Tíminn - 20.12.1983, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1983
9
I.
Eldur er bestur
með ýta sonum
og sólar sýn,
heilyndi sitt,
ef maður hafa náir,
án við löst að lifa.
■ Kæru nemendur, er héðan hverfið í
dag með árangur lærdóms og lífssýnar
og hlotið hafið vitnisburð þar um frá
Fjölbrautaskólanum í Breiðholti í lok
haustannar 1983, til ykkar mæli ég
þakkarorðum og óska ykkur til hamingju
á heilladegi.
Ég hóf mál mitt á því að vitna í
Hávamál, eitt stórbrotnasta listaverk
sem skapað hefur verið á Norður-
löndum, íslenskt í anda og viðhorfum.
Við búum í þessu landi lengi á ári hverju
við myrkur og kulda. Það er einmitt þess
vegna, sem skáldið telur ylinn og sólina
mikilvægustu gæði, forsendu farsældar
og hagsældar. En í huga skáldsins er
ylurinn og sólin annað og meira en
náttúrugæði er veitast, sum árstíðabund-
ið, önnur tengd fyrirhyggju og forsjá.
Ylurinn og sólin eru skáldinu tákn
lífssanninda og hugsjóna. Ylurinn er
tákn hjartahlýju, vináttu og opins hugar.
Það er sama hugsun og Einar Benedikts-
son orðar svo í aldamótakvæði sínu í
Hafbliki:
Lífsbrautirnar fimm
Skólaslitaræda Gudmundar Sveinssonar, skólastjóra Fjölbrautaskólans
í Breiðholti, flutt 16. desember s.l. í Bústaðakirkju
Að elska, að Finna æðanna slag
að æskunni í sálunni hlúa,
það bætir oss meinin svo heimurinn hlær
svo höllinni bjartar skín kotungsins bær
Sjálft hugvitið, þekkingin hjaðnar sem
blekking
sé hjarta ei með sem undir slær.
Megi ylurinn kæru nemendur vera
ykkur hvatning að reynast í öllu fullir
mannúðar og mildi.
Sólarsýn er önnur líking hins alkunna
erindis úr Hávamálum. Sá einn hefur
sólarsýn, er lætur bjartsýni og víðsýni
stjórna lífi sínu og athöfnum öllum. Þótt
það kunni að vera rétt sem franski
rithöfundurinn André Siegried gerði að
einkunnarorðum sínum „Andúðin er
árangursríkust til könnunar" má ekki
gleyma því sem hann bætti við: „en það
er samúðin ein sem veitir sanna þekk-
ingu og skilning". í landi þar sem
myrkur, tortryggni og átök eiga ríkan
styrk og hljómgrunn, þarf sólarsýnin að
vera sá grundvöllur er aldrei haggast né
bifast. Og einnig hér verða ljóðlínur
Einars úr aldamótakvæðinu að innsýn
og eggjun:
Frelsi og Ijós yfir landsins strendur
ei lausung né tálsnörur hálfleiks og prjáls
Því menning er eining, sem öllum Ijær
hagnað
með einstakiingsmenntun, sem heildinni
er gagn að.
Hver þjóð sem í gæfu og gengi vill búa.
á Guð sinn og land sitt skal trúa.
Megi sólarsýn verða ykkur vegarnesti
sem aldrei þrýtur og geri ykkur að því
lánsfólki að um framtíð ykkar megi
segja: „Án við löst að lifa.“
II
Svo segi í nýútkominni bók, er fjallar
um lífsviðhorf fornaldarinnar að þar
megi greina fimm lífsbrautir er hægt var
að velja á milli.
Ein lífsbrautin tók mið af baráttu og
stríði. Á þeirri braut hófust stríðshetj-
urnar til vegs. Þar voru afrek unnin með
því að sanna öðrum mátt sinn, kjark sinn
og vígfimi í hvaða mynd sem hún nú
birtist.
Önnur lífsbrautin var þrædd af þeim
er kanna vildu undur og víðáttu hins
innra lífs. Það var braut meinlætanna,
trúarbaráttunnar. Þar vildu einstakling-
amir sýna yfirburði sína í helgum
fræðum, hrifnarástandi er veitti himin-
sýn, en forðast að sama skapi alla þá
saurgun er mannlegu og menneskjulegu
lífi fylgdi.
Þeir sem þriðju brautina gengu voru
menn 'er eignast vildu töfra er gert gæti
þá að því úrvali er ráðið kynnu huldar
gátur og opnað öðrum undur sín í
veraldlegum eða andlegum afreksverk-
um.
Fjórða brautin var vegur líknarinnar.
Þeir sem þennan veg þræddu leituðust
við að gleyma sjálfum sér og eignast að
sama skapi skýrari mynd af skorti,
örbyrgð, þjáningum annarra. Þeir
hlýddu því ákalli sem einnig er að finna
í Hávamálum okkar: „Nem hknargaldur,
meðan þú lifir“
Fimmti vegurinn var á margan hátt
erfiðastur og vandasamastur. Sá var
kenndur við þekkingu ogauðmýkt. Þann
veg þræddu þeir einir er áttu hvort
tveggja í ríkum mæli. En svo undarlegt
sem það nú var þá fór þekking og
auðmýkt sjaldan saman. Þeir urðu miklu
fleiri sem töldu sig búa yfir þekkingu og
mikluðust af henni, heldur en hinir sem
áttu auðmýkt og álitu sig þess umkomna
að boða þekkingu og telja hana sér til
ágætis. Þvert á móti, hinir auðmjúku litu
á þekkingu sína sem takmarkaða, í
molum.
Þótt rit það er ég gat um og lýsir
viðhorfum fornaldar láti þess hvergi
getið beinlínis er engu að síður auðsætt
að verið er að lýsa lífsleiðum mannanna
á öllum öldum, einnig þeim tíma sem
yfir stendur.
Það er sannleikur að eiivúg við sækj-
um fram og leitum lífi okkar fyllingu svo
sem þegar hefur verið lýst.
Meðal okkar eiga stríðshetjurnar og
baráttumennirnir mikla vegsemd og öðl-
ast heiður að unnum svokölluðum
„hetjudáðum". Vettvangur þeirra þarf
ekki að vera vígvöllur eins og það
hugtak er venjulega túlkað og skilið,
heldur öruggir reitir hárra sala í meira
en einni merkingu.
Meðal okkar eiga hrifningamenn trú-
ariðkananna einnig sinn virðulega sess.
Þeir eru margir hverjir utan sjónmáls
hins venjulega manns, en aðrir hafa
myndað um sig skjaldborg einlægra
tilbiðjenda og öðlast þannig áhrif og
mátt sem erfitt getur reynst að meta og
gaumgæfa.
Þá er það hverjum manni ljóst að á
okkar tíma skortir ekki töframenn. Þeir
hafa sumir sérhæft sig í því sem kalla
mætti hugrænt, sálrænt eða andlegt, eftir
því hversu eðlilegast eða ábatavænlegast
er talið að túlka afrek þeirra til lausnar
á vanda einstaklinga eða samfélags.
Aðrir hafa aftur á móti sérhæft sig í því
sem kalla mætti hagrænt, vélrænt og
vitrænt og er þá miðað við sömu forsend-
ur.
Afrek þessra töframanna birtist í
lausnum á sviði efnahagsmála, hag-
ræðingar og stjórnunar. Það var um
töframenn samtíðarinnar sem fjölfræð-
ingurinn Erich Fromm sagði hin eftir-
minnilegu orð: „Hættur fornaldar fólust
í því að gera menn að þrælum, hættur
samtíðarinnar eru þær að gera okkur að
viljalausum vélmennum". Ef til vill
ræddi heimspekingurinn Marchall
McLuhan um hið sama er hann lét frá
sér fara viðvörunina: „Okkur er uppá-
lagt að lifa 200 ár á einu ári. Þannig
getum við aldrei haft fast land undir
fótum“.
Svo er Guði fyrir að þakka að líknar-
brautin, hin fjórði vegur heillar marga í
samtíð okkar. Því miður er ástandið
slíkt í veröld okkar á 20. öld að aldrei
hafa fleiri jarðarbúar búið við neyð og
skort heldur en einmitt nú. Ekkert er
okkur samt meirí ráðgáta en einmitt
þessi staðreynd. Aðeins 1/5 hluti hinna
fjögurra miljarða er jörðina gistir nú býr
við allsnægtir, hinir 4/5 hlutar jarðarbúa
eiga við böl að búa meira eða minna,
margir algera neyð líkamlega og and-
lega. Hvergi er ákallið háværara en
meðal hinna mörgu er hungrið og sjúk-
dómarnir þjaka. Það var ekki að ófyrir-
synju að Albert Einstein komst svo að
orði í riti er hann sendi frá sér árið 1950:
„Það sem einkennir okkar tíma er hin
mikla fullkomnum í tækni og enn meiri
auðlegð fjármálaleg, en að sama skapi
alger blinda þegar kemur til markmiða
og takmarks".
Aldrei hefur hin fimmta leið - þekk-
ingarvegurinn verið fjölfarnari og marg-
þættari heldur en á þeim tíma sem yfir
stendur. Hitt hlýtur því að koma á óvart
að aldrei hefur fáfræðin og hleypidóm-
arnir átt blómlegri tíð. Eitthvað veldur.
Og auðsætt er öllum er sjá vilja og skilja
hvað veldur. Það er ekki auðmýktin sem
einkennir þekkingarleit samtíðarinnar,
heldur miklu fremur hrokinn, yfirlætið.
Ekkert virðist stöðva þekkinguna í því
að brjóta einföldustu náttúrulögmál, að
ekki sé talað um einföldustu siðalögmál.
Þeir sem ástunda þekkingu vilja ekki
vera þjónar mannkynsins heldur herrar
alheimsins. Eru orð fræðimannsins
Hannah Arentsekki uggvænlegur vitnis-
burður: „Sé spurt um veröld að 50 árum
liðnum eða líf einstaklinga að fimm
árum liðnum þá hefst svarið alltof oft á
orðunum: Því aðeins að veröld sé til eftir
50 ár; því aðeins að líf mitt hafi ekki
verið þurrkað út innan fimm ára o.s.frv."
Eða þá orð hershöfðingjans Omars
Bradleys: „Inn í höfuð okkar skal leynd-
ardómur kjarnorkunnar, en úr höfðum
okkar viska og góðvild fjallræðunnar.“.
III
Ég hef rætt um vanda samtíðarinnar á
þessari stóru stund í lífi ykkar kæru
nemendur, er leggið út í lífið með
framsækni og einlægri þrá að skapa betri
heim. Margar leiðir blasa við og þær
mikilvægastar að mörgu leyti sem búa
yfir líkn og þekkingu. Þekkingarleiðin
þarf á ungu fólki að halda sem veit að
þekking án auðmýktar boðar eyðingu,
en auðmýktin ein uppgjöf.
Ég veit að öllu viljið þið verða sannir
íslendingar með’yl í hjarta og sólarsýn.
Ég veit að öll viljið þið verða sannir
heimsborgarar er sjá hinn litla heim í
ómælisgeimi. Öll viljið þið verða nýtir
þegnar að bæta úr böli og forða eyðingu
og upplausn.
Héðan úr skólanum hverfið þið inn í
fögnuð hinna kristnu jóla. En minnist
þess að kristin jól eru ofin úr þrem
þáttum:
Einn þátturinn er norrænn og undir-
strikar vetrarsólhvörfin 22. desember,
en frá og með þeim degi hækkar sól. í
hinum norrænu jólum felst boðskapur
árs og friðar.
Annar þátturinn er persneskur, hátíð
Mítrasdýrkenda er héldu hátíð „hinnar
ósigrandi sólar" 25. desember. Frá þeim
er komin móðirin og barnið og undur
upprisunnar.
Þriðji þátturinn er grísk-hebreskur.
Frá honum er kominn frelsunrhátíð
Lúkasarguðspjalls og holdtekjuhátíð
Jóhannesarguðspjalls. Þáttaskil mann-
kynssögunnar eiga rætur að rekja til
þessa þáttar: „Dýrð í upphæðum, friður
á jörðu og velþóknun yfir mönnunum".
Megi fögnuður jólanna fylgja ykkur,
blessun og miskunn vera ykkur ævinlega
vernd og skjól.
Fjölbrautaskólanum í Breiðholti er
slitið.