Tíminn - 09.10.1983, Blaðsíða 6

„Tólf smáar eirlengjur í
þeim indianska skipsbotni
Merkisrit komin út hjá Sögufélagi
■ Sögufélagið sendir frá sér í ár margar
og fróðlegar öndvegisbækur að vanda og
er þar á meðal að nefna fimmta bindið
af Jarðabók Árna Magnússonar og 15.
bindið af Alþingisbókum íslands, svo
dæmi séu nefnd. Hér á eftir er farið
nokkrum orðum um þessar bækur og
önnur rit félagsins:
Alþingisbækur íslands
15. bindi
Útgáfa þessa safnrits hófst árið 1912 í
umsjón dr. Jóns Þorkelssonar, fyrsta
forseta Sögufélags. Er þetta viðamesta
heimiidarit, sem Sögufélag hefur gefið
út. Hefur félagið hin síðustu ár notið
sérstaks styrks frá Alþingi til útgáfunnar.
Alþingisbækur íslands eru gerðabæk-
ur hins forna Alþingis við Öxará. Þær
fjalla um það, sem þar fór fram eftir að
tekið var að rita það á bók á síðari hluta
16. aidar og til ársins 1800, þegar þingið
var lagt niður.
Alþingisbækur íslands eru stórmerkar
frumheimildir um sögu íslands á niður-
lægingaskeiði þjóðarinnar, tímabili
Stóradóms, einokunarverziunar, galdra-
ofsókna, heittrúarstefnu og Móðuharð-
inda. Þær eru fjölbreyttar að efni. Þar
má finna dóma í fjölda málum, þ.á.m.
dauðadóma, ennfremur lýsingar á
strokumönnum, konungsbréf og til-
skipanir til íslendinga, auglýsingar emb-
ættismanna og jarðakaupabréf.
Alþingisbækur íslands eru heimildir
um lagasetning og stjórnmálaviðburði
og þær endurspegla vel aldaranda.
Hvert bindi tekur yfir gerðir Alþingis
10 -20 ár í senn og myndar sérstaka
heild, sem njóta má óháð öðrum
bindum. Nýjasta bindið tekur yfir árin
1766 -1780, en tvö bindi munu vera
eftir, svo að útgáfu sé lokið.
Umsjón með fyrri bindum Alþingis-
bóka hafa annast hinir færustu fræði-
menn, auk dr. Jóns Þorkelssonar þeir
dr. Einar Arnórsson. Einar Bjarnason
prófessor, og um hin síðustu bindi hefur
séð Gunnar Sveinsson skjalavörður.
Hvað má finna
í alþingísbókunum?
í alþingisbókunum kennir ýmissa
grasa og má finna margt forvitnilegt ef
grannt er skoðað. T.d. var skylt að lýsa
vogrekum í lögréttu og má kanna hvort
eitthvað komi fram um gullskipið marg-
umtalaða. Leitin ber árangur því að í
alþingisbók frá 1716 (X.bindi (útg.
1967), bls. 265) segir að fundist hafi
árinu fyrr hvítt léreft, rekið í smápörtum
víða á fjörur í Hornafirði og þyki
mönnum „líkast sé af því austindíaniska
fari sem á Sandfjörum í Öræfum við
Skeiðarárós uppstrandað hefði nú fyrir
49 árum“
Á næsta ári var eftirfarandi m.a. lýst í
lögréttu:
að á Sandfjörum í Öræfum hafi fundist
með stórstraum í sjó tilvaðið 12 smáar
eirlengjur, að vigt fjórar merkur, í
þeim indianiska skipsbotni sem í sjó
liggur, uppströnduðum fyrir 50 árum;
item (einnig) þar úr tekið járn, 3
fjórð...
Skv. þessu er sú tilgáta röng að skrokkur
skipsins hafi strax sigið í sand og geymst
þar heill. (Úr sama bindi, bls. 321).
Enn var lýst í lögréttu árið 1722
(XI(1969)79):
Á Sandfjörum fundið atker (er mein-
ast af því indíaniska kaupfari sem
strandað hafði við þær fjörur fyrir 55
árum), að vigt 13 fjórð (um 65 kg)
með hring einum. Item eikartré, 8 al
(um 5 m) að lengd, gagnlaust (meinast
úr sama skipi); járn í því 4 fjórð. 10
merk. (um 22.5 kg) með ryðinu...
Jarðabók Árna
Magnussonar
og Páls Vídalíns
Sögufélag hefur umboð fyrir Hið
íslenzka fræðafélag í Kaupmann-
ahöfn, en á vegum þess er nú unnið að
nýrri Ijósprentaðri útgáfu á Jarðabók
Árna Magnússonar og Páls Vídalíns
frá árunum 1702 -1714.
Jarðabókin var gefin út í Kaupmanna-
höfn í ellefu bindum á árunum 1913 -
1943 og er sú útgáfa löngu uppseld.
Endurútgáfa hófst árið 1980 og eru nú
komin út fimm bindi, en hið sjötta er
væntaniegt í haust.
Ný skáldsaga eftir Olaf Hauk Símonarson:
Vík milli irina
■ Vík milli vina nefn-
ist ný skáldsaga eftir
Ólaf Hauk Símonarson
sem væntanleg er frá
Bókaforlagi Máls og
Menningar innan
skamms. Undirrituð
gekk á fund Ólafs nýver-
ið og krafði hann sagna:
„Ja, sagan gerir grein fyrir hópi fólks
sem hefur að vissu marki orðið samferða
í lífinu - gegnum menntaskóla og há-
skóla, heima og erlendis. Nú, þetta fólk
er snúið heim til starfa að loknu eða
óloknu háskólanámi og sagan greinir frá
því hvað tengir þennan hóp og hvað
sundrar honum.
- Er þetta raunsæisleg skáldsaga?
„Já, innan þeirra víðu marka sem
þessi merkimiði, raunsæ skáldsaga, hef-
ur má segja að söguaðferðin mundi
flokkast til raunsæislegs frásagnarmáta.“
- En nú segir ungur bókmenntafræð-
ingur í viðtali við Helgar-Tímann síðasta
að raunsæislega skáldsagan sé dauð,
hvað viltu segja um það?
„Um leið og því er haldið fram er
verið að segja að skáldsagan sé dauð,
vegna þess að grunnform skáldsögunnar
er hin raunsæislega frásögn, én auðvitað
með ótal blæbrigðum. Það er engin
ástæða til að ætla að það klippist á þann
þráð skyndilega hér og nú - enda er
verið að semja raunsæisleg skáldverk í
öllum heimshomum. Á hinn bóginn er
sú merking sem menn leggja í þennan
merkimiða, raunsæi, skilyrt af því menn-
ingarlega umhverfi sem skáldverkin eru
sprottin úr. Það segir sig sjálft að
raunsæisleg frásögn sem skrifuð er í
hitabeltinu eða í Suður-Ameríku er
önnur en sú sem skrifuð er hér uppi a
íslandi. Þannig heldur t.d. Gabriel Gar-
cia Marques því fram að það sé bara
misskilningur hjá Evrópumönnum að
bækur hans séu furðufrásagnir, öllu því
sem hann lýsir megi finna stað í því
umhverfi sem bækur hans eru sprottnar
úr, þ.e. suður-amerisku þjóðlífi.
Ég tel mikinn misskilning ef menn
halda að hægt sé að flytja Gabriel Garcia
Marques, Grillu-Robba eða aðra slfka
blóðhráa inn til eftirhermu - úr því yrði
aðeins rótslitinn bastarður."
- Þú ætlar ekki að láta þér nægja að
gefa út þessa einu skáldsögu nú í ár, hef
ég heyrt?
„Nei, það kemur væntanlega út eftir
mig frumsamin bamabók um þá félaga
Hatt og Fatt, og Mál og Menning mun
einnig gefa út eftir mig 22 sönglög sem
ætluð eru börnum á öllum aldri! Síðan
kemur þýdd barnabók sem er framhald
á bókinni Veröld Busters sem kom út í
fyrra, og heitir sú Kysstu stjörnurnar."
„- Sú skemmtilega bók, Veröld Bust-
ers sem þú þýddir í fyrra, fékk þýðingar-
verðlaun Reykjavíkurborgar - er árang-
ur þýðingar alfarið í höndum þýðandans
eða verður hann að hafa úr góðu að
moða til að vel fari?
„Bækurnar um Buster eru unaðslegar
á frummálinu og fylla upp í eitthvert gap
sem hefur verið í barnabókaútgáfunni
hér á landi undanfarin ár. Þær eru í senn
raunsæislegar og ljóðrænar og fullar af
manneskjulegum húmor.“
- Hefurðu eitthvað sinnt leikritaskrif-
um síðan þú skrifaðir Blómarósir hér um
árið?
„Já, ég hef nú nýlokið við að semja
tvö leikrit. Þessi leikrit eru tengd og ég
vildi því helst láta sýna þau saman en
það er erfitt hér á landi. Þjóðleikhúsið
hefur keypt annað leikritið til sýningar
en hinu er alveg nýlokið.“
- Þetta er feikilega mikil framleiðsla
hjá þér!
„Já hefur Steingrímur ekki einmitt
lagt áherslu á það að við verðum að
vinna okkur upp úr kreppunni með
aukinni framieiðslu og betri nýtingu
hráefna?“
Blaðakonan brosir vandræðalega,
hagræðir sér lítillega í stólnum og spyr
að lokum: Hvað er svo framundan?
„Gjaldþrot heimilisins eins og svo
margra annarra heimila hérlendis á
þessum síðustu og bestu framsóknartím-
um.“ _ SBJ
■ Ólafur Haukur Simonarson, höfundur skáldsögunnar Vik milli vina sem
væntanleg er innan skamms. Auk þess er væntanleg bamabók eftir Ólaf
Hauk og þýðing hans á bókinni Kysstu stjörnurnar, sem er framhald
bókarinnar Veröld Busters.
Þessi bindi taka yfir eftirtaldar
sýslur:
1. Vestmannaeyjar og Rangárvalla-
sýsla
2. Árnessýsla
3. Gullbringu- og Kjósarsýsla
4. Borgarfjarðar- og Mýrasýsla
5. Snæfellsnes- og Hnappadalssýsla
6. Dala- og Barðastrandarsýsla.
Áætlað er að ljúka Jarðabókinni með
nýju bindi, hinu 12. í röðinni, þar sem
birt verða ýmis skjöl, sem varða jarða-
bókarverkið, en fæst þeirra hafa verið
útgefin áður. Útgáfu þess mun Gunnar
F. Guðmundsson sagnfræðingur sjá um.
Umsjónarmaður útgáfu Jarðabókar-
innar er Svavar Sigmundsson cand. mag.
Forseti Hins íslenzka fræðafélags er dr.
Jón Helgason, prófessor í Kaupmann-
ahöfn.
Saga, tímarit
Sögufélags
Þetta er 21. bindi í röðinni, en Saga
hefur komið út frá árinu 1950.
Saga 1983 er 363 bls. að stærð og er að
vanda fjölbreytt að efni.
Meðal efnis þessa árgangs er eftirfar-
andi:
Anna Agnarsdóttir og Ragnar
Ámason: Þrælahald á þjóðveldisöld
(með myndum)
Aitor Yraola: Um baskneska fiski-
menn á Norður-Atlantshafi (með
myndum) - Summary
Gísli Ágúst Gunnlaugsson: Löggjöf
um fátækraframfærslu og stjórn fá-
tækramála á 18. öld (með myndum)
Sveinbjörn Rafnsson: Um mataræði
íslendinga á 18. öld (með mynd)
-Summary
Lýður Björnsson: Hvað er það sem
óhófinu ófbýður?
Sigfús Haukur Andrésson: Verzlun-
in á ísafirði á fyrstu þremur ára-
tugum fríhöndlunar (með myndum)
Ritsafn
Sagnfræðistofnunar
Þá skal hér getið um ritröðina “Ritsafn
Sagnfræðistofnunar," en Sögufélag ann-
ast sölu og dreifingu á því, og í afgreiðslu
þess er tekið við áskriftum. Út eru
komin í ritsafninu handbækur og upp-
flettirit sem gagnleg eru sagnfræðingum
og öðrum áhugasömum en líka hafa
birst stuttar ritgerðir um herstöðvamál,
eignarhald á afréttum og almenningum,
vinnuhjúá 19. öldogsauðagulliðbreska.
Fyrsta ritið kom út árið 1979 en hið
níunda í röðinni er nýkomið og nefnist:
Förándringar í kvinnors villkor under
medeltiden. í því eru birt níu erindi sem
flutt voru á norrænni ráðstefnu í Skál-
holti sumarið 1981 um breytingar á
högum norrænna kvenna á miðöldum.
Af efni sem íslenskir lesendur munu
hafa sérstakan áhuga á má nefna að
Anna Sigurðardóttir ritar um þátt ís-
lenskra kvenna í skírn og nafngift og
Elsa E. Guðjónsson segir m.a. frá
íslenskum konum, innan klaustra og
utan, sem höfðu launaða atvinnu af
útsaum. Þá ritar Else Mundal um
hvemig konur munu hafa stuðlað að
munnlegri geymd og áhrif skriftarkunn-
áttu, þegar hún kom, á þetta hlutverk
þeirra; Grethe Jacobsen ritar m.a. um
þær breytingar sem urðu á stöðu ís-
lenskra kvenna við kristnitöku og Birte
Carlé athugar kynferðislegt hlutverk
kvenna skv. heilagramannasögum og
ber saman við (slendingasögur.
Helgi Þorláksson og Silja Aðalsteins-
dóttir sáu um útgáfuna sem var styrkt af
menntamálaráðuneyti og Menningar-
sjóði Norðurlanda.