Tíminn - 15.06.1983, Síða 9

MIÐVIKUDAGUR 15. JÚNÍ1983
Ólafur Stefán Sveinsson:
■ Að undanförnu hafa orðið allmiklar
umræður í fjölmiðlum um framleiðslu
og sölu landbúnaðarvara.
Ástæður þessarar umræðu nú eru
sjálfsagt einkum tvær: Nýafstaðin hækk-
un á verði þessara vara og sá yfirlýsti vilji
eggjabænda að koma á fót eigin sölusam-
tökum.
Einkenni umræðunnar eru yfirleitt á
einn veg. Köldu andar til bændastéttar-
innar almennt og til þeirra sölusamtaka
sem bændur eiga beint eða óbeint og
annast sölu framleiðslu þeirra. Bændum
er þannig ítrekað stillt upp sem óvinum
neytenda, þó þeir séu í raun sjálfir
neytendur, og þeir sakaðir um að verja
og viðhalda sölu- og framleiðslukerfi
sem sé rétt að sliga neytendur í þessu
landi.
Svo einkennilegt sem það nú er þá
virðast þeir sem hvað harðast hafa sig í
frammi í þessari gagnrýni yfirleitt vera
þekktir af því að standa vel til hægri á
íslenska stjónrmálasviðinu. Þar af leiðir
að lausn sú sem þeir vilja bjóða neytend-
um uppá felst aðeins í einu orði „frelsi"
sem svo er skilgreint eftir þörfum. Þessir
orðræðumenn „frelsis" til lausnar ætluð-
um vanda í landbúnaði hafa um árabil
verið í flokki manna sem ekki hefur
getað unnt neytendum í Reykjavík þess
að hafa þokkalegt frelsi varðandi opnun-
artíma verslana og má það teljast tölu-
verð djörfung að þora samt að bjóða
þetta lausnarorð fram til handa allri
þjóðinni.
Grein varaþingmanns
Sjálfstæðisflokksins
Nýlegt framlag í þessari umræðu er
grein varaþingmanns Sjálfstæðisflokks-
ins í Rvík. Jóns Magnússonar lögfræð-
ings. Jón er formaður Neytendasamtak-
anna og setur orð sín fram í nafni
neytenda almennt og er þá farið að
kárna gamanið þegar menn eru farnir að
taka sér slíkt umboð til að bera fram
persónulegar skoðanir sem mest mótast
af pólitískum uppruna, en ekki af hags-
munum neytenda.
Jón leitar fanga víða í umræddri grein
sem birtist í Morgunblaðinu. Nefnir
hann til í sömu andrá Hólmfast Guð-
mundsson hjálegumann á Brunnastöð-
um og Bjarna Benediktsson fyrrv. ráð-
herra, til áhersluauka meiningu sinni.
Meginatriði greinar Jóns er að hann
hefur „látið athuga fyrir sig" hækkun á
verði nokkura landbúnaðarvara á tíma-
bilinu nóv. 1974 til mat 1983 og verið
upplýstur um eftirfarandi:
Laun hafi aftur á móti aðeins hækkað
um 2100%. Þetta setur formaður Neyt-
endasamtakanna fram án verulegra út-
skýringa, hvað þá að hann athugi aðrar
vörutegundir til samanburðar. Úr þessu
þarf að bæta.
Fyrst er til að nefna að óeðlilega lítil
hækkun á eggjum helgast vafalaust af
þeirri einföldu skýringu að í maí voru
egg seld á verði sem var undir kostnaðar-
verði að sögn framleiðenda sjálfra.
Jón Magnússon kallar svína og kjúk-
lingabúskap frjílsan búskap hver svo
sem meining þess er, kannske á hann þar
við ástalífið hjá viðkomandi dýrum.
Þessar afurðir hafi enda hækkað heldur
minna en hinar að undanskildu nauta-
kjötinu. Ég held að í raun hefðu þessar
afurðir átt að hækka enn minna. Það er
alkunnugt íslenskum neytendum hve
svína- og kjúklingakjöt er gífurlega
mikið ódýrara t.d. í nágrannalöndum
okkar, en hér á landi og því ljóst að það
væri þarft verkefni fyrir Neytendasam-
tökin að athuga núverandi verðlagning-
armáta á þessum tilteknu afurðum.
Hækkun á verði
annarra vörutegunda
Til fróðleiks ætla ég að nefna hækkun
á nokkrum algengnum neysluvörum á
svipuðu tímbili, þ.e. frá byrjun árs 1974
til júní í ár.
Auk þess má nefna að verðtryggð
spariskírteini ríkissjóðs 1. fl. 1974 hafa
hækkað á bilinú 4.100-4.500%. Þetta
sýnir okkur að landbúnaðarvörur hafa
ekki hækkað meira en aðrar vörur
almennt, sjálfsagt minna. Athyglisvert
er að kartöflur hækka í raun óverulega
og má vera augljóst hví Jón Magnússon
tók þær ekki með í grein sína; eru þær
þó seldar skv. sölumáta sem hann for-
dæmir.
Það er ljóst skv. framansögðu að
íslenskir launþegar fá ekki bættar þær
verðhækkanir sem dynja yfir og hafa
dunið yfir undanfarin ár. Er það miður
en orsakar þeirrar rýrnunar kaupmáttar
er ekki að leita hjá bændum, sem í raun
eru sjálfir launþegar, eða samtökum
þeirra yfirleitt.
Auðvitað geta niðurgreiðslur haft
ruglandi -áhrif á verð landbúnaðarvara.
Sá hringlandaháttur sem hafður hefur
verið á notkun niðurgreiðslna á undan-
förnum árum er örugglega ekki bændum
að skapi og sjálfsagt vill þorri þeirra vera
laus við þær með öllu.
Nýafstaðin verðhækkun
landbúnaðarvara
Að undanförnu hefur komið í ljós
hve neytendur almennt eru illa uplýstir
um hvernig verðlagningu landbúnaðar-
vara er háttað.
Verðlagsgrundvöllur landbúnaðarvara
er í huga margra eitthvað sem bóndinn
„grundvallar“ heima á eldhúsborðinu
hjá sér í góðu tómi. Það er mjög þarft
verk og brýnt að bændur beiti sér fyrir
upplýsingu þessara mála allra til handa
neytendum, aðdraganda verðákvörðun-
ar og markmið.
Verðlagsgrundvöllur landbúnaðar-
vara inniheldur liði eins og innflutt
eldnseyti, fóðurvöru og vélar og tæki.
Þessir liðir eru allir háðir gengisbreyting-
um og öðrum breytingum á innflutnings-
verði. Vitaskuld dugir því ekki að hækk-
un þessara liða sé skert til jafns við
launalið bóndans, því miður. Hvernig
ætti þá að vera hægt að reka áfram þá
framleiðslu sem þarf á þessum hlutum
að halda? Ekki held ég að nokkrum
neytanda hafi dottið í hug að krefjast
þess að t.d. leigubílstjórar fengju aðeins
að hækka taxta sinn sem svaraði al-
mennum launabreytingum þó bensín
hækkaði mun meira en launin. Sambæri-
leg krafa hefur þó í raun verið sctt fram
af ýmsum á hendur bændum og afurðum
þeirra.
Sem fyrr segir tel ég að bændasamtök-
in þurfi að beita sér fyrir því að almenn-
ingur fái upplýsingar um hvað felst í
verði landbúnaðarvara. Er ég þess full-
viss að í kjölfar þess myndi almennings-
álitið verða þeini hagstæðara en það er
nú, vegna hins mikla og einhliða áróðurs
sem uppi hefur verið hafður gegn þcim.
Framleiðsla og
útflutningsuppbætur
Framleiðsla landbúnaðarvara hefur á
undanförnum misserum dregist saman
að því er snertir dilkakjöt og mjólkuraf-
urðir. Samt hefur komið til nokkur
útflutningur og honum samfara útflutn-
ingsuppbætur að vissu marki.
Þessar útflutningsuppbætur hafa verið
gagnrýndar mjög, einkum vegna þess að
verið sé að borga niður vörur fyrir
útlendinga. Hvernig væri nú að skoða
þetta í aðeins víðara samhengi?
Járnblendiverksmiðjan á Grundar-
tanga er að stærstum hluta í eigu íslenska
ríkisins. Framleiðsla hennar er seld á
erlendan markað og hefur verið seld
með verulegu tapi alla tíð. Hver skyldi
standa undir þessu tapi? Það skyldi þó
ekki hverfa í Hvalfjörðinn í skjóli nætur
eða hvað? Nei, auðvitað ekki. Þegar upp
er staðið eru það íslenskir neytendur
sem borga með þessari framleiðslu til
útlendinga. Samt er framleitt áfram,
einfaldlega vegna þess að það er ódýrara
en að hætta. Sama lögmál á auðvitað við
varðandi landbúnaðarframleiðsluna.
Fleiri dæmi sambærileg má nefna t.d.
íslenska álfélagið. Þar greiðum við niður
verð framleiðsluvörunnar með ódýrri
orku.
Betur væri ef á öllum þessum sviðum
•hefði verið tekið jafn myndarlega og
■ Ólafur Stefán Sveinsson.
bændur hafa sjálfir gert til að draga úr
sinni framleiðslu.
Framtíðin
Nú er það ekki svo að ég telji að
ekkert megi betur fara í framleiðslu og
sölu landbúnaðarvara, en er í dag.
Þar má ýmislegt til nefna. Ég tel það
stórt mál að þær ströngu kröfur sem í
dag eru gerðar til vinnslustöðva land-
búnaðarvara, einkum sláturhúsa, eru
komnar út fyrir eðlileg mörk. Það er
alveg ljóst að sá mikli kostnaður sem er
því samfara að uppíylla þessar kröfur er
meiri en þessi framleiðsla getur með
góðu móti borið. Mörg fullkomnustu
sláturhúsin hér á landi eru byggð skv.
bandarískum kröfum þrátt fyrir að þang-
að fari nánast ekkert af dilkakjöti. Þarna
þarf að breyta um stefnu og gæta þess að
ekki verði byggð fleiri slík „musteri" til
slátrunar heldur reynt að gera hana
framkvæmanlega á sem ódýrastan hátt.
Nefna vil ég einnig kvótakerfi það sem
komið hefur verið á í þeim tilgangi að
draga úr framleiðslu. Þetta kerfi hefur
skilað árangri. Hins vegar er það dýrt og
flókið í framkvæmd. Það gerir það að
verkum að bú mörg hver geta ekki
hagnýtt afkastagetu sína nema að tak-
mörkuðu leyti. Það er í raun svipað því
að fiskiskip megi ekki fylla sig nema að
hálfu þó aflinn liggi við borðstokkinn og
hægt sé að innbyrða hann án verulegs
aukakostnaðar. í framleiðslustjórnun-
inni þarf að koma til einföld, en virk leið
og jafnframt leið sem tryggir að tryggt sé
að meðalbú geti hagnýtt afkastagetu
sína að fullu. Það er ljóst að samfara
slíkri stefnu myndi búum í hefðbundnum
búgreinum fækka til viðbótar því sem
þegar er, það er þó sjálfsagt þróun sem
hvort sem er verður.
Við skulum athuga að rótgrónir út-
flutningsmarkaðir okkar fyrir landbún-
aðarvörur hafa lokast vegna þess að
viðkomandi þjóðir hafa talið það keppi-
kefli að fullnægja fæðuþörf sinni með
innlendri framleiðslu. Það er því mikil
tímaskekkja að vilja annað hér á landi.
íslenskir neytendur njóta þess að ekki
þarf að nota dýrmætan og takmarkaðan
gjaldeyri okkar til kaupa á matvöru.
Þannig er í staðinn kleift að flytja inn
ýmsa þá hluti sem við ekki getum með
góðu móti framleitt sjálf.
Ég trúi því að íslenskir neytendur vilji
veg íslensks landbúnaðar sem mestan.
Ég er þess ennfremur fullviss að í heimi
eins og nú er, heimi válegra tíðinda,
getur sú stund komið að við reynum það
í raun hve hollur og tryggur „heimafeng-
inn baggi“ er.
Hækkun
Ný ýsa, slægð með haus ........................................... 4.500%
Ýsuflök.......................................................... 4.550%
Fiskbúðingur, heildós............................................. 4.200%
Coea Cola 30cl.................................................... 6.200%
Kartöflur 5 kg.................................................... 2.700%
Verðhækkun
á tímabilinu
Dilkakjöt....................................................... 3.502%
Ostur ............................................................ 3.479%
Nýmjólk .......................................................... 4.328%
Nautakjöt ........................................................ 3.024%
Svínakjöt........................................................ 2.370%
Kjúklingar........................................................ 2.965%
Egg .............................................................. 1.415%