefni
sitt að vinna bug á dýrtíðinni, með því
fyrst og fremst að setja skorður við
frekari verðlagsbólgu, meðan leitast er
við að lækna meinsemdina og vinna bug
á erfiðleikunum. Ráðuneytið ætlar sér
að vinna að því, að atvinnuvegum
landsmanna, sem nú eru margir komnir
að stöðvun, verði komið á heilbrigðan
grundvöll..." Ráðherra taldi einnig
nauðsynlegt að verðlagseftirlit væri látið
taka til allra vara sem seldar væru
almenningi. Ennfremur gat forsætisráð-
herra þess að ráðuneytið mundi leggja
sérstaka áherslu á vinsamlega sambúð
við Bandaríki Norður-Ameríku og Stóra
Bretland.
Viðskipti og efnahagsmál
Eins og áður er getið óx dýrtíð mjög
hér á landi á þessum árum. Orsakir
hennar voru margvíslegar. Komu þar
m.a. til miklar kauphækkanir 1942.
Einnig hafði stríðið mikil áhrif á hækkun
verðlags. Erlendar nauðsynjavörur s.s.
afhending þeirra dróst til 1945-1946.
Verðlag á þessum árum var yfirleitt
hagstætt fyrir útflutningsafurðimar og
gekk eftir atvikum vel að koma þeim til
kaupenda.
Lýðveldi endurreist
Mikilvægasta málið í stjórnartíð utan-
þingsstjómarinnar var endurreisn lýð-
veldis 17. júní 1944. Ekki hafði utan-
þingsstjórnin þó neina forystu í því máli,
því að það var ekki fyrr en l.nóv. 1943
sem forsætisráðherra lýsti því yfir á
Alþingi, að ríkisstjórnin væri fylgjandi
stofnun lýðveldis 17. júní.
Atkvæðagreiðslur um niðurfellingu
dansk-íslenska sambandslagasamnings-
ins frá 1918 fóru fram dagana 20-23 maí
1944. Niðurstaða atkvæðagreiðslunnar
var sú að yfir 97% þjóðarinnar greiddu
atkvæði með niðurfellingu samningsins.
Stjórnarskrá lýðveldisins Islands var svo
tekin í gildi í sameinuðu Alþingi að
Lögbergi á Þingvöllum þann 17. júní.
Margir hafa litið svo á að það hafi ekki
verið vansalaust fyrir Alþingi, að þing-
ræðisstjórn skyldi ekki hafa verið við
völd er þessi merkisviðburður í sögu
íslensku þjóðarinnar átti sér stað, en
utanþingsstjórnin var að sjálfsögðu
reiðubúin að víkja, hvenær sem unnt
hefði verið að mynda stjórn á þingræðis-
grundvelli. Þegar Alþingi hafði gengið
frá stofnun lýðveldis var fundum þess
frestað fram í byrjun september.
Utanþingsstjórnin fer frá
Þegar Alþingi kom saman í september
lagði ríkisstjómin fram nýtt frumvarp til
laga um dýrtíðarráðstafanir. Alþingi tók
því lítið betur en í fyrra skiptið. En nú
tók stjórnin aðra stefnu. Hún óskaði
eftir útvarpsumræðum um frumvarpið
og dýrtíðina. Umræður þessar fóm fram
þann 11. sept. Við þessar útvarpsum-
ræður sagði Björn Þórðarson m.a. þetta:
„Stjórnin hefur því ákveðið, ef þingið
eða meirihluti þess hefur ekki fyrir 15.
þ.m. bent á nýja stjórn eða lýst yfir því
eða samþykkt það að gera þær ráðstafan-
ir í dýrtíðarmálunum, sem núverandi
stjórn telur eftir atvikum, að við megi
hlíta, að leggja fyrir forsetann lausnar-
beiðni sína, sem væntanlega verður
tekin til greina“. Þar sem Alþingi benti
hvorki á nýja stjórn né samþykkti stefnu
stjórnarinnar í dýrtíðarmálum fyrir til-
skilinn tíma lagði ráðuneytið fram lausn-
arbeiðni sína á ríkisráðsfundi 16. sept.
Samþykkti forseti hana, en bað ráðherra
að gegna störfum áfram þar til ný stjórn
hefði verið mynduð. _
Þannig lauk tímabili hinnar einstæðu
stjórnar sem kölluð hefur verið utan-
þingsstjórnin. Annað ráðuneyti Ólafs
Thors tók svo við völdum 21. október.
V/M.
v/v
V/M?.
V/?r.

XW'
XW.XV
■Hhoward
HOWARD jarðtætarar
eru nú aftur fáanlegir á íslandi. Tekist hefur að
ná mjög hagstæðum samningum við verksmiðj-
urnar og verða HOWARD HR 30 jarðtætarar
fyrirliggjandi 60“-70“-80“ breidd með fjögra
hraða Heavy Duty gírkassa.
ítölsk sófasett
olía, salt o.fl. hækkuðu í innkaupi og
örðugt varð að fá ýmsar vörur.
Fyrsta verk utanþingsstjórnarinnar
var að stöðva alla verðhækkun til febrú-
arloka 1943. Ennfremur var komið á
nýskipan innflutningsmála og meðferð
gjaldeyris með stofnun viðskiptaráðs í
stað gjaldeyris og innflutningsnefndar
áður. í viðskiptaráði áttu sæti fimm
menn. Verkefni þess var fyrst og fremst
að hafa með höndum innflutnings og
gjaldeyrismál, ráðstafa farmrými í
skipum, sem fluttu vörur til landsins á
vegum innlendra aðila. Einnig fór við-
skiptaráð með verðlagsákvarðanir og
verðlagsstjóra, er skyldi gera tillögur til
viðskiptaráðs um verðlagsákvæði og
hafa með höndum framkvæmd þeirra og
daglega stjórn verðlagseftirlitsins.
Þegar viðskiptaráðið tók til starfa 26.
janúar 1943 var innkaupastarfsemi sú er
svokölluð viðskiptanefnd hafði annast
lögð niður. f stað hennar skipaði Vil-
hjálmur Þór utanríkis- og viðskiptaráð-
herra Samninganefnd Utanríkisvið-
skipta. í skipunarbréfi nefndarinnar seg-
ir að starf hennar skuli vera „að hafa
með höndum samninga um verslunar og
viðskiptamál við fulltrúa erlendra ríkja
eftir nánari fyrirmælum ráðuneytisins og
í samráði við önnur sem málefnin heyra
til“.
í febrúarlok voru lagðar fyrir Alþingi
tillögur ríkisstjómar í dýrtíðarmálum.
Fjölluðu þær m.a. um afnám varasjóðs-
hlunninda, viðreisnarskatt, eignaauka-
skatt, lækkun dýrtfðaruppbótar og verð-
lækkun landbúnaðarvara. Gegn þessum
tillögum risu mörg verkalýðsfélög þar
sem þau töldu hinn gamla grundvöll
vísitölu rangan og launþegum í óhag.
Frumvarp þetta var alllengi til meðferðar
á Alþingi og lauk því máli þar þannig að
frumvarpið varð að lögum hinn 14. apríl
en þá var þingið búið að gerbreyta því
frá sínni upprunalegu mynd. Dr. Jóhann
Sæmundsson læknir og félagsmálaráð-
herra vildi ekki una þeim málalokum
sem frumvarpið fékk og sótti því um
lausn. Honum var veitt lausn á ríkisráðs-
fundi 19. apríl 1943. í lögunum var
ákveóið að nefnd sex manna er skipuð
væri af hagstofustjóra skyldi reyna að
koma heildartekjum þeirra er ynnu að
landbúnaði í sem nánasta samræmi við
tekjur annarra vinnandi stétta. Nefndin
skyldi einnig reyna að finna grundvöll
fyrir vísitölu framleiðslukostnaðar land-
búnaðarafurða.
Verðlækkunarskattur var og í lögun-
um og átti að verja tekjum af honum til
niðurgreiðslna landbúnaðarafurða en
það var á þessum árum sem niður-
g.eiðslur úr ríkissjóði hófust að verulegu
leyti til framleiðslu landsmanna.
Almennur viðskiptasamningur var
undirritaður milli íslands og Bandaríkj-
anna í ágúst 1943. f samningnum voru
ákvæði um gagnkvæmar tollaívílnanir.
Bandaríkin lækkuðu tolla á síldarlýsi,
harðfiski, saltsíld, grásleppuhrognum,
niðursoðnum fiski og sútuðum skinnum,
auk þess sem þau skuldbundu sig til að
halda þorskalýsi, síldarmjöli og fiski-
mjöli tollfrjálsu. Á mótikomu tollalækk-
anir á ávöxtum o.fl. og tollbinding á
nokkrum vörum.
í febrúarmánuði 1944 voru gerðir
viðskiptasamningar um sölu helstu
afurða. Samið var um sölu á öllu freð-
kjöti og saltkjöti til Bretlands öðru en
því magni sem fór á innanlandsmarkað.
Aðrar landbúnaðarafurðir fóru ýmist til
Bretlands eða Bandaríkjanna. Megnið
af fiskframleiðslunni fór hins vegar til
Bretlands eins og áður. Þess má einnig
geta að árið 1943 samdi utanþingsstjórn-
in um smíði 45 fiskibáta í Svíþjóð en
V/M?.
V///??.

Y///7Z
\\\\w
WVxV
\\\\VV
\\\\V