Tíminn - 12.02.1984, Blaðsíða 8

. SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1984
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gfslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorrl Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúl: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristlnn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atll Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghlldur Steiinsdóttir, Baldur Krlstjánsson, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv
Hermannsson, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristfn Leifsdóttlr, Samúel Örn Erlingsson (Iþróttlr), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlltsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarklr: Krlstin Þorbjarnardóttir, Slgurður Jónsson.
Ritstjórnskrifstofurogauglýslngar:Síðumúla15, Reykjavik.Simi: 86300. Auglýsingasimi
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð i lausasölu 20.00, en 22.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 250.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Fiskveiðiþjóðirnar
gæti sameigin-
legra hagsmuna
■ Um næstu áramót ganga Grænlendingar úr Efnahags-
bandalagi Evrópu að eigin ósk. Þá falla úr gildi þær
veiðiheimildir, sem Efnahagsbandalagsríkin hafa í græn-
lenskri efnahagslögsögu, og jafnframt þau fríðindi sem
Grænlendingar njóta af hálfu samtakanna. Gert er ráð fyrir
að Grænlendingar sæki um aukaaðild að Efnahagsbandalag-
inu og njóti þannig áfram ýmissa þeirra kosta sem aðild
fylgja, svo sem tollfríðinda á útflutningsvörum og margs
konar tilhliðrunar á markaði bandalagsríkjanna.
Nú hefur Efnahagsbandalagið sett fram skilyrði sín fyrir
aukaaðildinni og munu þau ekki vekja mikla hrifningu á
Grænlandi og enn síður á íslandi. Efnahagsbandalagið fer
þess á leit, að fá veiðiheimildir á grænlenskri efnahagslögsögu
með svipuðum skilyrðum og bandalagsríkin hafa nú. Boðið
er upp á fimm ára samning, þar sem gert er ráð fyrir að
Grænlendingar njóti áfram tollfríðinda fyrir útflutning sinn
og þar að auki býður Efnahagsbandalagið upp á verulegar
greiðslur til Grænlendinga fyrir veiðiheimildirnar.
Þarna er farið inn á braut sem íslendingum hrýs hugur við.
Að leyfa útlendingum veiðar í fiksveiðilögsögu gegn greiðslu.
Grænlendingar eiga viðmikla efnahagsörðugleika að
stríða, og hvort tilboð Efnahagsbandalagsins er á þann veg
farið að því sé ekki hægt að hafna, verða þeir að gera upp
við sig sjálfir. En það er vissulega áhyggjuefni fyrir íslend-
inga, ef fullkomnnir fiskveiðflotar Vestur-Evropuríkja fá
heimildir til að veiða ofnýtta fiskistofna í næsta nágrenni við
íslenska efnahagslögsögu.
Margar tegundir nytjafiska ganga á milli Grænlands- og
íslandsmiða, og er þar fyrst að nefna þorskinn, sem eftir því
sem næst verður komist klekur við ísland en gengur í
umtalsverðu magni yfir í grænlenska lögsögu og síðan aftur
á hrygningarstöðvarnar. Það þarf ekki að fara mörgum
orðum um það, hvaða áhrif það hefur á þorskveiðar hér við
land ef þorskurinn er ofveiddur á Grænlandsmiðum. Þegar
svo er að verki staðið verða Grænlandsgöngurnar, sem oft
ráða sköpum um vertíðarafla, heldur þunnskipaðar.
Karfinn er önnur tegund sem gengur á milli, og svo er um
mörg önnur sjávardýr, þótt enn séu minna nýtt en þessar
tegundir.
Ofnýting fiskistofnanna við Grænland er alvarlegt mál fyrir
okkur, og getur komið fyrir lítið að takmarka mjög veiðar á
vissum tegundum eða friða, ef ekki er gætt sams konar
sjónarmiða varðandi sömu fiskistofna er þeir ferðast yfir í
fiskveiðilögsögu annarra ríkja.
Hagsmunir fiskveiðiþjóðanna við norðanvert Atlantshaf
eru samtvinnaðir á margan hátt. Því er eðlilegt að íslending-
ar, Grænlendingar, Færeyingar og Norðmenn hafi með sér
samvinnu um nýtingu fiskistofna og jafnvel markaðsmál að
vissu marki. Á þeim sviðum, sem þessar þjóðir hafa með sér
samvinnu varðandi rannsóknir og sjávarútveg, hefur hún
gengið áfallalítið, og er engin ástæða til að ætla annað en að
hægt sé að auka hana, svo sem með víðtækari gagnkvæmum
veiðiheimildum og nánara samkomulagi um nýtingu þeirra
tegunda, sem ganga úr einni fiskveiðilögsögunni í aðra. Það
sýnist að minnsta kosti eðlilegra að þær þjóðir, sem hér eru
upp taldar, geri með sér gagnkvæma samninga varðandi
fiskveiðar en að þiggja greiðslu frá öflugum samtökum
stórþjóða gegn veiðiheimildum.
Sjávarútvegsráðherra hefur óskað eftir meiri samskiptum
okkar við Grænlendinga á sviði fiskveiða og hefur því verið
vel tekið, og þótt formlegar samningaviðræður hafi ekki farið
fram hafa ráðamenn beggja þjóðanna rætt þessi mál sín á
milli. Vonandi leiða samskiptin til gagnkvæmra samninga
báðum þjóðunum til hagsbóta. Færeyingar hafa einnig
mikilla hagsmuna að gæta varðandi fiskveiðar við Grænland,
og ef að líkum lætur munu þeir ekki horfa möglunarlaust á
ef seldur verður aðgangur að grænlenskum fiskimiðum.
Nýting fiskistofnanna í norðanverðu Atlantshafi er fyrst og
fremsí mál þeirra þjóða, sem þar eiga efnahagslögsögu.
-O.Ó.
horft T strauminn
■ Samningar, jafnt í álveri sem á almennum vinnumarkaði,
virðast sitja enn í algerri sjálfheldu, og frost þeirra herðir nú
jafnt og þétt. Hættan á leysingu með ósköpum fer dagvaxandi,
alveg eins og af hinu mikla fannfergi, sem lagst eryfir landið.
Flóða- og skriðuvarnir ríkisstjórnarinnar eru með bágborn-
asta móti, og sumar aðgeiðirhennar og yfirlýsingar auka
beinlínis frostið og flóðahæ'ttuna. Af því tagi er síðasta
yfirlýsing ríkisstjórnarinnar um að hún muni ekki birta úrræði
sín til stuðnings láglaunafólki fyrr en á lokastigi almennra
launasamninga, og þar með beinlínis blanda þeim og sjálfri
sér í samningana, sem hún hafði svarið og sárt við lagt, að hún
ætlaði að láta afskiptalausa.
Petta ber vott um alveg ótrúlega glámskyggni. Vildi
ríkisstjórnin í raun greiða fyrir samningum með framlagi til
láglaunafólks, reið mest á því að hún gerði lýðum ljóst, hvað
hún teldi sig geta lagt af mörkum, og tæki þannig örlítið brot
vandans út úr samningunum. Það hefði ef til vill auðveldað
byrjun samningaviðræðna. En með yfirlýsingu sinni hefur
stjórnin aðeins hert rembihnútinn. Nú er mest hætta á að allt
fari í gamlan farveg og endi með verkföllum og öngþveiti.
Láglaunavandamálið.
íslenskt láglaunavandamál ergamalt mein. Á undanförnum
árum og áratugum hefur launamunur sífellt aukist í landinu,
þótt flestir beggja megin samningaborðs hafi haft á vörum
sterkar viljayfirlýsingar umáð láta samninga miða að launajöfn-
uði. Þegar upp var staðið og samningar undirritaðir kom hins
vegar ætíð í ljós, að munurinn halði enn aukist. Það hefur sett
mestan svip á umræðuna um málið síðustu mánuðina, að
hvorir kenna öðrum um - verkalýðsforingjar og vinnuveitend-
ur - að svona hefur farið. Samtalsþáttur um þessi mál í
sjónvarpi á dögunum talaði skýru máli um þetta. Sannleikur-
inn er vafalaust sá, að hvorugir vilja draga úr launamismun,
þrátt fyrri allar yfirlýsingar.
Þessi dapurlega reynsla margra síðustu samninga ætti að
hafa sýnt mönnum svart á hvítu, að þessum fallegu markmiðum
verður aldrei náð við samningaborðið, enda er málið þannig
vaxið að þess er ekki að vænta. Stéttirnar sem þar standa í
stríðu við að bæta sinn hlut hver og ein, geta ekki jafnframt
annast þessa samfélagslegu kjarajöfnun. Þetta er - þegar
grannt er skoðað - samfélagsmál en ekki samningamál.
Nokkur launamismunur í landinu er að sjálfsögðu bæði
eðlilegur og nauðsynlegur í þjóðfélagi nútímans, en jafnframt
verður að hafa á því sterkar hömlur að hann haldist innan
skaplegra marka. Enginn nema löggjafinn og samfélagsstjórnin
getur sett slíkar jafnvægisskorður eða haldið þeim við. Þessir
endar eru þvi miður allir lausir í íslensku þjóðfélagi, og því er
svo komið sem raun ber yitni nú.
Hrikalegur launamunur
Tekjukönnun sú, sem tveir eða þrír aðilar hafa staðið fyrir
síðustu vikur og mánuði, er um marga hluti nýstárleg og
merkileg og fyrstu niðurstöður, sem birtar hafa verið, til þess
fallnar að vekja menn til nýrrar umhugsunar um þessi mál.
Þær leiða satt að segja í Ijós hrikalegan mun á launum og.
tekjum fólks á vinnumarkaði. Verðbólgan hefur sífellt aukið
þennan mun, m.a. með siðleysisreglum um greiðslu dýrtíðar-
bóta áratugum saman. Vegna hinnar miklu kaupmáttar- og
kjaraskerðingar með lagaboðum og dagskipunum á síðasta
ári, verður þessi launamunur ekki aðeins hrópandi staðreynd
heldur beinlínis þrengingar í afkomu fjölda fólks, sem stendur
allt í einu frammi fyrir þeim ömurlegu horfum að geta ekki
lengur unnið fyrir sér, ekki séð fyrir sér og síoum fjárhagslega
farborða, þótt vilji, dugur og atvinna standi til þess.
Þótt þessi mynd biasi við í óvenjulega sterkum dráttum og
litum núna hefur þessi mikli og sívaxandi launamunur lengi
verið mönnum Ijós. Árið 1978 var munurinn á hæsta og lægsta
launaflokki á launaskrá ríkisstarfsmanna 2,5-faldur, en í
árslok 1983 er þessi munur orðinn rúmlega þrefaldur. I
niðurstöðum hinnar nýju tekjukönnunar á almennum vinnu-
markaði sést að tekjumunurinn er þar enn meiri a.m.k.
fjórfaldur. Flestir gera sér ljóst að þessi munur er allt of mikill
í velferðar- og jafnræðisþjóðfélagi, og hreyft hefur verið
tillögum í því skyni að sporna við þessari þróun, t.d. að
lögfesta að hæstu laun mættu ekki vera hærri en tvöföld laun
verkamanna, en Alþingi taldi sér ekki fært að stíga slíkt skref,
enda vafalaust annmarkar á því.
Lágmarkslaun og tryggingar
Nú er mjög talað um það að bæta hlut iáglaunafólks með
aðgerðum í skatta- og tryggingamálum. Slík jöfnun getur að
sjálfsögðu átt rétt á sér og komið að gagni. En vandinn verður
ekki að fullu leystur með þeim hætti, a.m.k. ekki einsog hann
er nú hér á landi. Það mundi aðeins leiða af sér nýjan vanda
og nýtt ranglæti. Það mundi m.a. hafa það í för með sér, að
ríkið eða tryggingakerfið greiddi áður en varði laun að
einhverju leyti fyrir vinnukaupendurna, vinnuveitendurna,
atvinnuvegina, og hefði marga rangsleitni aðra í för með sér.
Slíkum láglaunauppbótum af opinberri hálfu með skatta-
°g tryggingakerfi, yrði að fylgja lagasetning um lágmarkslaun,
sem vinnuveitendum bæri að greiða. Allmörg ríki í Evrópu og
Ameríku hafa lögbundið lágmarksíaun. Samningar eru svo að
sjálfsögðu frjálsir upp frá þeim. Lögbundin lágmarkslaun á að
miða við lífsþurftartekjur heilbrigðs manns við tilteknar
almennar aðstæður, sem ekki eiga við um alla, svo sem af
ómegð, sjúkleika o.fl. En forsenda einhvers réttlætis í
opinberum framlögum til afkomutryggingar er lögbinding
lágmarkslauna.
Samfélagsverkefni
Það er nú orðið mjög mikilvægt, að menn átti sig á því, að
úrbætur í launajöfnun og láglaunamálum er samfélagsverkefni
en ekki samningamál. Lausn þessa brýna samfélagsverkefnis,
sem nú knýr svo mjög á, verður að nálgast með tvennum hætti.
Alþingi verður að lögbinda lágmarkslaun og finna eðlilegar
forsendur þeirrar tölu, bæði til þess að veita láglaunafólki vörn
og tryggja að atvinnuvegirnir beri þar eðlilegan hlut, og hið
opinbera greiði ekki laun fyrir vinnuveitendur með trygginga-
framlögum. Að slíkum skorðum reistum getur ríkið lagt sín lóð
á vogarskálar.
Það er vonlaust að ætla að nokkur umtalsverður árangur
náist í launajöfnun eða sérstökum láglaunabótum í almennum
kaup-og kjarasamningum. Það er líka fráleitt að ríkið leysi
þennan vanda með einhliða framlögum. Lögbundið launalág-
mark, og síðan nokkrar hagsbætur til handa þeim sem standa
höllum fæti með skattahagræðingu og tryggingabótum virðast
helsta leiðin til þess að þoka þessu samfélagsverkefni til betri
vegar.
AK
Launajöfnnður og
lágtekjumörk eru
samfélagsverkefni
HH «Jrln gQtttitmnímital
vii uiiii sHfimiigcf íiii