Tíminn - 20.12.1983, Qupperneq 12

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1983
Frá ýmsum hliðum
Ólafsbók
Afmælisrit helgað Ólafi Jóhannessyni
sjötugum.
Útgefandi Isafoldarprentsmiðja
■ Um það er ekki nema gott að segja
að vinir og samherjar Ólafs Jóhannes-
sonar setji saman bók um hann sjötugan.
Hann á svo mikið starf og merkan feril
að baki að fyllilega er frásagnarvert. Hér
er sú leið farin að leitað er til 26 manna
og er viðtal við suma en aðrir skrifa
sjálfstæða þætti. Byrjað er á því að láta
Ólaf sjálfan gera grein fyrir uppruna
sínum og æsku.
Höfundar og viðmælendur eru valdir
með það í huga að fram komi um lífsferil
og störf Ólafs skýrsla sem nálgast að
vera tæmandi. Þetta verður að sjálfsögðu
nokkuð sundurleitt og misjafnt en þó
verður furðu lítið um endurtekningar.
Væri þó naumast tiltökumál í svona riti
þó að hittist fyrir grein sem lítið segði
annað en það sem sagt er jafnvel eða
betur í öðrum köflum bókarinnar.
Hér eru birtar tvær greinar sem góður
fengur er að fyrir íslenska stjórnmála-
sögu og á ég þar við ritgerð Þórarins
Pórarinssonar um Landhelgismálið og
Ólaf Jóhannesson og grein Magnúsar
Torfa um þátt SFV í myndum og lokum
fyrstu ríkisstjórnar Ólafs Jóhannesson-
ar.
Þórarinn þekkir sögu landshelgismáls-
ins til hlýtar og rekur hér nákvæmlega
forgöngu Ólafs í því máli. Ólafur vinnur
sér varanlegt nafn í sögunni vegna starfa
sinnar þar með þrautseigju og lagi að
sameina sundraða krafta og stjórn sinni
á landhelgisgæslunni, sem í senn var
gætin og djörf. Enginn mun hafa vitað
hvílíka foringjahæfileika Ólafur Jóhann-
esson hafði til að bera fyrr en á hólminn
kom en þá sýndi hann líka hvað í honum
bjó.
Ritgerð Pórarins ervandlega unnin og
studd samtímaheimildum, m.a. ræðu-
köflum Ólafs, sem sýna hann vel.
í grein Magnúsar Torfa kemur fram
ýmislegt sem ekki hefur verið í dagsljós-
inu áður. Magnús segir frá af mikilli
ráðvendni og hógværð. Halldór E. Sig-
urðsson víkur að sömu atburðum í
seinni grein. Frásögn þeirra ber saman
svo að hvor styður annan en auðvitað
vissi Magnús fyrr og betur hvað þeim
félögum í SFV fór á milli. En hér er um
að ræða eitt þeirra tilfella þegar fulltrúar
alþýðu velja þann kostinn sem verr
gegnir fyrir tekjulágt fólk svo að þeir
mættu eftir á taka sér í munn ódauðleg
orð Guðrún Ósvífursdóttur: „þeim var
ég verst er ég unni mest.“ Það ætti að
mega læra af svona sögum.
Guðmundur Alfreðsson á hér mjög
fræðilega ritgerð um útfærslu íslensku
■ Halldór Krístjáns- f \ M ... |
son skrifar um bækur
fiskveiðilögsögunnar í 50 mílur og dóm-
sögu Alþjóðadómstólsins. Þar varpar
hann ljósi á baksvið landhelgismálsins
að því er varðar alþjóðlegar reglur svo
langt sem þær ná.
Eins og áður er nefnt segir Ólafur
sjálfur frá æsku sinni. Síðasti þáttur
bókarinnar er um heimili hans og fjöl-
skyldu, en þar segir Leó Löve frá. Hann
var leikbróðir og æskuvinur Guðbjarts
einkasonar Ólafs.
í þessari bók er fylgt þeirri hégómlegu
tísku og birta svokallaða Tabula gratula-
toria. Á tuttugu og tveim blaðsíðum eru
birt nöfn manna, sennilega nær 900
manns. Hin latneska yfirskrift mun vísa
til þess að þetta fólk óski Ólafi Jóhann-
essyni heilla. Þetta er hinsvegar skrá yfir
áskrifendur bókarinnar og er þó ekki
tæmandi. Þeir sem óska Ólafi Jóhannes-
syni góðs eru þó mörgum sinnum fleiri
en þetta, þó að þeirra sé að engu getið
hér.
Ljúkum þessu nöldri. Hitt er meira
vert að hér hefur merkum stjórnmála-
manni, fræðimanni og kennara verið
sýndur maklegur sómi og gefin hefur
verið út bók með frásögnum sem margt
má læra af. Ungu fólki ætti það að geta
verið styrkur til að ná stjórnmálaþroska
að lesa þetta rit. Og víst er þörf að glæða
pólitískan þroska almennings í þessu
góða landi.
H.Kr.
Þriðja bindi íslenskra sjávarhátta
Lúðvík Kristjánsson: íslenzkir sjávar-
hættir III.
Bókaútgáfa menningarsjóðs 1983.
498 bls.
■ Þriðja bindi íslenskra sjávarhátta cr
margbreytilegast að efni, þeirra binda
ritraðarinnar, sem þegar eru út komin.
Það skiptist í þrettán meginkafla, sem
allir skiptast í marga undirkafla. f fyrsta
kafla er fjallað um skinnklæði og annan
fatnað sjómanna á áraskipum. Þar segir
fyrst frá verkun skinna, sem notuð voru
í sjóklæði, frá áhöldum og aðferðum við
skinnasaum, frá skinnklæðum, gerð
þeirra og hirðingu, frá skinnaverði og
saumalaunum, frá vettlingum, höfuð-
fötum, sjóskóm og öðrum fatnaði og
loks er þáttur um sjóklæði og þjóðtrú,
sem þeim tengdist. Á fyrri öldum var
ýmisleg trú við lýði varðandi sjóklæðnað
og átti þá eitt að leiða illt af sér, en annað
gott. Sem dæmi um trú, sem var við lýði
í þessu viðfangi framundir okkar daga
má nefna, að aldrei mátti taka sjóklædd-
an mann höndum eða til yfirheyrslu.
Allur er þessi kafli stórfróðlegur og
Lúðvík Kristjánsson sýnir glögglega
fram á, hve gífurleg vinna fór í að gera
skinnföt og hve langan tíma hún tók.
Verkun skinnanna sem slík tók í besta
falli nokkra mánuði og þá var eftir að
sníða og sauma. 1 kaflanum eru birtar
myndir af skinnfötum og skinnklæddum
sjómönnum frá ýmsum stöðum á landinu
og skýringarteikningar fylgja, er sýna
ýmis áhöld, sem notuð voru við skinna-
verkun og skinnasaum. Auk íslenskra
skinnklæða er í stuttum kafla sagt frá
norskum og grænlenskum sjófötum og
mun það frekar ætlað lesendum til
samanburðar, en beinlínis til fræðslu um
sjófatnað þessara tveggja grannþjóða.
Þessu næst taka við tveir ýtarlegir
kaflar um uppsátur og uppsátursgjöld
allt umhverfis landið. Þar er fyrst sagt
frá uppsátrum og lendingum af öllum
gerðum og síðan fjallað um hróf og
naust. Að eiga góð uppsátur voru mikil
hlunnindi á sjávarjörðum og algengt var
að þeir, sem stunduðu mikla útgerð
reyndu að tryggja sér góð uppsátur, þar
sem skammt var til fiskisælla miða. Þetta
átti til að mynda við um kirkjur og
biskupsstóla og þeir bændur, sem áttu
stærri uppsátur, en þeir þurftu sjálfir að
nota, leigðu gjarnan út aðstöðu. Gjöld
fyrir afnot af uppsátri fóru eftir ákveðn-
um reglum, og uppsátur voru einnig
mismunandi og báru þá nöfn samkvæmt
því. Um allt þetta er ýtarlega fjallað í
þessum köflum.
Þá kemur kafli, sem heitir Skyldur og
kvaðir og er þar rætt um skyldur sjó-
manna og annarra, er nálægt útgerðinni
komu, og jafnframt um margskonar
útgjöld, sem gjalda ber af útgerðinni,
sum til einstaklinga en önnur til konungs
og opinberra aðila. Má í þessu viðfangi
nefna sætisfisk, sýslumannsfisk, mann-
talsfisk, fátækrahlut, hospitalshlut o.sv.
frv.
Langur kafli er um veðurfar og sjólag
og þær aðferðir sem sjómenn höfðu til
að átta sig á veðurbreytingum og veður-
útliti og síðan greinir höfundur frá
veðráttu í öllum helstu verstöðvum allt
umhverfis landið. Þá greinir og frá
veðurteiknum himintungla og síðan kem-
'ur langur kafli um fiskimið, heiti þeirra,
einkenni, legu, hagnýtingu og fleiri í
þeim dúr, auk þess sem stórskemmti-
legur bálkur er um gamlar miðavísur.
Næsti kafli er um viðbúnað manna til
vertíða og sjóferða, annar um róður og
siglingu og síðan eru tveir ýtarlegir
kaflar um fisktegundir, sem mikið voru
nýttar á fyrri öldum og með sérstökum
hætti. Sá fyrri er um flyðruna, og sá
stðari, sem er sýnu lengri, er um hákarl
og hákarlaveiðar. Loks er fjallað um
þrenns konar veiðarfæri, handfæri, lóð
og þorskanet. í bókarlok er útdráttur úr
efni bókarinnar á ensku og síðan atriðis-
orðaskrá og eftirmáli, ein heimildaskrá
er fremst í bókinni.
Eins og sjá má af þessari upptalningu
er hér fjallað um ákaflega víðtækt efni
og því gerð hin ýtarlegustu og allan hátt
ágætustu skil. Lúðvík Kristjánsson er
allra mana best að sér um forna sjávar-
hætti og hann fjállar um viðfangsefni sitt
á þann hátt, að útkoma hvers einstaks
bindis af Sjávarháttunum hlýtur að telj-
ast menningarviðburður. Af frásögn
hans má mikið læra og satt best að segja
get ég ekki ímyndað mér að hér verði
STERKASTI
HLEKKURINN
BLAÐID
KEMUR
NYIR KAUPENDUR UM HÆL
HRINGIÐ!
SÍMI 86300
Óskilahestur
í Þingvallahreppi er í óskilumjarpstjörnótturhest-
ur. Ómarkaöur.
Hreppstjóri
um bætt, nema þá kannski í einhverjum
örsmáum og staðbundnum atriðum,
þykir það þó ótrúlegt. Mikill fjöldi
mynda prýðir bókina. Þar eru ljósmynd-
ir, sem allar eru mjög vel gerðar og falla
vel að efninu og einnig skýringarteikn-
ingar af mörgum mikilvægustu áhöldum
og mannvirkjum, sem um er fjallað.
Þessar teikningar virðast mér vel gerðar
og auka þær gildi ritsins að miklum mun.
Sjón er alltaf sögu ríkari, jafnvel góðri
sögu. Loks ber þess að geta, að allur
frágangur bókarinnar er með miklum
glæsibrag.
Jón Þ. Þór.
I Jón Þ. Þór
skrifar um bækur
9' ÖT
GúÖnÝ
Gunnar 1
'áSSUSk
HalW^SL,
>ÁlXJÓNS§ON
FRlÐRÍKPj
rók saiban

Einstök sk<
/Evintýrii n
Úrval úr útva
Friörik PáU Jo
skemrntilegar
sem eru Berr
steinsson, 1
jónsson, EU:
laugsson, G\
dórsdóttir, O
arson, Marg
i dóttn, Olah
1 steindór Ste
1 steinn Svan
|1 in er sérsta
k suður
Sa"'fr6atei,ur
_ Út og suður, sem
3áttunum VJt y. bókmnl eru
m hefur annast- ^ hö{unda,
ðafrásagnn Bjöm Þor-
_ nnftmunasson, j .
r VANDIÐ
_JVAUÐ_
t>AÐ
gerum við
bókaútgafmj
u ■ Einar
BenedrUtsdo ^ ur Arn.
madóttn, GuðmGuðný Hall-
.dur E»“8“nnn?aug»r »>ð'
«wwrevtt lesmng. ^
BORGABTUNI29
s 18860 - 22229